Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

Uzasadnienie postanowienia sądu z 15 czerwca 2021 roku.

1.  Przedmiotem powództwa jest żądanie przejęcia majątku spółki jawnej uzasadnione twierdzeniem faktycznym, że po stronie drugiego ze wspólników zaistniały powody rozwiązania spółki, którymi są wypowiedzenie umowy spółki przez pozwanego oraz jego choroba uniemożliwiająca prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację. Pozwany wspólnik domagając się oddalenia powództwa kwestionuje, że po jego stronie istnieje ważny powód rozwiązania spółki w postaci wypowiedzenia umowy spółki. Jedyną przyczyną wypowiedzenia umowy spółki był konflikt i brak zaufania między wspólnikami, przeświadczenie, że kontynuowanie współpracy jest niemożliwe. Pozwany kwestionuje także istnienie ważnego powodu rozwiązania spółki w postaci choroby uniemożliwiającej wykonywania czynności wspólnika.

2.  Powód domagał się udzielenia zabezpieczenie przez przyznanie jemu do chwili prawomocnego zakończenia postępowania prawa do jednoosobowej reprezentacji spółki. Twierdził, że spółka nie może prowadzać operacji bankowych z przyczyn leżących wyłącznie po stronie drugiego wspólnika. Bank utrzymuje, że pełnomocnictwo w formie aktu notarialnego udzielone synowi pozwanego nie obejmuje czynności bankowych. Operacje finansowe spółki dokonywane są przekazami pocztowymi. Spółka nie może składać oświadczeń woli wobec swoich kontrahentów.

3.  Udzielenia zabezpieczenia można żądać, kiedy roszczenie jest prawdopodobne i istnieje interes prawny w udzieleniu zabezpieczania (art. 730 ¹ § 1 k.p.c.). Przy powództwach, których przedmiotem nie jest roszczenie pieniężne, interes prawny istnieje, kiedy osiągniecie celu postępowania jest zagrożone albo niemożliwe wskutek braku zabezpieczenia.

4.  Roszczenie jest prawdopodobne, ponieważ prawdopodobnie po stronie pozwanego, drugiego wspólnika spółki jawnej, zaistniał powód rozwiązania spółki, przy czym nie jest nim niepodlegające badaniu po kątem przyczyn oświadczenie o wypowiedzeniu umowy spółki. Sąd nie podziela poglądu Sądu Apelacyjnego w Katowicach wyrażonego w wyroku z 15 stycznia 2016 roku, V Ca 414/15, odmienne stanowisko w kwestii badania przyczyn wypowiedzenie umowy spółki zajął Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 30 listopada 2012 roku, I ACa 1096/12, oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 25 kwietnia 2018 roku, I AGa 109/18. Prawidłowo przyjęto, że istotne staje się badanie przyczyn wypowiedzenia, roszczenie nie może być uwzględnione, kiedy powody złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy obciążają wspólnika, do którego oświadczenie to zostało skierowane. Po stronie jednego ze wspólników powinny znajdować się faktyczne powody wypowiedzenia umowy (np. w postaci utraty zaufania, niemożności podjęcia decyzji). Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 maja 2019 roku, V CSK 26/19, stwierdził, że „Jeżeli ważne powody w rozumieniu art. 63 k.s.h. wystąpiły po stronie obojga wspólników, to wyłącza to zastosowanie art. 66 k.s.h.”. Jeżeli wzajemna utrata zaufania obciąża w równym stopniu wspólników, to żaden z nich nie może domagać się przyznania mu prawa do przejęcia majątku spółki.

5.  Istnieje prawdopodobieństwo, że wypowiedzenie umowy spółki nie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie powoda, jednak na obecnym etapie postępowanie wniosek ten jest przedwczesny i nieuprawdopodobniony w stopniu decydującym o możliwości udzielenia zabezpieczenia.

6.  Wysoce prawdopodobne jest natomiast istnienie ważnej przyczyny rozwiązania umowy spółki po stronie pozwanego w postaci niemożności prowadzenia spraw i reprezentacji spółki wskutek choroby, której czas trwania jest nieznany. Wskazują na to długotrwałe leczenie pozwanego, rodzaj schorzenia, faktyczne nieprowadzenie spraw spółki, udzielenie pełnomocnictwa do dokonywania czynności w spółce i reprezentacji synowi (którego ważność jest przedmiotem badania), stwierdzenie przez ZUS niezdolności do samodzielnej egzystencji, wreszcie nieobecność na żadnej z rozpraw.

7.  Norma art. 66 k.s.h. ma na celu ochronę przedsiębiorstwa spółki, umożliwia rozwiązanie jej bez przeprowadzenia likwidacji, zatem majątek spółki powinien zachować swoją integralność. W przeciwnym wypadku nie dojdzie do przejęcia majątku spółki, ale uszczuplonej jej masy majątkowej. Uregulowanie praw i obowiązków stron, o jakim mowa w art. 755 § 1 pkt 1 k.p.c. na czas trwania postępowania może więc przybrać postać przyznania powodowi prawa do samodzielnej reprezentacji spółki. Pozwany prawdopodobnie nie jest w stanie reprezentować spółki, a między powodem a synem pozwanego istnieje konflikt uniemożliwiający składanie oświadczeń woli.

8.  Prima facie wniosek o udzielenie zabezpieczenia jest zasadny, roszczenie jest prawdopodobne, a nieprzyznanie powodowi prawa do jednoosobowej reprezentacji spółki przyczyni się do dezintegracji majątki spółki, więc poważnie utrudni cel postępowania – przejęcie majątku spółki. Oceniając możliwość udzielenia zabezpieczenia w opisany sposób należy jednak uwzględnić szerszy kontekst prawny, rozpoczęcie procesu likwidacji spółki wskutek jej wypowiedzenia przez pozwanego ze skutkiem na koniec 2020 roku.

9.  Zgodnie z art. 58 § 1 pkt 5 k.s.h. rozwiązanie spółki powoduje wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika, co miało miejsce w sprawie i skutkowało otwarciem likwidacji spółki (art. 67 § 1 k.s.h.), przy czym likwidatorami stali się wszyscy wspólnicy (art. 70 k.s.h.). Zgodnie z art. 67 § 1 k.s.h., w przypadku zaistnienia jednej z przyczyn rozwiązania spółki wskazanych w art. 58 k.s.h., należy przeprowadzić likwidację spółki, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki. Zaistnienie przyczyny rozwiązania spółki jawnej stanowi zatem zdarzenie prawne, które inicjuje procedurę zmierzającą do likwidacji spółki. Nie istnieje przepis prawa, który regulowałby wzajemny stosunek procesu likwidacji i jednocześnie toczącego się procesu, którego przedmiotem jest roszczenie z art. 66 k.s.h. W wyroku Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2017 roku, IV CSK 414/16, przyjęto, że w przypadku zgłoszenia przez jednego z dwóch wspólników żądania przejęcia majątku spółki na podstawie art. 66 k.s.h., czy też w drodze powództwa wzajemnego tego wspólnika w procesie o rozwiązanie spółki nie powinien być uwzględniony wniosek o wykreślenie spółki jawnej z Krajowego Rejestru Sądowego. W sprawie tej oddalono powództwo wspólnika oparte na art. 66 k.s.h., ponieważ przed prawomocnym zakończeniem postępowania doszło do wykreślenia spółki jawnej z Krajowego Rejestru Sądowego na podstawie prawomocnego postanowienia sądu rejestrowego. Jeżeli nie dojdzie do zawieszenia postepowania likwidacyjnego, nie ma normatywnych podstaw do twierdzenia, że postępowanie likwidacyjne nie toczy się albo jest „wstrzymane”.

10.  W tym stanie rzeczy istotny staje się stosunek możliwości faktycznej i czasowej zmiany reprezentacji spółki na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących zabezpieczenie roszczeń niemajątkowych i postępowania likwidacyjnego, które przewiduje procedurę zmiany reprezentacji spółki w likwidacji.

11.  Spółka w likwidacji nie jest reprezentowana przez wspólników, ale przez likwidatorów, którymi są wszyscy wspólnicy (art. 70 k.s.h.). Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zmierza do przyznania powodowi prawa do jednoosobowej reprezentacji, bez określenia jego roli, wspólnika czy likwidatora. Zmiana osoby likwidatora albo jego odwołanie może nastąpić jedynie w postępowaniu likwidacyjnym, sąd procesowy nie ma kompetencji w tym zakresie, zachowuje kompetencję jedynie w zakresie reprezentacji spółki przez wspólników. Między wskazanymi normami zachodzi zatem relacja lex generalis i lex specialis; zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych dotyczy każdej sprawy, każdego podmiotu i ma charakter otwarty, niezdefiniowany w zakresie sposobu, co oczywiste, przepisy o likwidatorach znajdują zastosowanie tylko w procesie likwidacji. Argumentuje to wniosek, że sposób reprezentacji spółki w likwidacji regulują przepisy kodeksu spółek handlowych, zatem to wyłącznie sąd rejestrowy jest władny dokonać zmian likwidatorów. Przyznanie powodowi prawa do jednoosobowej reprezentacji spółki jako wspólnikowi nie zmieni faktu, że wspólnicy ex lege są likwidatorami, bez względu na sposób reprezentacji.

12.  Z ważnych powodów sąd rejestrowy może na wniosek wspólnika odwołać likwidatora (art. 73 k.s.h.), przy czym do powodów tych należy choroba jednego ze wspólników, która uniemożliwia jemu wykonywanie funkcji likwidatora albo konflikt między likwidatorami uniemożliwiający działanie. Według art. 71. k.s.h., sąd rejestrowy może, z ważnych powodów, na wniosek wspólnika, ustanowić likwidatorami tylko niektórych spośród wspólników, jak również inne osoby. Do ważnych powodów należą wskazane już okoliczności, wypełniające treścią art. 73 k.s.h. Udzielenie zabezpieczenia w sposób objęty wnioskiem nie jest możliwe, ponieważ spółka nie jest obecnie reprezentowana przez wspólników, a przez likwidatorów. Przyznanie powodowi prawa do jednoosobowej reprezentacji będzie miało taki sam skutek, jak odwołanie pozwanego z funkcji likwidatora i pozostawienie likwidatorem powoda, jako uprawnianego do reprezentacji likwidowanej spółki, co jest obecnie wyłączną kompetencją sądu rejestrowego. Przyjmując hipotetycznie dwie drogi prawne do uzyskania rezultatu reprezentacji spółki wyłącznie przez powoda, w sytuacji, kiedy otwarto likwidację za przepisy szczególne należy uznać regulację kodeksu spółek handlowych. Interes prawny jest ogólną przesłanką skuteczności (nie dopuszczalności, za wyjątkiem środków zaskarżenia) uzyskania orzeczenia sądu; powodowi nie przysługuje interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia przez przyznanie prawa do jednoosobowej reprezentacji jako wspólnikowi, skoro spółka jest ex lege reprezentowana przez likwidatorów, zatem przez wszystkich wspólników.

SSO Robert Bury