Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Konrad Kujawa
Protokolant:	st. sekr. sądowy Agnieszka Sieczkarz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2025 r. w S.

sprawy ubezpieczonej M. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania M. Ł. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 9 października 2023 r., znak (...)

oddala odwołanie.

Sędzia Konrad Kujawa

Sygnatura akt VI U 1476/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 9 października 2023 r. znak: ENP/10/039172955, w brzmieniu nadanym postanowieniem z dnia 11 stycznia 2024 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że M. Ł. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. z tytułu podwyższenia emerytury do wysokości minimalnej emerytury, w łącznej kwocie 6 629,85 zł (należność główna) i zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu tej kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, naliczonymi za okres od następnego dnia po dniu wypłaty świadczenia (tj. od dnia 13 października 2020 r.) do dnia wydania decyzji w kwocie 1 591,04 zł.

M. Ł. odwołała się od powyższej decyzji, domagając się jej zmiany poprzez ustalenie, że w okresie od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. nie pobrała świadczeń nienależnych. W odwołaniu podnosiła, że ZUS musiał wiedzieć o jej dodatkowym źródle przychodu, skoro od umowy zlecenia były potrącane składki ubezpieczenia społecznego.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie odwołania w całości, a także o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd ustalił, co następuje:

M. Ł. urodziła się (...)

Okoliczność niesporna

Decyzją z 24 października 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał M. Ł. prawo do emerytury od dnia 1 października 2017 r. Wysokość emerytury obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej wyniosła 604,43 zł. Wobec tego, że przyznana emerytura okazała się niższa od minimalnej emerytury, która wynosiła 1 000,00 zł, emerytura została podwyższona do tej kwoty.

Wydana decyzja zawierała standardowe pouczenie o tym, że osoba, która pobrała nienależne jej świadczenie jest zobowiązana do jego zwrotu oraz że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważane są świadczenia: wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania (punkt III.1).

W punkcie VIII decyzja zawierała pouczenie, iż w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności polegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą. Podwyższenie emerytury z FUS do kwoty najniższej emerytury nie przysługuje w przypadku osiągania przychodu w wysokości przekraczającej kwotę tego podwyższenia.

Ubezpieczona nie przeczytała pouczeń zawartych na tylnej stronie decyzji.

Dowód:

- decyzja z 24.10.2017 r. k. 11-12 plik II akt ZUS

- zeznania M. Ł. - k. 37-37v.

Od dnia 1 marca 2020 r. świadczenie ubezpieczonej ustalone na kwotę 762,44 zł zostało podwyższone do kwoty najniższej emerytury wynoszącej 1 200,00 zł.

Okoliczność niesporna

W okresie od 2 marca 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. ubezpieczona była zatrudniona w spółce (...) Sp. z o.o. na podstawie umowy zlecenia i osiągnęła z tego tytułu przychód w wysokości:

- w październiku 2020 r. – 1 496,00 zł (emerytura bez podwyższenia - 762,44 zł, podwyższenie - 437,56 zł),

- w listopadzie 2020 r. – 1 496,00 zł (emerytura podwyższenia - 762,44 zł, podwyższenie - 437,56 zł),

- w grudniu 2020 r. – 1 280,10 zł (emerytura bez podwyższenia - 762,44 zł, podwyższenie - 437,56 zł),

- w styczniu 2021 r. – 1 292,00 zł (emerytura bez podwyższenia - 762,44 zł, podwyższenie - 437,56 zł),

- w lutym 2021 r. – 1 593,93 zł (emerytura bez podwyższenia - 762,44 zł, podwyższenie - 437,56 zł),

- w marcu 2021 r. – 1 464,00 zł (emerytura bez podwyższenia – 794,77 zł, podwyższenie – 456,11 zł),

- w kwietniu 2021 r. – 1 683,60 zł (emerytura bez podwyższenia – 794,77 zł, podwyższenie – 456,11 zł),

- w maju 2021 r. – 1 537,20 zł (emerytura bez podwyższenia – 794,77 zł, podwyższenie – 456,11 zł),

- w czerwcu 2021 r. – 1 464,00 zł (emerytura bez podwyższenia – 794,77 zł, podwyższenie – 456,11 zł),

- w lipcu 2021 r. – 1 537,20 zł (emerytura bez podwyższenia – 794,77 zł, podwyższenie – 456,11 zł),

- w sierpniu 2021 r. – 1 610,40 zł (emerytura bez podwyższenia – 818,58 zł, podwyższenie –432,30 zł),

- we wrześniu 2021 r. – 1 610,40 zł (emerytura bez podwyższenia – 818,58 zł, podwyższenie –432,30 zł),

- w październiku 2021 r. – 1 610,40 zł (emerytura bez podwyższenia – 818,58 zł, podwyższenie – 432,30 zł),

- listopadzie 2021 r. – 1 537,20 zł (emerytura bez podwyższenia – 818,58 zł, podwyższenie –432,30 zł),

- w grudniu 2021 r. – 1 464,00 zł (emerytura bez podwyższenia – 818,58 zł, podwyższenie –432,30 zł).

Ubezpieczona, pomimo ciążącego na niej obowiązku, nie informowała organu rentowego o osiąganych przychodach w okresie od marca 2020 r. do grudnia 2021 r.

Dowód:

- zaświadczenie o przychodzie z 07.02.2023r. k. 6

- załącznik do decyzji k. 35

- zeznania M. Ł. - k. 37-37v.

W dniu 24 sierpnia 2021 r. ubezpieczona złożyła w ZUS wniosek o doliczenie składek zewidencjonowanych na jej koncie.

Decyzją z dnia 22 września 2021 r. organ rentowy ponownie przeliczył ubezpieczonej emeryturę od 1 sierpnia 2021 r. ustalając jej wysokość na kwotę 818,53 zł. Wobec tego, że przyznana emerytura okazała się niższa od najniższej emerytury, która wynosiła 1 250,88 zł, emerytura została podwyższona do kwoty 1 250,88 zł.

W punkcie VIII decyzja kolejny raz zawierała pouczenie, iż w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności polegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą. Podwyższenie emerytury z FUS do kwoty najniższej emerytury nie przysługuje w przypadku osiągania przychodu w wysokości przekraczającej kwotę tego podwyższenia.

Niesporne, a nadto:

- wniosek z 24.08.2021r. k. 19 plik II akt ZUS

- decyzja ZUS z 22.09.2021r. k. 20-21 plik II akt ZUS

W dniu 11 marca 2022 r. ubezpieczona złożyła w ZUS wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem składek zapisanych na jej koncie po przyznaniu świadczenia.

Decyzją z dnia 25 marca 2022 r. organ rentowy ponownie przeliczył ubezpieczonej emeryturę od 1 marca 2022 r. ustalając jej wysokość na kwotę 884,81 zł. Wobec tego, że przyznana emerytura okazała się niższa od najniższej emerytury, która wynosiła 1 338,44 zł, emerytura została podwyższona do kwoty 1 338,44 zł.

Również w tym wypadku w punkcie VIII decyzja zawierała pouczenie, że w razie podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności polegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą. Podwyższenie emerytury z FUS do kwoty najniższej emerytury nie przysługuje w przypadku osiągania przychodu w wysokości przekraczającej kwotę tego podwyższenia.

Niesporne, a nadto:

- wniosek z 11.03.2022r. k. 22-23 plik II akt ZUS

- decyzja ZUS z 25.03.2022r. k. 24-25 plik II akt ZUS

W dniu 9 października 2023 r. organ rentowy ujawnił nadpłatę emerytury za okres od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. w kwocie 6 629,85 zł plus odsetki w kwocie 1 591,04 zł. Organ rentowy uznał, że nadpłata powstała z przyczyn zaistniałych po stronie ubezpieczonej, tj. z powodu zbyt późnego zawiadomienia o zmianie w uprawnieniu do świadczeń tj. osiągnięcia przychodu przekraczającego kwotę podwyższenia.

Zaskarżoną decyzją z dnia 9 października 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że M. Ł. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. z tytułu kwoty podwyższenia do wysokości minimalnej emerytury w łącznej kwocie 6 629,85 zł (należność główna) i zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu tej kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, naliczonymi za okres od następnego dnia po dniu wypłaty świadczenia (tj. od dnia 13 października 2020 r.) do dnia wydania decyzji w kwocie 1 591,04 zł.

Niesporne, a nadto:

- notatka z 09.10.2023r. k. 34 plik II akt ZUS

- decyzja ZUS z 09.10.2023r. k. 33 plik I akt ZUS

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej okazało się nieuzasadnione.

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego oraz dokumentów przedłożonych w toku postępowania sądowego. Wiarygodność dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny, stąd też Sąd uznał je za wiarygodne. Sąd nie znalazł również podstaw do zakwestionowania wiarygodności zeznań ubezpieczonej przesłuchanej na okoliczność przesłanek do stwierdzenia nienależnie pobranych świadczeń.

Stan faktyczny w istocie był niesporny, gdyż ubezpieczona nie kwestionowała faktów na które powoływał się organ rentowy. W szczególności ubezpieczona nie kwestionowała, że w miesiącach od marca 2020 r. do grudnia 2021 r. osiągnęła przychód na podstawie umowy zlecenia zawartej z (...) Sp. z o.o. w wysokości powodującej przekroczenie kwoty emerytury podwyższonej do kwoty najniższej emerytury. Kwestionując prawidłowość zaskarżonej decyzji ubezpieczona wskazała, że nie wiedziała o obowiązku poinformowania ZUS o osiąganiu przychodów. Nadto stała na stanowisku, że organ rentowy wiedział o wysokości osiąganych przez nią dochodów, skoro składała wnioski dotyczące ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem składek zapisanych na jej koncie po przyznaniu świadczenia, a mimo to organ rentowy przez dwa lata wypłacał jej świadczenia podwyższone do kwoty najniższej emerytury.

Zgodnie z treścią art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

1) mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

2) kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.

Z kolei jak stanowi art. 87 ust. 5 ustawy prawo do podwyższenia nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia.

Zgodnie natomiast z przywołanym art. 104 ust 1 ustawy prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności (ust. 2).

Ubezpieczona decyzją z 24 października 2017 r. nabyła prawo do emerytury, której wysokość – 604,43 zł okazała się niższa od minimalnej emerytury wynoszącej wówczas 1.000,00 zł, wobec czego właśnie do kwoty najniższej kwoty organ rentowy podwyższał ubezpieczonej wysokość świadczenia.

M. Ł. podjęła od 2 marca 2020 r. zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia w (...) Sp. z o.o. W okresie od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. ubezpieczona z tytułu zawartej z umowy zlecenia osiągnęła przychód powodujący zawieszenie prawa do podwyższenia świadczenia do kwoty odpowiadającej wysokości najniższej emerytury, o czym jednak nie powiadomiła organu rentowego. W konsekwencji, po uzyskaniu informacji dotyczących zatrudnienia i wysokości osiąganego przez M. Ł. organ rentowy zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją stwierdził, że ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 października 2020 r. do 31 grudnia 2021 r. z tytułu kwoty podwyższenia do wysokości minimalnej emerytury w kwocie 6 629,85 wraz z odsetkami w kwocie 1 591,04 zł i zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu tej kwoty.

Zaskarżoną decyzję uznać należało za prawidłową.

Stosownie do treści art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 350) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Stosownie do treści art. 84 ust. 2 za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata (ust. 3).

Jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek (ust. 11).

Tożsama regulacja znajduje się w art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z którym osoba która nienależnie pobrała świadczenie, jest obowiązana do ich zwrotu. Zarazem jednak zaznaczono, iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Redakcja powołanego przepisu jednoznacznie wskazuje, że obowiązek zwrotu obejmuje wyłącznie świadczenia nienależnie pobrane, zaś zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i jedynie wówczas, gdy miała ona świadomość (albo powinna mieć), że wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2001 r., II UKN 338/00).

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 2007 r. (I UK 90/07) w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Sąd podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012 r. (I UK 331/11), w którym podkreślono, że żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego jest uzasadnione tylko względem osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie nie należy jej się. Pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r. (sygn. akt I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78). Pouczenie to musi być jednak na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia. Pouczenie zawiera element wyjaśnienia, jednakże nie można pouczeniu przypisywać cech uzasadnienia (prawnego i faktycznego) decyzji, w którym organ rentowy dokonuje wykładni stosownych przepisów. Celem pouczenia, o którym mowa nie jest więc wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej ubezpieczonego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się emeryta do dyspozycji normy prawnej (por. też Wyrok Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 21 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 1182/12, LEX nr 1294836; wyrok Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 6 listopada 2012 r., sygn. akt III AUa 1301/12, LEX nr 1237107).

Wydana przez ZUS w dniu 24 października 2017 r. decyzja przyznająca ubezpieczonej prawo do emerytury zawierała standardowe pouczenie o tym, że osoba, która pobrała nienależne jej świadczenie jest zobowiązana do jego zwrotu oraz że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważane są świadczenia: wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania (punkt III.1). Jednak istotne jest to, że w punkcie VIII decyzja zawierała pouczenie, iż w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności polegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą. Podwyższenie emerytury z FUS do kwoty najniższej emerytury nie przysługuje w przypadku osiągania przychodu w wysokości przekraczającej kwotę tego podwyższenia.

Również kolejne decyzje, którymi organ rentowy w rozpoznaniu wniosku ubezpieczonej ponownie ustalał wysokość emerytury należnej odwołującej tj. decyzje z dnia 22 września 2021 r. i z dnia 25 marca 2022 r. zawierały takie same pouczenia.

Na ubezpieczonej ciążył obowiązek zapoznania się z treścią zamieszczonego na decyzji organu rentowego pouczenia, albowiem zawierały one istotne i właściwe informacje o jej prawach i obowiązkach w przypadku zmiany jej sytuacji prawnej, jak również o konsekwencjach wynikających z zaniechania przestrzegania nałożonych na ubezpieczoną obowiązków. Skoro M. Ł. – jak sama przyznała – nie zapoznała się z tymi pouczeniami, to negatywne skutki tego zaniechania obciążają ją samą, a nie organ rentowy.

Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 6 grudnia 2010 r. (II UK 149/10) w którym wskazano, iż pouczenie o którym mowa w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS jest przesłanką warunkującą obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Jeśli zatem odwołująca miała możliwość zapoznania się z pouczeniem, które znajdowało się na otrzymanych przez nią decyzjach i nie uczyniła tego, to obecnie nie może powoływać się na brak wiedzy na ten temat.

Prawidłowa jest wobec tego ocena, że M. Ł. została należycie pouczona o zasadach podwyższenia emerytury z FUS do kwoty najniższej emerytury. Tym samym zgodzić się należało z ZUS, iż w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji ubezpieczona pobrała nienależne świadczenia, a skoro tak to decyzja w przedmiocie zobowiązania odwołującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia odpowiada prawu.

Nie można przy tym zgodzić się z odwołującą jakoby wystarczającym dla przyjęcia, iż ZUS wiedział o wysokości osiąganych przez nią przychodów był fakt, iż organ rentowy ustalał wysokość jej emerytury z uwzględnieniem odprowadzonych przez zleceniodawcę składek. To na ubezpieczonej bowiem ciążył obowiązek powiadomienia ZUS o uzyskiwaniu przychodów z tytułu wykonywania umowy zlecenia czego, co niewątpliwe nie uczyniła. Co istotne, organ rentowy nie ma obowiązku comiesięcznego sprawdzania czy pobierająca świadczenie w określonej wysokości nadal spełnia przesłanki konieczne do jego przyznania. Celem udzielanego pouczenia była możliwość pozyskania przez ZUS od ubezpieczonej konkretnej i dedykowanej informacji o wysokości pobieranych przychodów, po to, aby nie sam organ nie musiał comiesięcznie ustalać, czy wysokość osiąganych przychodów była większa od dopłaty do emerytury minimalnej.

Nie budzi zatem wątpliwości Sądu, iż to właśnie na ubezpieczonej ciążył obowiązek powiadomienia organu rentowego o osiąganiu określonego przychodu i jego wysokości. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, iż zwrot „powiadomił” użyty w art. 138 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wskazuje na czynne działanie ze strony osoby pobierającej świadczenie, wyraźnie ukierunkowane na uświadomienie organowi rentowemu zajścia określonych okoliczności. Bezwzględnym warunkiem jest więc to, aby źródłem tej informacji była osoba pobierająca świadczenie (ewentualnie jej pełnomocnik lub inny przedstawiciel prawny). Jeżeli bowiem organ rentowy uzyska informację o zajściu okoliczności z art. 138 ust. 5 od innej osoby, podmiotu (np. pracodawcy) będzie to stanowić "pozostały wypadek" w rozumieniu art. 138 ust. 5. Ciężar dowodowy faktu zawiadomienia organu rentowego spoczywa na osobie pobierającej świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2009 r., II UK 204/08).

Na marginesie jedynie wskazać przy tym należy, że podnoszone przez ubezpieczoną w trakcie rozprawy w dniu 29 kwietnia 2025 r. okoliczności dotyczące jej sytuacji materialnej i życiowej nie mają wpływu na ocenę prawidłowości wydanej decyzji. Mogą jedynie skłonić ją samą do złożenia wniosku do ZUS o zmniejszenie kwoty potrąceń lub odstąpienie od zwrotu.

Zgodnie z treścią art. 138 ust 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności. Wystąpienie szczególnie uzasadnionych okoliczności wymaga oceny ZUS, który przeprowadza stosowne postępowanie wyjaśniające na wniosek osoby zainteresowanej, a od decyzji kończącej to postępowanie przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Dopiero więc w razie wystąpienia przez wnioskodawczynię do organu rentowego z wnioskiem, o którym mowa w art. 138 ust 6 ustawy emerytalnej, Sąd w ramach ewentualnego postępowania odwoławczego będzie mógł badać takie okoliczności jak wiek, stan zdrowia, stan majątkowy, czy świadomość wnioskodawczyni. Kwestie te nie mogły natomiast zostać uwzględnione w ramach obecnego procesu, którego ramy nakreśliła decyzja z 9 października 2023 r.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonej jako bezzasadne.

SSR del. Konrad Kujawa

ZARZĄDZENIE

1. Odnotować,

2. Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć ubezpieczonej z pouczeniem o apelacji,

3. Przedłożyć z apelacją lub za 21 dni.

27.05.2025 SSR del. Konrad Kujawa