Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Konrad Kujawa
Protokolant:	st. sekr. sądowy Agnieszka Sieczkarz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2025 r. w S.

sprawy z odwołania K. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość kapitału początkowego i emerytury

na skutek odwołania K. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 21 marca 2023 r., znak (...) oraz z dnia 22 marca 2023 r., znak (...)

I.  na podstawie art. 477 ¹³ § 1 k.p.c. umarza postępowanie w zakresie dotyczącym wyliczenia kapitału początkowego i emerytury za 1984 rok,

II.  w pozostałym zakresie oddala odwołanie.

Sędzia Konrad Kujawa

Sygnatura akt VI U 895/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 marca 2023 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. ponownie ustalił K. W. kapitał początkowy. Jego wartość na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniosła 136 598,22 zł. Jako podstawę wymiaru kapitału początkowego przyjęto kwotę 1 030,55 zł. Do ustalenia wartości kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy (wwpw) przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych tj. od 1 stycznia 1978 r. do 31 grudnia 1987 r. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wwpw 84,41% przez kwotę 1 220,89 zł (kwota bazowa). Okresy składkowe zostały uwzględnione w wymiarze 24 lat i 4 miesięcy (292 miesięcy), a okresy nieskładkowe – okresy nauki w szkole wyższej – w wymiarze 7 lat i 6 miesięcy (90 miesięcy). Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 93,35%, zaś średnie dalsze trwanie życia ustalono na 209 miesięcy. Do ustalenia współczynnika przyjęto wiek ubezpieczonego w dniu 31 grudnia 1998 r. po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 59 lata, łączny staż ubezpieczeniowy - po zaokrągleniu w górę do pełnych lat - wynoszący 32 lat.

Decyzją z dnia 22 marca 2023 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przeliczył K. W. emeryturę od 1 lutego 2023 r. tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji kapitału początkowego zewidencjonowanego na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Po przeliczeniu kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 388 525,48 zł, kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 68 407,04 zł, średnie dalsze trwanie życia wyniosło 209,80 miesięcy. Po korekcie kapitału początkowego wysokość emerytury wyniosła 2 177,94 zł.

Odwołanie od obu powyższych decyzji wywiódł K. W. wnosząc o ponowne ustalenie wartości kapitału początkowego w kwocie uwzględniającej zwiększenie okresów składkowych o 72 miesiące (z uwzględnieniem okresu nauki zawodu), przyjęcia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru początkowego z lat 1978 – 1987 r. w wysokości 85,94%, ponowne ustalenie wysokości emerytury z uwzględnieniem waloryzacji.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości.

Sprawa z odwołania ubezpieczonego została zarejestrowana pod sygnaturą akt VI U 895/23.

Decyzją z dnia 15 czerwca 2023 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonemu ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego i emerytury wskazując, że decyzją z dnia 21 marca 2023 r. uwzględniony został okres nauki zawodu od 1 października 1963 r. do 30 września 1965 r. Organ rentowy wskazał, iż płatnik składek nie uwzględnił K. W. w deklaracjach ubezpieczeniowych, zatem brak jest podstaw do zaliczenia okresu nauki zawodu od 1 stycznia 1967 r. do 1 grudnia 1970 r. w kapitale początkowym oraz przy przeliczeniu świadczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł K. W. wnosząc o uznanie okresu nauki zawodu w zakresie cukiernictwa zgodnie z okresem uprawniającym do egzaminu czeladniczego w wymiarze wynikającym z ówczesnych uregulowań prawnych obowiązujących przez 1 stycznia 1975 r. (jako okresu składkowego). Wskazał, iż Izba Rzemieślnicza w K. nie dopuściłaby go do egzaminu czeladniczego bez wymogu odbycia nauki zawodu przez okres jaki wynikał z obowiązujących przepisów prawa.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości.

Sprawa z odwołania ubezpieczonego została zarejestrowana pod sygnaturą akt VI U 955/23.

Postanowieniem z 3 sierpnia 2023 r. Sąd połączył sprawy z odwołania ubezpieczonego do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 4 marca 2025 r. Sąd przekazał organowi rentowemu do rozpoznania wniosek ubezpieczonego zawarty w piśmie procesowym z dnia 16 sierpnia 2023 r. dotyczący wypłaty wyrównania emerytury za okres trzech lat poprzedzających miesiąc złożenia wniosku z marca 2023 r.

Precyzując swoje stanowisko w trakcie rozprawy w dniu 4 marca 2025 r. ubezpieczony cofnął zarzut dotyczący obliczenia kapitału początkowego za 1985 r. akceptując argumentację organu rentowego, zakwestionował natomiast wyliczenie dotyczące roku 1984, podtrzymując również żądanie uwzględnienia okresu nauki zawodu cukiernika w wymiarze 36 miesięcy jako okresu składkowego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

K. W. urodził się (...)

Niesporne

W okresie od 1 października 1968 r. do 30 marca 1973 r. ubezpieczony był studentem studiów stacjonarnych w S.. Ubezpieczony starał się łączyć studia z nauką zawodu cukiernika, którą odbywał w cukierni w S.. Zajęcia praktyczne odbywał najczęściej w weekendy, czasem popołudniami kiedy na uczelni miał mniej zajęć.

W dniu 10 listopada 1970 r. ubezpieczony złożył egzamin czeladniczy uzyskując prawo do używania tytułu czeladnika w rzemiośle cukierniczym, warunkiem dopuszczenia do egzaminu czeladniczego było ukończenie nauki zawodu w zakresie cukiernictwa.

Izba (...) w S. nie posiada dokumentów dotyczących egzaminu czeladniczego K. W..

Płatnik składek Cukiernia (...) ul. (...), S. ( (...)) nie uwzględnił w okresie od 1 stycznia 1967 r. do 31 grudnia 1970 r. K. W. w deklaracjach ubezpieczeniowych – brak jest możliwości potwierdzenia podlegania K. W. ubezpieczeniu społecznemu. Płatnik składek nie istnieje.

Dowód:

- pismo ZUS z 17.05.2023r. w aktach ZUS

- świadectwo czeladnicze z 10.11.1970r. w aktach ZUS

- pismo z 03.03.2023r. w aktach ZUS

- przesłuchanie K. W. k. 75v., k. 99-99v.

Ubezpieczony nabył uprawnienia do emerytury od dnia 30 czerwca 2014 r., ustalone na ten dzień średnie dalsze trwanie życia wyniosło 209,80 miesięcy.

Zmiana średniego dalszego trwania życia miała miejsce od dnia 1 października 2017 r. - średnie dalsze trwanie życia zostało ustalone przez organ rentowy w oparciu o tablice życia obowiązujące w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego tj. 208,70 miesięcy.

Niesporne, a nadto:

- dokumenty w aktach ZUS w szczególności decyzja ZUS z 05.08.2014 r., decyzja z 01.08.2018r.

- pismo ZUS z 09.12.2024r. k. 81

Pismem z dnia 26 lutego 2023 r., złożonym w ZUS w dniu 28 lutego 2023 r., ubezpieczony wniósł o przeliczenie kapitału początkowego i emerytury poprzez zwiększenie okresów składkowych o okresy zatrudnienia w celu nauki zawodu w rzemieślniczych zakładach pracy – łącznie o 72 miesiące, zmianę stosunku podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia proporcjonalnie do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu w odniesieniu do lat 1984 i 1985, włączenia do wyliczenia wynagrodzenia za rok 1973, pominięcia uwzględnionego wynagrodzenia za rok 1996, włączenia wynagrodzenia z lat 1983-1984 i pominięcia wszystkich niekorzystnych wskaźników.

Niesporne, a nadto:

- wniosek z 26.02.2023r. z załącznikami w aktach ZUS

Zaskarżoną decyzją z 21 marca 2023 r. organ rentowy ponownie ustalił K. W. kapitał początkowy, jego wartość na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniosła 136 598,22 zł. Jako podstawę wymiaru kapitału początkowego przyjęto kwotę 1 030,55 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych tj. od 1 stycznia 1978 r. do 31 grudnia 1987 r. w wysokości:

- 1978 r. – 50.760 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 86,56%),

- 1979 r. – 63.840 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 99,87%),

- 1980 r. – 65.070 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 89,78%),

- 1981 r. – 80.480 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 87,22%),

- 1982 r. – 93.720 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 67,15%),

- 1983 r. – 84.796 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 65,09%),

- 1984 r. – 171.400 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 84,83%),

- 1985 r. – 193.800 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 80,73%),

- 1986 r. – 264.600 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 91,51%),

- 1987 r. – 320.000 zł (stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy – 91,37%).

Ustalając podstawę wymiaru składek za 1985 r. organ rentowy – w oparciu o zapisy deklaracji płatnika skorygował błędnie przyjętą w potwierdzeniu ubezpieczenia osób opłacających składki na własne ubezpieczenia z 17 listopada 2010 r. podstawę (12 miesięcy x 16 200 zł = 194 400 zł). W oparciu o zapisy deklaracji do postawy wymiaru składek organ rentowy przyjął łączną postawę wymiaru składek za 1985 r. w wysokości 193 800 zł: za okres od stycznia do marca 16 000 zł, za okres od kwietnia do grudnia 16 200 zł [(3 miesiące x 16 000 zł + 9 miesięcy x 16 200 zł]. W 1985 r. K. W. podlegał ubezpieczeniu społecznemu przez 12 miesięcy.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wwpw 84,41% przez kwotę 1.220,89 zł (kwota bazowa).

Okresy składkowe zostały uwzględnione w wymiarze 24 lat i 4 miesięcy (292 miesięcy) okresy nieskładkowe – okresy nauki w szkole wyższej w wymiarze 7 lat i 6 miesięcy (90 miesięcy).

Do ustalenia wartości kapitału początkowego ZUS uwzględnił okresy:

- od 1 października 1963 r. do 30 września 1965 r. (nauka zawodu w rzemiośle piekarstwa okres składkowy),

- od 1 października 1968 r. do 30 marca 1973 r. (studia okres nieskładkowy),

- od 1 maja 1973 r. do 30 września 1974 r. (studia okres nieskładkowy),

- od 1 października 1974 r. do 30 września 1977 r. (studia doktoranckie okres nieskładkowy),

- od 1 stycznia 1984 r. do 20 lipca 1990 r. (działalność gospodarcza okres składkowy),

- od 1 września 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. (działalność gospodarcza okres składkowy).

Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 93,35%, zaś średnie dalsze trwanie życia ustalono na 209 miesięcy. Do ustalenia współczynnika przyjęto wiek ubezpieczonego w dniu 31 grudnia 1998 r. po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 59 lata, łączny staż ubezpieczeniowy - po zaokrągleniu w górę do pełnych lat - wynoszący 32 lat.

Niesporne, a nadto:

- dokumenty w aktach ZUS w szczególności: obliczenie wwpw, wykaz wprowadzonych dochodów ubezpieczonego, wykaz wprowadzonych okresów ubezpieczonego

- dokumenty rozliczeniowe k. 15-20

- obliczenie wwpw z 11.01.2011r. k. 56

W wyniku przeliczenia kapitału początkowego organ rentowy decyzją z 22 marca 2023 r. przeliczył ubezpieczonemu emeryturę od 1 lutego 2023 r. tj. od miesiąca złożenia wniosku.

Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji kapitału początkowego zewidencjonowanego na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Po przeliczeniu kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 388 525,48 zł, kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 68 407,04 zł, średnie dalsze trwanie życia wyniosło 209,80 miesięcy. Po korekcie kapitału początkowego wysokość emerytury wyniosła 2 177,94 zł.

Niesporne, a nadto:

- decyzja ZUS z 22.03.2023r. w aktach ZUS

Wydaną w toku postępowania decyzją z 21 lipca 2023 r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego organ rentowy skorygował staż pracy ubezpieczonego w roku 1984 zaliczając staż pracy od 1 lutego 1984 r.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za 1984 r. obliczony został przez organ rentowy zgodnie z art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej proporcjonalnie do 11 miesięcy pozostawania K. W. w ubezpieczeniu, co spowodowało zmniejszenie ogólnego stażu o 1 miesiąc. Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok 1984 wyniósł 92,54%.

Do przeciętnego wynagrodzenia za rok 1985 ZUS przyjął sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok odpowiednią do liczby miesięcy (tj. 12 miesięcy) w których K. W. podlegał ubezpieczeniom społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego. W sierpniu 1985 r. ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą został zwolniony z obowiązku opłacania składek z uwagi na remont, ale podlegał ubezpieczeniom społecznym – do ustalenia podstawy rocznej została uwzględniona kwota 16 200 zł za sierpień 1985 r.

Po wydaniu decyzji o przeliczeniu kapitału początkowego decyzją z dnia 25 lipca 2023 r. organ rentowy przeliczył emeryturę ubezpieczonego.

Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji kapitału początkowego zewidencjonowanego na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Po przeliczeniu kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 389.975,98 zł, kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 68.407,04 zł, średnie dalsze trwanie życia wyniosło 209,80 miesięcy. Po korekcie kapitału początkowego wysokość emerytury wyniosła 2 184,86 zł.

Decyzja ZUS z dnia 25 lipca 2023 r. o przeliczeniu emerytury, podobnie jak późniejsza decyzja z 2 października 2023 r., została wydana w oparciu o przeliczenie kapitału początkowego wobec czego średnie dalsze trwanie życia – 209,80 miesięcy wykazane jest na dzień przyznania prawa do świadczenia tj. na dzień 30 czerwca 2014 r.

Niesporne, a nadto:

- decyzja ZUS z 21.07.2023r. k. 71

- decyzja ZUS z 25.07.2023r. k. 73

- decyzja ZUS z 02.10.2023r. k. 74

- pismo ZUS z 09.12.2024r. k. 81

- przesłuchanie K. W. - k. 75v., k. 99-99v.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołania ubezpieczonego okazały się uzasadnione jedynie w niewielkiej części.

Stan faktyczny sprawy sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych przed organem rentowym oraz dokumentów przedłożonych w toku postępowania sądowego, których autentyczność nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny, stąd też Sąd ocenił je jako wiarygodne. Czyniąc ustalenia faktyczne Sąd posiłkował się zeznaniami ubezpieczonego co do okoliczności pobierania nauki zawodu w latach 1967-1970. Zeznaniom tym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim były one zbieżne z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Sąd miał bowiem na uwadze, iż ubezpieczony nie pamiętał istotnych okoliczności związanych z pobieraniem nauki – nie potrafił zakreślić jej ram czasowych (wskazał, iż może jedynie zakładać, że poprzedzała ona egzamin czeladniczy), nie potrafił również powiedzieć czy otrzymywał z tego tytułu wynagrodzenie i czy w ogóle zawarł umowę o naukę zawodu.

Przechodząc do oceny prawidłowości zaskarżonych wskazać należy, że zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 ze zm. – dalej jako ustawa emerytalna) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Stosownie do treści art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3), na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12 (art. 174 ust. 1).

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Z kolei podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (art. 174 ust. 3).

Zgodnie z treścią art. 175 ustawy emerytalnej ubezpieczeni oraz płatnicy składek zobowiązani są do przekazywania Zakładowi, w terminie i trybie ustalonym przez organ rentowy, dokumentacji umożliwiającej ustalenie kapitału początkowego nie później niż do dnia 31 grudnia 2006 r. Przepisy art. 115 ust. 1-3, art. 116 ust. 5, art. 117, 121, 122 ust. 1, art. 123,124 i 125 stosuje się odpowiednio.

Płatnicy składek są zobowiązani do skompletowania dokumentacji umożliwiającej ustalenie kapitału początkowego dla ubezpieczonych, za których przekazują do Zakładu imienne raporty miesięczne, a następnie przekazania tej dokumentacji na żądanie organu rentowego i w terminie wyznaczonym przez ten organ (art. 175 ust. 1a).

W myśl art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej - emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach (ust. 2). Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach (ust. 3).

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt II UZ 49/09, LEX nr 583831). Treść decyzji wydanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a także zakres wniesionego od niej odwołania wyznacza przedmiot sporu (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 listopada 2004 r., sygn. akt III AUa 430/2004).

W tym postępowaniu ocenie Sądu poddana została decyzja ZUS z dnia 21 marca 2023 r., którą organ ustalił K. W. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. w wysokości 136 598,22 zł, decyzja z 22 marca 2023 r., którą ZUS przeliczył emeryturę oraz decyzja z 15 czerwca 2023 r., którą organ rentowy odmówił ubezpieczonemu ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego i ponownego przeliczenia emerytury.

W świetle podnoszonych przez ubezpieczonego zarzutów istota sprawy sprowadzała się do dokonania weryfikacji zaskarżonej decyzji w zakresie ustalenia wysokości emerytury (w tym prawidłowości ustalenia wartości kapitału początkowego).

Oceniając zasadność podniesionych przez odwołującego zarzutów w pierwszej kolejności wskazać należy, że już w trakcie procesu sądowego, po analizie pozyskanych przez organ rentowy dokumentów decyzją z dnia 21 lipca 2023 r. ZUS przeliczył K. W. wysokość emerytury i uwzględniając żądanie odwołującego skorygował staż pracy ubezpieczonego dotyczący roku 1984 zaliczając staż pracy okres od 1 lutego 1984 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za 1984 r. obliczony został przez organ rentowy zgodnie z art. 174 ust. 3b ustawy emerytalnej proporcjonalnie do 11 miesięcy pozostawania K. W. w ubezpieczeniu, co spowodowało zmniejszenie ogólnego stażu o 1 miesiąc oraz wzrost stosunku podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok 1984 wyniósł 92,54%.

Zgodnie z treścią art. 477 ¹³ zdanie 1 kodeksu postępowania cywilnego zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części.

Wobec powyższego Sąd umorzył postępowanie w części dotyczącej wyliczenia kapitału początkowego i emerytury za rok 1984, o czym orzeczono postanowieniem zawartym w punkcie I sentencji wyroku.

Dalej wskazać należy, iż w trakcie rozprawy w dniu 4 marca 2025 r. ubezpieczony cofnął zarzut dotyczący żądania ustalenia wysokości wskaźnika podstawy wymiaru składek za 1985 r. poprzez jego wyliczenie w wysokości proporcjonalnej do 11 miesięcy, ostatecznie nie kwestionował również prawidłowości przyjętych przez organ rentowy do ustalenia wysokości świadczenia tablic średniego dalszego trwania życia. Odwołujący podtrzymał wyłącznie żądanie dotyczące uwzględnieniu przy ponownym ustaleniu kapitału początkowego okresu praktycznej nauki zawodu od 1 stycznia 1967 r. do 1 grudnia 1971 r. Kwestia ta wypełniała, a zarazem zawężała obszar rozpoznawczy i kontrolny Sądu, po tym gdy prawomocnym postanowieniem przekazano organowi wniosek złożony przez ubezpieczonego po raz pierwszy dopiero przed sądem, a zawarty w jego piśmie procesowym z 16 sierpnia 2023 r., dotyczący wypłaty wyrównania emerytury za okres trzech lat poprzedzających miesiąc złożenia wniosku z marca 2023 r.

Przechodząc do oceny zaskarżonych decyzji, przez pryzmat żądania odwołującego wskazać należy, iż przepis art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej stanowi, że okresem składkowym jest okres zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

Zatrudnianie młodocianych przed wskazaną powyżej datą odbywało się na podstawie następujących aktów prawnych:

- ustawy z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie prac młodocianych i kobiet (Dz.U. Nr 65, poz. 36),

- art. 117 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym (Dz.U. Nr 53, poz. 468),

- dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 41, poz. 311).

Przedmiotowe kwestie regulowała także ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45. poz. 226).

Zgodnie z przepisem jej art. 1, za młodociane uważało się osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 roku życia.

Stosownie z kolei do art. 3 ust. 1 ustawy, młodociani mogli być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu:

1) nauki zawodu,

2) przyuczenia do określonej pracy,

3) odbycia wstępnego stażu pracy.

Na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy o nauce zawodu - zakład pracy, przyjmując młodocianego na naukę zawodu w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy, był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego.

Zgodnie zaś z jednoznacznym w tym zakresie przepisem art. 10 ustawy o nauce zawodu, okresy nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy należy traktować jako okresy zatrudnienia.

Stosownie do treści art. 4 cyt. ustawy nauka zawodu młodocianego trwała zależnie od zawodu od 2 do 4 lat i kończy się egzaminem.

Właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Oświaty określą zawody, których wykonywanie wymaga ukończenia szkoły zawodowej lub odbycia nauki zawodu, oraz zasady i tryb przeprowadzania egzaminu (ust. 1).

W okresie spornym kwestie nauki zawodu regulowało rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 1 marca 1960 r. w sprawie nauki zawodu w rzemieślniczych zakładach pracy (Dz.U. z 1960 Nr 16, poz. 97), które obowiązywało do 10 sierpnia 1971 r.

Zgodnie z treścią § 27 cyt. rozporządzenia po odbyciu nauki zawodu uczeń powinien przystąpić do egzaminu czeladniczego.

Celem egzaminu czeladniczego jest stwierdzenie, czy uczeń nabył biegłości i wprawy w wykonywaniu zwykłej pracy w zakresie wyuczonego rzemiosła oraz w zakresie wiadomości teoretycznych umożliwiających wykonywanie danego rzemiosła (§ 28).

Stosownie do treści § 29 ust. 1 podanie o dopuszczenie do egzaminu czeladniczego wnosi uczeń do właściwej ze względu na miejsce odbywania nauki zawodu izby rzemieślniczej.

Do podania należy dołączyć:

1) świadectwo (świadectwa) ukończenia nauki rzemiosła,

2) świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej dla pracujących (dokształcającej) lub świadectwo innej szkoły lub kursu stwierdzającego posiadanie wykształcenia uznanego przez władze szkolne za równorzędne z wykształceniem, jakie daje ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej dokształcającej, albo zaświadczenie właściwego organu administracji szkolnej stwierdzające, że uczeń szkolenia tego nie mógł ukończyć (ust. 2).

Osoby mogące wykazać się ukończeniem szkoły średniej ogólnokształcącej lub zawodowej, a ponadto głuchoniemi i ociemniali nie mają obowiązku dołączenia świadectwa wskazanego w ust. 2 pkt 2 (ust. 3).

Zgodnie z treścią § 30 Izba rzemieślnicza w porozumieniu z właściwym organem administracji szkolnej może dopuścić ucznia do egzaminu czeladniczego pomimo nieukończenia szkolenia teoretycznego, o ile uczeń szkolenia tego nie mógł ukończyć z powodu nie zorganizowania w miejscowości, w której odbywał naukę rzemiosła, szkoły dokształcającej lub odpowiedniego kursu zawodowego, a nie miał możności odbycia szkolenia w ośrodku poza miejscowością, w której odbywał naukę rzemiosła, bądź w przypadku, gdy uczeń rozpoczął odbywanie nauki rzemiosła po ukończeniu 18 lat.

Stosownie do treści § 31 ust. 1 cyt. rozporządzenia Izby rzemieślnicze powołują komisje egzaminacyjne dla przeprowadzania egzaminów czeladniczych osób, które odbyły naukę rzemiosła. Szczegółowe zasady i tryb powoływania komisji egzaminacyjnych, ich skład, sposób przeprowadzania egzaminów, wzór świadectwa czeladniczego, zasady wynagradzania członków komisji oraz taksy egzaminacyjne określone zostaną w regulaminie opracowanym przez Związek Izb Rzemieślniczych i zatwierdzonym przez Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości w porozumieniu z Ministrem Oświaty (ust. 2).

Zgodnie natomiast z treścią § 32 ust. 1 po złożeniu egzaminu z wynikiem pomyślnym uczeń otrzymuje świadectwo czeladnicze określonego rzemiosła lub jego specjalności, podpisane przez przewodniczącego i członków komisji. W razie niepomyślnego wyniku egzaminu przewodniczący komisji wyznacza zdającemu termin i zakres egzaminu poprawkowego. Termin ten nie może być dłuższy niż 6 miesięcy (ust. 2).

Analiza powyższych przepisów prowadzi do wniosku, że okresem składkowym w rozumieniu przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej – w kontekście cytowanych wyżej przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. – jest okres zatrudnienia wykonywanego na podstawie indywidualnej umowy między zakładem pracy, a szkolącym się młodocianym. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009 r. (II UK 334/08) stwierdzono, iż młodociany, odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym. Powyższy pogląd Sądu Najwyższego, jako powszechnie akceptowany w orzecznictwie, Sąd w całości podziela.

Sąd miał na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 28 czerwca 2016 r. (I UK 256/15) stwierdził, że niesporządzenie pisemnej umowy o naukę zawodu nie przesądza o niemożliwości zakwalifikowania spornej pracy jako okresu składkowego z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Decydujące jest bowiem w tym wypadku ustalenie, czy wnioskodawca faktycznie wykonywał zatrudnienie na warunkach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczania do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. W ocenie Sądu Najwyższego przedstawiony punkt widzenia skłania do odrzucenia poglądu polegającego na przyjęciu, że wykazanie okresu składkowego z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej możliwe jest tylko w razie przedstawienia dokumentów potwierdzających fakt zatrudnienia przez zakład pracy w celu przyuczenia do zawodu na podstawie indywidualnej umowy o pracę. Zdaniem Sądu Najwyższego wskazane orzecznictwo nie uwzględnia odmiennych kategorii. Czym innym jest bowiem forma czynności prawnej, zmaterializowana w dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy o pracę (umowy o naukę zawodu), a czym innym skuteczność zobowiązania w świetle prawa ubezpieczeń społecznych. O ile pierwsza kwestia ma wyłącznie wymiar dowodowy, o tyle druga, stanowi punkt wyjścia do określenia sytuacji prawnej ubezpieczonego. Oznacza to, że nieprzedstawienie przez ubezpieczonego dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy w celu nauki zawodu samoistnie nie przesądza o jej nieistnieniu. Co najwyżej może stanowić argument przemawiający za uznaniem, że strony nie realizowały określonej więzi prawnej. Nie jest jednak tak, że w ramach odtwarzania faktów miarodajnych dla rozstrzygnięcia niemożliwe jest przyjęcie, że młodocianego z zakładem pracy łączyła umowa o pracę (mimo że nie posiada on dokumentu potwierdzającego jej zawarcie, czy też umowy o naukę zawodu nigdy nie sporządzono na piśmie).

Sama okoliczność, że ubezpieczony nie przedłożył świadectwa pracy czy umowy o praktyczną naukę zawodu nie powodowała automatycznie odmowy zaliczenia spornego okresu do stażu ubezpieczeniowego jako okresu składkowego. Stanowisko takie jest zasadne przy tym jednak zastrzeżeniu, iż dotyczy to sytuacji gdy pozostały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazywałby, iż pomiędzy odwołującym a zakładem pracy istniała indywidualna umowa o praktyczną naukę zawodu. Sytuacja taka nie zachodzi jednak w tej sprawie.

Przede wszystkim sam ubezpieczony nie był w stanie podać ram czasowych okresu nauki zawodu, zaś w toku postępowania nie został przedłożony jakikolwiek dokument lub zeznania świadka, które potwierdzałyby okres nauki zawodu. Z ustaleń Sądu wynika, iż Cukiernia (...) w S. nie uwzględniła tego w deklaracjach ubezpieczeniowych, zaś płatnik nie istnieje. Również Izba (...) w S. nie posiada żadnych dokumentów dotyczących egzaminu czeladniczego K. W..

W takiej sytuacji samo domniemanie faktyczne wynikające z otrzymania przez K. W. świadectwa czeladniczego uznać należy za niewystarczające do ustalenia w jakim okresie, na jakiej podstawie ubezpieczony odbywał praktyczną naukę w zawodzie cukiernika, która poprzedzała złożenie egzaminu czeladniczego. Nie wiadomo przy tym, czy nie doszło do zaliczenia w jakimś zakresie okresu pobierania nauki zawodu piekarza, być może nie doszło, ale Sąd nie jest w stanie wyjaśnić tych wątpliwości tylko w oparciu o jeden dokument - świadectwo czeladnicze dokumentujące jedynie zdanie egzaminu.

Nie bez znaczenia dla powyższej oceny pozostaje, iż w okresie od 1 października 1968 r. do 30 marca 1973 r. ubezpieczony studiował stacjonarnie w S. (okres studiów zaliczony został przez ZUS jako okres nieskładkowy), nie był zatem w stanie łączyć studiów dziennych w S. z realnym wykonywaniem umowy o naukę zawodu w S..

Zgodnie z treścią art. 13 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy czas pracy młodocianych w wieku od lat 15 do 16 wynosi 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo, a młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązuje normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy. Zatem normalnie umowa o naukę zawodu ubezpieczonego, który w tamtym okresie ukończył już 16 lat, obejmowałaby czas pracy 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo. Tymczasem z zeznań ubezpieczonego wynika, że pracy w tym wymiarze nie wykonywał. Zeznał, że starał się łączyć studia z nauką zawodu cukiernika, zaś zajęcia praktyczne odbywał najczęściej w weekendy, czasem popołudniami kiedy na uczelni miał mniej zajęć. K. W. nie pamiętał przy tym czy w ogóle otrzymywał wynagrodzenie w spornym okresie, ani nawet czy zawarł umowę o naukę zawodu.

Reasumując, brak jest podstaw do przyjęcia, że w spornym okresie odwołujący odbywał naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, stąd okres ten nie podlega uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego odwołującego jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z uwagi na powyższe, zważywszy, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, ustalenie prawa do świadczenia z ubezpieczenia lub też określenie jego wysokości wymaga przedstawienia dowodów precyzyjnych, jednoznacznych i pewnych (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 stycznia 1998 r. II UKN 440/97 - LEX 34199 oraz z dnia 22 listopada 2001 r. I PKN 660/2000 - LEX 54 095) Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania w pozostałym zakresie, o czym orzekł w punkcie II sentencji.

SSR del. Konrad Kujawa

ZARZĄDZENIE

1. Odnotować

2. Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć ubezpieczonemu z pouczeniem o apelacji,

3. przedłożyć z pismami lub za 21 dni.

4.06.2025 SSR del. Konrad Kujawa