Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Konrad Kujawa

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2025 r. (...)

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

z udziałem ubezpieczonej M. C.

o podstawę wymiaru składek

na skutek odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 31 stycznia 2023 r., nr (...), znak (...)- (...)

I.  oddala odwołanie,

II.  zasądza od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset złotych), tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia tego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSR del. Konrad Kujawa

Sygnatura akt VI U 456/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 31 stycznia 2023 r., nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. obniżył podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne M. C., zatrudnionej u płatnika składek (...) sp. z o.o. i ustalił, że M. C. (1) podlega z tytułu tego zatrudnienia ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z podstawą wymiaru składki w wysokości 2 770,31 zł w kwietniu 2022 r., 6 156,25 zł w maju i czerwcu 2022 r., 1 231,25 zł w lipcu 2022 r. oraz 0 zł w sierpniu 2022 r., a ubezpieczeniu zdrowotnemu z podstawą wymiaru składki w wysokości: w kwietniu 2022 r. 2 390,50 zł, od maja do lipca 2022 r. 5 312,23 zł, oraz w sierpniu 2022 r. 566,64 zł.

W uzasadnieniu organ rentowy stwierdził, że analiza zgromadzonego materiału dowodowego wskazuje, że dokonane między (...) sp. z o.o. a M. C. ustalenia w zakresie wysokości wynagrodzenia są nieważne, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W ocenie ZUS jedynym powodem wykazania przez płatnika wysokich podstaw wymiaru składek M. C. była chęć zapewnienia ubezpieczonej możliwości długotrwałego pobierania rażąco wysokich świadczeń.

W odwołaniu od powyższej decyzji płatnik składek (...) sp. z o.o. wniósł o jej zmianę poprzez ponowne przeliczenie podstawy wymiaru składek i ustalenie jej prawidłowej wysokości przy uwzględnieniu wysokości wynagrodzeń za pracę w wysokości 10 000 zł od dnia zatrudnienia tj. 15 kwietnia 2022 r. oraz od dnia 1 czerwca 2022 r. w wysokości 15 000 zł. Uzasadniając odwołanie płatnik wskazał, iż twierdzenia organu dotyczące rzekomej sprzeczności umowy zawartej pomiędzy płatnikiem składek, a ubezpieczoną z zasadami współżycia społecznego są bezzasadne i nie mają odzwierciedlenia w stanie faktycznym. Wyjaśnił, iż podwyższenie wynagrodzenia nastąpiło po zwiększeniu ilości projektów do sporządzenia, jednocześnie zaznaczając, że wynagrodzenie odpowiadało stawkom rynkowym, a nawet było od nich niższe. Nadto znajdowało w pełni pokrycie w generowanych dochodach i podaży pracy oraz zysków z kontraktów.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo wniósł o zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 30 sierpnia 2023 r. M. C. (1) podniosła, że wykonywanie przez nią pracy na rzecz płatnika było rzeczywiste i niepodważalne, a organ rentowy zakwestionował jedynie podstawę wysokości składek.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Spółka z o.o. w S. powstała na podstawie aktu notarialnego zawartego w dniu 12 października 2021 r. i została zarejestrowana w KRS pod nr (...) w dniu 15 lutego 2022 r. Jedynym udziałowcem spółki był J. M., pełniący jednocześnie funkcję członka zarządu. Prezesem Zarządu została M. C. (1). Organem uprawnionym do reprezentacji podmiotu jest Prezes Zarządu, natomiast do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków spółki oraz podpisywania umów i zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu spółki są prezes zarządu łącznie z jednym członkiem zarządu lub prokurentem.

Przeważającym przedmiotem działalności spółki jest działalność w zakresie architektury.

Na dzień 31 sierpnia 2022 r. spółka (...) wykazywała stratę w wysokości 63 186,84 zł (wykazano koszty działalności z tytułu wypłaty wynagrodzeń w wysokości 52 163,96

Dowód:

- odpis KRS w aktach ZUS oraz na k. 193-198

- akt notarialny z 12.10.2021 r. w aktach ZUS

- faktury w aktach ZUS

- dokumentacja księgowa w aktach ZUS

J. M. z zawodu jest marynarzem i nigdy wcześniej nie zajmował się działalnością projektową lub budowlaną – do 2022 roku wykonywał pracę kapitana żeglugi wielkiej. Jego żona B. D. (prokurent samoistny spółki) znała się od lat z M. C.. Państwo M. wiedzieli, że M. C. (1) prowadzi własną działalność gospodarczą w zakresie projektowania. Przyjęli jej propozycję współpracy i podpisali z nią dokument zatytułowany „Umowa o pracę”. J. M. ani B. D. nie angażowali się w działalność spółki, nigdy nie wydawali M. C. poleceń służbowych i nie kontrolowali jej pracy.

Dowód: zeznania świadka B. D. – k. 146-147

W grudniu 2022 r. J. M. sprzedał 100% udziałów w spółce (...) i jej mężowi M. C. (2).

Dowód:

- przesłuchanie ubezpieczonej M. C. – k. 229-231

- przesłuchanie M. C. (2) w charakterze strony – k. 231-232

W dniu 12 kwietnia 2022 r. płatnik zawarł z (...) Sp. z o.o. w Ł. umowę o prace projektowo-kosztorysowe, na podstawie której płatnik zobowiązała się do wykonania dokumentacji projektowo-kosztorysowej dla inwestycji polegającej na budowie hali produkcyjno-magazynowo-usługowej wraz z zagospodarowaniem terenu i niezbędną infrastrukturą za wynagrodzeniem ryczałtowym w wysokości 129 000 zł Ustalono, że przedmiot umowy przekazany zostanie do 30 listopada 2022 r. Wszystkie szczegóły tej umowy uzgadniała z zamawiającym M. C. (1) lub jej mąż M. C. (2). Zamawiający w ogóle nie miał kontaktu z J. M., ani jego żoną.

Dowód:

- dokumenty dot. postępowania ofertowego w aktach ZUS w szczególności: umowa z 12.04.2022 r.

- zeznania świadka B. D. – k. 146-147

- zeznania świadka A. P. – k. 147

W okresie od 15 kwietnia 2022 r. do 14 listopada 2022 r. płatnik zatrudniał M. T. w charakterze pracownika budowlanego za wynagrodzeniem w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Okoliczność niesporna

M. C. (1) uzyskała w dniu 17 listopada 2011 r. dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku architektura i urbanistyka na (...) Uniwersytecie Technologicznym. 24 czerwca 2014 r. ukończyła studia podyplomowe w zakresie konserwacji zabytków architektury i urbanistyki.

W dniu 12 czerwca 2012 r. w stosunku do ubezpieczonej wydana została decyzja nr (...) stwierdzająca, że posiada odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową oraz otrzymuje uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej do projektowania bez ograniczeń.

Dowód:

- dyplom w aktach ZUS

- decyzja z 12.06.2012 r. w aktach ZUS

- zaświadczenie z (...) w aktach ZUS

Z dniem 21 marca 2011 r. ubezpieczona rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej w przedmiocie: działalność w zakresie architektury.

Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczona posiadała zaległości składkowe.

Dowód: wydruk (...) w aktach ZUS

M. C. (1) i (...) Sp. z o.o. reprezentowana przez J. M. i B. D. podpisali dokument zatytułowany „Umowa o pracę na czas nieokreślony”, datowany na 13 kwietnia 2022 r. Wskazano w nim, że (...) Sp. z o.o. zatrudnia M. C. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od 15 kwietnia 2022 r. w wymiarze pełnego etatu, na stanowisku architekta prowadzącego. Strony ustaliły wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 10 000 zł.

Na dokumencie zatytułowanym umowa o pracę widnieją podpisy J. M. i B. M., a także podpis M. C., który został opatrzony datą „13 kwietnia 2022 r.”.

Dowód:

- umowa o pracę w aktach ZUS

- zaświadczenie bhp w aktach ZUS

Zgodnie ze szczegółowym zakresem obowiązków architekta prowadzącego w spółce (...) sp. z o.o. do obowiązków ubezpieczonej należało m.in.:

- opracowanie oraz realizację dokumentacji projektowej technicznej i wykonawczej zakresie architektury,

- obowiązek prowadzenia i kontrolowania harmonogramu jakości oraz budżetu pac projektowych, posiadanie kompleksowej wiedzy o aktualnym stanie prac projektowych,

- reprezentowanie firmy na wysokim poziomie poprzez odpowiedni kontakt z przedstawicielami klienta oraz stronami zewnętrznymi,

- pełne i bieżące raportowanie przełożonym (główny udziałowiec i członek zarządu J. M.) o postępach realizowanego projektu, obejmujące aspekt formalny oraz merytoryczny,

- przygotowanie i koordynacja procesu przygotowania dokumentacji technicznej na wszystkich etapach projektowania,

- wyszukiwanie i opracowywanie rozwiązań technicznych oraz specyfikacji materiałowej do wykorzystania w projektach.

Dowód:

- zakres obowiązków architekta w aktach ZUS

M. C. (1) została zgłoszona przez płatnika z dniem 15 kwietnia 2022 r. do ubezpieczeń: emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

Niesporne, a nadto:

- (...) z 21.04.2022r. w aktach ZUS

- zeznania świadka K. W. – k. 145-146

Wstępne badanie lekarskie w związku z podjęciem pracy M. C. (1) przebyła w dniu 12 kwietnia 2022 r. Tego dnia wystawiono jej orzeczenie lekarskie nr (...) w którym stwierdzono brak przeciwwskazań do podjęcia przez nią zatrudnienia na stanowisku architekta prowadzącego.

W dniu 31 maja 2022 r. ubezpieczona ponownie przeszła badanie lekarskie, w wyniku którego nie stwierdzono przeciwwskazań do podjęcia przez nią zatrudnienia na stanowisku architekta prowadzącego.

Dowód:

- orzeczenie lekarskie nr (...) w aktach ZUS

- orzeczenie lekarskie nr (...) w aktach ZUS

Następnie, strony podpisały dokument zatytułowany „aneks do umowy o pracę na czas nieokreślony zawartej w dniu 13 kwietnia 2022”, datowany na 31 maja 2022 r., w którym wskazano, że z dniem 1 czerwca 2022 r. w umowie z dnia 13 kwietnia 2022 r. zmieniony został pkt 4 mówiący o wysokości wynagrodzenia, poprzez ustalenie ubezpieczonej wynagrodzenia w kwocie 15.000 zł brutto.

Na dokumencie tym widnieją podpisy J. M. i B. M., a także podpis M. C., który został opatrzony datą „13 kwietnia 2022 roku”.

Dowód: aneks do umowy o pracę w aktach ZUS

Zgodnie z ustaleniami stron wypłata wynagrodzenia miała nastąpić do rąk własnych ubezpieczonej. Każdego miesiąca przy pomocy karty płatniczej spółki miała wypłacać sobie sumę wynagrodzenia z bankomatu.

Strony wystawiały pokwitowania takich wypłat, które wskazywały na następujące wypłaty:

- za okres od 15 do 30 kwietnia 2022 r. – 3 660,19 zł netto,

- za maj 2022 r. – 6 937,39 zł netto,

- za czerwiec 2022 r. – 6 937,39 zł netto (kwota wynagrodzenia którą ubezpieczona otrzymała niższe niż kwota wynikająca z listy płac - 10.045,58 zł),

- za lipiec 2022 r. – 8 737,57 zł netto (kwota wynagrodzenia którą ubezpieczona otrzymała była niższa niż kwota wynikająca z listy płac - 9.192,07 zł),

- za sierpień 2022 r. – 2 886,63 zł netto.

Dowód:

- zeznania świadka B. D. – k. 146-147

- wniosek z 04.05.2022r. w aktach ZUS

- pokwitowania w aktach ZUS

- listy płac w aktach ZUS

- dowody wypłaty w aktach ZUS

- potwierdzenia transakcji w aktach ZUS

M. C. (1) w dniu 15 kwietnia 2022 r. była w ciąży.

Od dnia 4 lipca 2022 r. zaczęła korzystać ze zwolnień lekarskich w związku z ciążą. 4 listopada 2022 r. urodziła syna.

Dowód: dokumentacja medyczna ubezpieczonej k. 237-248

M. C. (1) po 15 kwietnia 2022 r. wykonywała prace w ramach realizacji projektu hali produkcyjno-magazynowo-usługowej wraz z zagospodarowaniem terenu i niezbędną infrastrukturą w miejscowości Ł.. Uzgadniała koncepcje i poszczególne elementy projektu. Kilkakrotnie przyjechała do Ł. na wizję lokalną, badanie geologiczne. Zajmowała się kwestią warunków zabudowy i pozwoleniami. Oprócz ubezpieczonej prace przy tym projekcie wykonywali również inni podwykonawcy.

W dniu 16 maja 2022 r. płatnik zawarł z (...) Sp. z o.o. s.k. w S. umowę dotyczącą przygotowania koncepcji architektonicznej do decyzji o warunkach zabudowy, złożenia wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy, uzyskanie i odbiór decyzji o warunkach zabudowy dla inwestycji „Budynek hali magazynowo-handlowo-usługowy wraz z niezbędną infrastrukturą”.

W dniu 25 lipca 2022 r. płatnik zawarł z (...) umowę o dotyczącą wykonania opracowania obejmującego wykonanie usługi w zakresie wykonania projektu wykonawczego dla branży architektonicznej dla inwestycji pn. „Budowa hali produkcyjno-magazynowo-usługowej wraz z zagospodarowaniem terenu i niezbędną infrastrukturą w miejscowości Ł. na działce nr (...)”.

W dniu 1 czerwca 2022 r. płatnik zawarł z T. S. i M. E. umowę o dotyczącą wykonania usługi w zakresie przygotowania koncepcji architektonicznej do decyzji o warunkach zabudowy, złożenia wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy, uzyskanie i odbiór decyzji o warunkach zabudowy dla inwestycji „Hala magazynowo-handlowa o powierzchni sprzedaży do 200 m ², budynek biurowy wraz z zagospodarowaniem terenu i niezbędną infrastrukturą”. Przy wykonaniu projektu ze strony płatnika pracowała ubezpieczona.

Przed zawarciem i w trakcie wykonania każdej z tych umów jedynymi osobami kontaktującymi się z zamawiającymi z ramienia (...) była M. C. (1) albo jej mąż M. C. (2). Zamawiający nie znali M. M. (2) lub B. M..

Dowód:

- dokumenty w aktach ZUS, w szczególności: ewidencja czasu pracy, notatki, wezwanie z 20.06.2022r., wnioski o ustalenie lokalizacji, dokumentacja projektowa

- dokumenty dot. postępowania ofertowego w aktach ZUS w szczególności: umowa z 12.04.2022 r. w aktach ZUS, umowa z 16.05.2022r., umowa z 01.06.2022r., umowa z 25.07.2022r.,

- zeznania świadek K. W. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 145v.

- zeznania świadek B. M. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 146

- zeznania świadek A. P. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 147 – 147v.

- zeznania świadek P. O. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 199-200

- zeznania świadka D. F. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 200-201

- zeznania świadek D. P. (1) w wersji elektronicznej oraz protokół k. 201-202

- zeznania świadek D. K. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 203

- zeznania świadka M. G. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 203-204

- zeznania świadka M. E. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 204

- zeznania świadka T. S. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 204-205

- częściowo zeznania M. C. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 229-231

- częściowo zeznania M. C. (2) w wersji elektronicznej oraz protokół k. 231-232

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się nieuzasadnione.

Spór w sprawie koncentrował się wokół kwestii wysokości podstawy wymiaru składek M. C. na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę z płatnikiem składek (...) sp. z o.o. w S.. Pod ocenę Sądu poddana została zasadność obniżenia podstawy wymiaru składek dokonana przez organ rentowy na mocy art. 58 § 2 i 3 kodeksu cywilnego.

Stan faktyczny sprawy został ustalony w oparciu o dowody z dokumentów, których autentyczność nie budziła wątpliwości Sądu. Za niewiarygodne Sąd uznał zapisy umowy o pracę oraz zapisy aneksu dotyczące wysokości wynagrodzenia. Zwrócić przy tym należy uwagę, że umowa o pracę datowana jest na dzień 13 kwietnia 2022 r., z datą 31 maja 2022 r. podpisany miał zostać natomiast „aneks do umowy o pracę na czas nieokreślony zawartej w dniu 13 kwietnia 2022”, w którym wskazano, że z dniem 1 czerwca 2022 r. w umowie z dnia 13 kwietnia 2022 r. zmieniony został pkt 4 mówiący o wysokości wynagrodzenia, poprzez ustalenie ubezpieczonej wynagrodzenia w kwocie 15 000 zł brutto. Tymczasem na dokumencie tym widnieją podpisy J. M. i B. M., a także podpis M. C., który został opatrzony datą „13 kwietnia 2022 roku”, co poddaje w wątpliwość sporządzenie wskazanego dokumentu w dacie w nim wskazanej.

Złożone przez M. C. w trakcie postępowania sądowego zeznania należało traktować z dużą ostrożnością, już choćby z tej przyczyny, że ubezpieczona jest siłą rzeczy osobą zainteresowaną takim przedstawieniem faktów, aby uzyskać korzystny dla siebie wyrok Sądu (podobnie ocenić należało zeznania przesłuchanego za płatnika M. C. (2) – męża ubezpieczonej oraz zeznania przesłuchanej w charakterze świadka B. M. żony J. M. posiadającego w spornym okresie 100% udziałów w (...) sp. z o.o. w S.). Choć ta ostatnia potwierdziła, że M. C. (1) nie otrzymywała żadnych poleceń służbowych i nie podlegała żadnej kontroli.

Sąd nie znalazł podstaw by zakwestionować wiarygodność pozostałych przesłuchanych w sprawie świadków. Przesłuchana w charakterze świadka A. P., która potwierdziła wykonywania przez ubezpieczoną prac w ramach projektu w Ł., nie posiadała wiedzy na temat okoliczności zawarcia umowy o pracę przez ubezpieczoną, czy też wysokości i sposobu ustalenia wynagrodzenia. Niemniej zeznała, że zarówno przed zawarciem umowy, jak i w trakcie jej wykonania jedynymi osobami kontaktującymi się z zamawiającym z ramienia (...) była M. C. (1) albo jej mąż M. C. (2). Świadek nie kojarzyła ani M. M. (2), ani B. M.. Również świadkowie P. O., D. F. (komplementariusz (...) Sp. z o.o.), D. P. (2) (Prezes Zarządu spółki (...)) potwierdzili współpracę z ubezpieczoną przy wykonywaniu prac projektowych, reprezentowaniu spółki w procesie administracyjnym dotyczącym pozwolenia na budowę i użytkowania, nie posiadając wiedzy w jakim charakterze ubezpieczona współpracowała z płatnikiem. Także i oni zgodnie zeznali, że cała współpraca odbywała się z M. C. lub z jej mężem. Taki sam wniosek wynikał z zeznań D. K., M. G., M. E. i T. S.. Świadkowie wskazywali, że M. C. (1) przedstawiała się jak architekt spółki i nie mówiła czy jest pracownikiem płatnika. Wszystkie ustalenia czynili właśnie z nią samą, a czasem z jej mężem. Nie znali państwa M..

Zeznania świadek K. W. okazały się nieprzydatne dla rozstrzygnięcia. O ile świadek obsługująca w spornym okresie księgowość płatnika przygotowała umowę o pracę i dokonała zgłoszenia do ZUS, to nie posiadała żadnej wiedzy na temat faktycznego wykonywania przez ubezpieczoną obowiązków pracowniczych oraz ewentualnych kwestii dotyczących ustalenia wysokości wynagrodzenia na poziomie wskazanym w treści umowy o pracę (co istotne świadek nie miała żadnej wiedzy na temat podpisania przez strony spornego aneksu, w szczególności z zeznań świadek nie wynika by takowy został przez nią przygotowany).

Wskazać należy, że stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2025 r., poz. 350 ze zm. w brzmieniu obowiązującym w dacie wyrokowania) zwanej dalej ,,ustawą systemową”, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

W myśl przepisu art. 4 pkt 2 ustawy systemowej płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne w stosunku do pracowników jest pracodawca.

Stosownie do treści art. 18 ust. 1 i 2 ustawy systemowej w związku z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr l61, poz. l106 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyjątkiem składników wynagrodzenia wymienionych w § 2 powołanego wyżej rozporządzenia.

W myśl art. 20 ust. 1 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i ubezpieczenia rentowe.

Stosownie zaś do art. 81 ust.1, ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1793 ze zm.) do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób.

Na gruncie przedstawionych wyżej przepisów prawa ubezpieczeń Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2005 r. (II UZP 2/05, OSNP 2005 nr 21, poz. 338), stwierdził dopuszczalność dokonywania przez organ ubezpieczeń społecznych kontroli i zakwestionowania wysokości wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.). Orzecznictwo Sądu Najwyższego zgodnie dopuszcza także możliwość ustalenia pozorności umowy o pracę jako takiej, gdy mimo zawarcia umowy przy jej wykonywaniu brakuje cech stosunku pracy. Taka sytuacja występuje szczególnie wtedy, gdy celem umowy nie jest rzeczywiste wykonywanie pracy w ramach pracowniczego podporządkowania, lecz uzyskanie wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dla przykładu tylko można wymienić wyrok SN z 22 listopada 2023 r. ( I (...) 60/23), wyrok SN z 2 października 2024 r. ( I (...) 50/23), czy wyrok SN z 22 czerwca 2015 r. (I UK 367/14).

Zdaniem Sądu Najwyższego przepis art. 353 ¹ k.c., ma odpowiednie zastosowanie do stosunku pracy, co oznacza, iż treść stosunku pracy lub jego cel nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z kolei odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - nieważne bezwzględnie. Sąd Najwyższy podkreślił także, iż umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy podkreślał, że alimentacyjny charakter świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby praca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - była rzeczywiście wykonywana w warunkach podporządkowania pracowniczego, a nie służyła jako instrument dla pozyskania zawyżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Sąd Okręgowy w ramach kontroli zaskarżonej decyzji stwierdził, że umowa o pracę M. C. w ogóle miała pozorny charakter, a więc tym bardziej dawała podstawę organowi rentowemu do obniżenia podstawy wymiaru świadczeń. Uprawnioną byłaby również decyzja o wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych, ale sąd był zawiązany zakresem przedmiotowym zaskarżonej decyzji, więc jedynym rozstrzygnięciem mogło być oddalenie odwołania.

Do powyższego wniosku doprowadziły następujące przesłanki:

Po pierwsze umowa o praca została zawarta pomiędzy spółką (...) a M. C. z naruszeniem regulacji art. 210 § 1 kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Na dzień 13 kwietnia 2022 r. M. C. (1) była prezesem zarządu spółki, ujawnionym w rejestrze przedsiębiorców KRS. A zatem w myśl przytoczonego przepisu umowę o pracę w imieniu spółki mógł z nią zawrzeć pełnomocnik powołany w tym celu uchwałą zgromadzenia wspólników (przy braku rady nadzorczej). Podpisujący umowę o pracę J. M. i B. M. nie mieli takiego statusu. Pierwszy był członkiem zarządu, a druga – prokurentem. Umowa zawarta przez spółkę z własnym członkiem zarządu wbrew trybowi określonemu w art. 210 § 1 k.s.h. jest nieważna.

Po drugie przy faktycznym wykonywaniu umowy pomiędzy spółką a ubezpieczoną w ogóle nie występował element pracowniczego podporządkowania. Ubezpieczona nie otrzymywała żadnych poleceń służbowych, a jej praca nie podlegała żadnej kontroli ze strony J. M. lub jego żony.

Po trzecie okoliczności sprawy wskazują, że faktycznie działalność prowadzona przez spółkę była kontynuacją dotychczasowej działalności gospodarczej M. C. – doświadczonej architektki, działającej od lat na lokalnym rynku. J. M. ani jego żona nigdy wcześniej nie prowadzili działalności w branży projektowej lub budowlanej i nie angażowali się w jej prowadzenie także w spornym okresie. Wszyscy zamawiający usługi uzgadniali warunki umów jedynie z M. C. lub z jej mężem. W ogóle nie znali J. M., ani jego żony, mimo że w spornym okresie mieli pełnić funkcję odpowiednio członka zarządu i prokurenta spółki. Po krótkim okresie (po sześciu miesiącach) od chwili zawarcia pozornej umowy o pracę całość udziałów spółki została zbyta na rzecz M. C. i jej męża. Zatem M. C. (1), która w ramach dotychczasowej działalności gospodarczej miała zaległości w płatności składek ubezpieczenia społecznego i musiała obawiać się braku świadczeń z ubezpieczenia chorobowego po zajściu w ciążę, postanowiła zawrzeć pozorną umowę o pracę, posługując się w tym celu spółką formalnie założoną przez J. M., lecz faktycznie prowadzoną bez żadnego jego udziału. Wbrew twierdzeniom ubezpieczonej – musiała wiedzieć o stanie swojej ciąży już w kwietniu 2022 r. Z dokumentacji medycznej, którą ubezpieczona złożyła nie w pełnej treści wynika, że już 29 kwietnia 2022 roku wykonała badania laboratoryjne krwi typowe dla stanu ciąży (k. 237), a zatem musiała mieć zlecone te badania przez lekarza odpowiednio wcześniej. Nadto w zaleceniach lekarskich znajduje się zapis „postępowanie jak dotychczas” co wskazuje, że ciąża rozpoznana została wcześniej. W tej sytuacji zarówno płatnik, jak i ubezpieczona spodziewać się mogli, iż w niedługim czasie rozpocznie korzystanie z zasiłku chorobowego związanego z niezdolnością do pracy. Umowa o pracę miała umożliwić uzyskanie przez nią wyższych świadczeń, niż z tytułu samodzielnej działalności gospodarczej i to bez ryzyka, że zaległość na koncie składek ubezpieczenia chorobowego może prowadzić do odmowy wypłaty zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego.

Po czwarte strony miały uzgodnić płatność wynagrodzenia w gotówce. Ubezpieczona zeznała, że otrzymała kartę płatniczą spółki, którą miała sobie wypłacać wynagrodzenie z bankomatu. W obecnych realiach powszechnych, tanich i szybkich płatności przelewem zasady doświadczenia życiowego podpowiadają, że ustalenie tak niesprzyjającej i trudnej formy płatności (bankomaty pozwalają na jednorazową wypłatę niewielkich kwot) wynagrodzenia na poziomie 10 000 zł, a następnie 15 000 zł jest w istocie próbą zatuszowania braku faktycznego obowiązywania umowy o pracę. Skoro spółka w istocie była prowadzona przez M. C. i skupiała się na jej własnej niepodporządkowanej innym osobom działalności, to tym samym nie musiała wypłacać sobie co miesiąc wynagrodzenia. Nie sposób nie zauważyć przy tym, że kwoty wynagrodzeń, które miały zostać wypłacone ubezpieczonej widniejące na listach płac, na pokwitowaniach wypłaty wynagrodzenia oraz dokumentach rozliczeniowych składanych w ZUS wykazują duże rozbieżności.

Po piąte spółka poza powódką zatrudniała tylko jednego pracownika budowlanego za płacę minimalną. Poza tym zawierała umowy z podwykonawcami. Trudno więc wyjaśnić przyczynę dla której miała zatrudnić powódkę w charakterze pracownika. Do uzyskania wzajemnego związania stron i ich odpowiedzialności wystarczające są umowy cywilnoprawne. Wyjaśnieniem takiej sytuacji jest instrumentalne podejście ubezpieczonej, która zamierzała dzięki umowie o pracę zapewnić sobie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do kontrolowania wynagrodzenia za pracę w aspekcie świadczeń z ubezpieczenia społecznego - zarówno w zakresie zgodności z prawem, jak i zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z treścią przepisu art. 86 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych kontrola wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek może obejmować w szczególności: (pkt 1) zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych; (pkt 2) prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład; (pkt 3) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu; (pkt 4) prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe; (pkt 5) wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych; (pkt 6) dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek.

Oznacza to przyznanie organowi rentowemu kompetencji do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień i - w ramach obowiązującej go procedury - zakwestionowania tych postanowień umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia, które pozostają w kolizji z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Należy przy tym podkreślić, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest ograniczony wyłącznie do zakwestionowania faktu wypłacenia wynagrodzenia w ogóle lub we wskazanej kwocie, ani tylko prawidłowości wyliczenia, lecz może ustalać stosunek ubezpieczenia społecznego na ściśle określonych warunkach, będąc niezwiązanym nieważną czynnością prawną (w całości lub w części).

Oczywiści żaden przepis prawa nie zabrania zatrudniania kobiet w ciąży. Zakaz taki byłby sprzeczny z obowiązującą Konstytucją. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejście, jednakże pod warunkiem, że umowa ta prowadzi do faktycznej realizacji zatrudnienia spełniającego cechy stosunku pracy (zob. np. wyroki z: 13 maja 2004 r., II UK 365/03, Monitor Prawniczy 2006 nr 5, s. 260; 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 235; 28 kwietnia 2005 r., I UK 236/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28; 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05; 24 stycznia 2006 r., I UK 105/05; 14 lutego 2006 r., III UK 150/05, LexPolonica nr 1022525; 30 maja 2006 r., II UK 161/05; 2 czerwca 2006 r., I UK 337/05, Lex-Polonica nr 1348865; 8 stycznia 2007 r., I UK 207/06).

Jakkolwiek cel zawarcia umowy w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, to nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustalenie wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy.

Jak już wyżej wskazano – sąd nie mógł wyjść w swoim orzeczeniu poza zakres zaskarżonej decyzji organu rentowego. Ale skoro stwierdził, że umowa o pracę w ogóle została zawarta dla pozoru i nie była faktycznie realizowana jako stosunek pracy, to tym bardziej dopuszczalna była decyzja o obniżeniu podstawy wymiaru świadczeń.

W tym stanie rzeczy odwołanie ubezpieczonej i płatnika jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd orzekł w punkcie I sentencji wyroku na postawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zasadą jest, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi, na jego żądanie, koszty procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Jeżeli przeciwnik procesowy zażąda zwrotu kosztów procesu, istnieje podstawa do ich zasądzenia. W punkcie II sentencji Sąd na podstawie art. 98 §1 i 3, w zw. z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r., poz. 1935).

Sędzia Konrad Kujawa

Zarządzenia:

1. odnotować,

2. odpis uzasadnienia doręczyć ubezpieczonej z pouczeniem o apelacji,

3. przedłożyć z apelacją lub po 21 dniach od wykonania.

12.11.2025 Sędzia Konrad Kujawa