Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Aleksandra Mitros

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2024 r.(...)

na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania A. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 20 lutego 2024 r. znak: ENMS/6/039027447

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonemu A. B. prawo do przeliczenia emerytury na podstawie art 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2022 r. poz.504 ze zm.).

sędzia Aleksandra Mitros

Sygn. akt VI U 424/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 lutego 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. w związku z wnioskiem ubezpieczonego A. B. z dnia 31 stycznia 2024 roku, który określił jako skargę o wznowienie postępowania, na podstawie art. 149 § 3 oraz art. 145a § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dalej jako: k.p.a.) w zw. z art. 83b ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, odmówił wznowienia postępowania w sprawie. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 listopada 2023 roku orzekł, że art. 17 ustawy zmieniającej w związku z art.25a ust.2 i ust.2a ustawy emerytalnej, w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. jest niezgodny z art.32 ust.1 w związku z art.67 ust.1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Wyrok ten został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 16 listopada 2023 roku i od tego dnia wszedł w życie, a zatem zgodnie z art. 145a § 2 k.p.a. odwołujący mógł wnieść do organu rentowego skargę o wznowienie postępowania w terminie do 1 miesiąca od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. do 16 grudnia 2023 r. Z uwagi na to, ze 16 grudnia 2023 r. to sobota, a 17 grudnia 2023 roku to niedziela (dzień uznany ustawowo za wolny od pracy), zgodnie z art.57 § 3 i 4 k.p.a. termin na zgłoszenie skargi o wznowienie postępowania upływał w dniu roboczym następującym po dniu wolnym od pracy, tj. 18 grudnia 2023 r. Ponieważ skarga została wniesiona 31 stycznia 2024 r., tj. po ustawowym terminie, a ubezpieczony nie złożył wniosku o przywrócenie terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania, organ odmówił wznowienia postępowania.

Ubezpieczony A. B. wniósł odwołanie od tej decyzji, domagając się ponownego przeliczenia emerytury w wariancie korzystniejszym dla niego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, wskazując, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 15 listopada 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1490) sygn. akt P 7/22 orzekł, że art. 17 w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., został uznany za niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP. Utrata mocy, w tym zakresie, nastąpi 16 listopada 2023 r. Wskazał również, że wyrok ten dotyczy wyłącznie tych emerytów, którzy zgłosili wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy z nowelizującej i którym organ rentowy wydał decyzję odmawiającą ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie tego przepisu. Dalej organ wskazał, że wnioskodawczyni złożyła skargę o wznowienie postępowania po ustawowym terminie. Organ rentowy dodał ponadto, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt P 7/22 jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego i per se i nie prowadzą do zmiany systemie prawa. Takiej zmiany musi dokonać ustawodawca. Po drugie, zaznaczył, że w niniejszej sprawie orzekał w trybie tzw. kontroli konkretnej i był związany zakresem zaskarżenia określonym w pytaniu prawnym, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w związku z którą pytanie to zostało przedstawione. Wyrok dotyczy więc wskazanego w jego sentencji pominięcia wynikającego z art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25 ust. 2pkt 2 i ust. 2a u.e.r. FUS, odnoszącego się do „emerytur czerwcowych” przyznanych na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. Tymczasem zakres normowania regulacji wynikającej ze wskazanych przepisów nie ogranicza się jedynie do emerytur przyznanych na wniosek, lecz również obejmuje emerytury przyznane na podstawie art. 24a u.e.r. FUS i renty rodzinne po osobach zmarłych. Wziąwszy pod uwagę racje, które przemawiały za stwierdzeniem niekonstytucyjności w niniejszej sprawie, ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w odniesieniu do wszystkich adresatów art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a u.e.r. FUS, którzy znaleźli się w analogicznej sytuacji jak „emeryci czerwcowi” i nie mogli na podstawie tych przepisów skorzystać z możliwości przeliczenia przyznanego im wcześniej na mniej korzystnych zasadach świadczenia. Mając na uwadze powyższe, organ rentowy wskazał, iż ustawodawca nie dokonał jeszcze zmiany ustawy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony urodził się w dniu (...). Wniosek o przyznanie emerytury wcześniejszej złożył w dniu 24 maja 2011 roku.

Decyzją z dnia 6 czerwca 2012 roku, w wykonaniu wyroku Sądu Okręgowego (...) z dnia 28 lutego 2012 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 15 czerwca 2011 roku, tj. od daty określonej w wyroku Sądu i ustalił wysokość emerytury na podstawie art.183 ustawy emerytalnej w kwocie 3 964,13 zł. Na kwotę emerytury złożyło się: 55% emerytury obliczonej na podstawie art.53 ustawy emerytalnej – 2 429,22 zł i 45% emerytury obliczonej na podstawie art.26 ustawy emerytalnej - 1 534,91 zł. Od 1 marca 2012 r. – po waloryzacji – emerytura wynosiła 4 035,13 zł brutto, do wypłaty 3.304,97 zł.

W dniu 15 listopada 2023 roku Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie o sygn. P 7/22, w którym orzekł, że art. 17 w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 roku, został uznany za niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z 16 listopada 2023 roku i od tego dnia weszło w życie. (niesporne)

W dniu 31 stycznia 2024 roku ubezpieczony złożył w organie rentowym wniosek o ponowne obliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 roku.

Po rozpoznaniu powyższego wniosku, organ rentowy zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 20 lutego 2024 roku, przyjął, że jest to skarga o wznowienie postępowania i odmówił wznowienia postępowania w sprawie.

Decyzją z dnia 25 lipca 2024 r. organ rentowy – po rozpatrzeniu wniosku z dnia 31 stycznia 2024 r. – odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie art.114 ust.1 ustawy emerytalnej z uwagi na nieprzedłożenie przez ubezpieczonego nowych dowodów mających wpływ na zmianę wysokości emerytury.

niesporne a nadto:

- wniosek o emeryturę, k. 1-5 plik II akt ZUS.

- decyzja ZUS z 08.06.2012 r. - k.63-64 plik II akt ZUS

- wniosek z 31.01.2024 r. - k. 86-87 plik II akt ZUS

- decyzja ZUS z 20.02.2024 r. - k. 88 plik II akt ZUS

- decyzja ZUS z 25.07.2024 r. - k. 89 plik II akt ZUS

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Stan faktyczny w sprawie był niesporny i w całości oparty na dowodach z dokumentów, których wiarygodności nie kwestionowała żadna ze stron. Spór w rozpoznawanej sprawie miał charakter prawny i sprowadzał się do ustalenia czy zachodzą podstawy do przeliczenia emerytury wcześniejszej ubezpieczonego, przyznanej mu przez organ rentowy decyzją z dnia 6 czerwca 2012 roku od dnia 15 czerwca 2011 r., z uwzględnieniem treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 roku wydanego w sprawie o sygn. akt P 7/22.

Zgodnie z art. 25a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych [(t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.291 - w brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1621, dalej jako: „ustawa nowelizująca”)] przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25, jest waloryzowana kwartalnie (ust.1). W przypadku ustalania wysokości emerytury:

1) w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku;

2) w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku;

3) w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku;

4) w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku. (ust.2)

Waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych. (ust.3) Waloryzacja kwartalna składek polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji określony w ust. 5. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. (ust.4) Wskaźnik waloryzacji kwartalnej składek jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja w stosunku do poprzedniego kwartału, powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja w stosunku do kwartału poprzedniego. Wskaźnik waloryzacji składek nie może być niższy niż wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w kwartale, za który przeprowadzana jest waloryzacja w stosunku do poprzedniego kwartału. (ust.5) Wskaźnik wzrostu realnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne, o którym mowa w ust. 5, otrzymuje się poprzez podzielenie wskaźnika wzrostu nominalnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w kwartale, za który jest przeprowadzana waloryzacja w stosunku do kwartału poprzedniego, przez wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem ustalony dla analogicznego okresu. (ust.6) Wskaźnik wzrostu nominalnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne, o którym mowa w ust. 6, stanowi iloraz sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w kwartale, za który jest przeprowadzana waloryzacja, i w kwartale poprzednim. (ust.7) Wskaźnik waloryzacji składek ustala się z dokładnością do setnych części procentu. (ust.8)

Na mocy art.3 pkt 1 ustawy nowelizującej dokonano zmiany art.25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez nadanie nowego brzmienia punktowi 2. ustępu 2. i dodanie po ustępie 2. ustępów 2a i 2b w następującym brzmieniu:

„Ustęp 2 pkt 2) w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku, z uwzględnieniem ust. 2a;"

Ustęp 2a. W przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.

Ustęp 2b. Przepis ust. 2a stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku.".

Przy czym, zgodnie z treścią przepisu art. 17 ustawy nowelizującej, przepisy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy zmienianej w art. 3, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, miały zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy o emeryturach i rentach z FUS osobom, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 r. oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 r. (ust.1) W przypadku przyznania emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ust. 1, przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (wejście w życie 18 września 2021 r.), emerytura lub renta rodzinna podlegała ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. (ust.2)

Analizując konstytucyjność art.17 ustawy nowelizującej, Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 listopada 2023 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt P 7/22, orzekł, iż artykuł 17 tej ustawy w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem Trybunału, kształtując system ubezpieczeń społecznych, ustawodawca ma obowiązek utrzymania odpowiedniego poziomu świadczeń, co wiąże się bezpośrednio z koniecznością istnienia mechanizmu ich waloryzacji. Z tego względu, określając zakres i formy zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego, ustawodawca nie może zaniechać wprowadzenia odpowiedniej metody utrzymywania ich realnej wartości. Trybunał w związku z tym wyjaśniał, że prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych stanowi jeden z istotnych elementów konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego (zob. w szczególności wyroki TK z: 19 grudnia 2012 r., sygn. K 9/12, OTK ZU nr 11/ (...), poz. 136; 17 grudnia 2013 r., sygn. SK 29/12, OTK ZU nr 9/ (...), poz. 138 wraz z licznymi tam przywołanymi wcześniejszymi orzeczeniami Trybunału), zaznaczając jednocześnie, że prawo do waloryzacji należy odróżnić od konkretnej metody podwyższania nominalnej wartości ekonomicznej przyznanych świadczeń emerytalno-rentowych. Ustawodawca ma przy tym znaczną swobodę wyboru metody waloryzacji, którą uzna za najbardziej odpowiednią w danej sytuacji gospodarczej i społecznej kraju. W cytowanym wyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że postawiony w niniejszej sprawie problem konstytucyjny odnosi się do waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne, które są jedną z podstaw obliczenia emerytury. Kwestie te pozostają zatem w sferze realizacji konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten wobec tego jest wzorcem adekwatnym w niniejszej sprawie, choć ze względu na charakter postawionych zarzutów powinien być ujmowany związkowo z pozostałymi wskazanymi przez pytający sąd przepisami Konstytucji. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że postawiony problem odnosi się nie do samej przyjętej przez ustawodawcę metody waloryzacji składek, lecz jego istotą jest to, czy ustawodawca, wprowadzając określone zmiany w ramach przyjętego przez siebie mechanizmu waloryzacji kwartalnej, uczynił to z poszanowaniem innych - wyrażonych w art. 32 ust. 1 oraz w art. 2 Konstytucji - wartości konstytucyjnych. W tym aspekcie warto zaznaczyć, że w samym systemie ubezpieczeń społecznych została sformułowana wprost, w sposób normatywny, zasada równego traktowania ubezpieczonych (art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, ze zm.). W myśl tej zasady wszyscy ubezpieczeni, bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny, są traktowani równo. Zasada ta dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń, okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń. Trybunał Konstytucyjny podał, że zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 tej ustawy (emerytura ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.), stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie z tzw. kapitałowej części składki emerytalnej. Waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od 1 czerwca każdego roku (art. 25 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), przy czym waloryzacja składek za ostatni rok przed przejściem na emeryturę (zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację) dokonywana jest kwartalnie według sposobu określonego w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS dodano ustawą nowelizującą z 2004 r.

W projekcie tej ustawy zaproponowano zmianę częstotliwości waloryzacji kont z waloryzacji kwartalnej na waloryzację roczną oraz wprowadzenie waloryzacji kwartalnej tak, aby stan konta uwzględniał przyrost przypisu składek przypadający po ostatniej waloryzacji rocznej (zob. uzasadnienie projektu zwartego w druku sejmowym nr 2272/IV kadencja). Art. 25a ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wszedł w życie 1 lipca 2004 r., a jego ustęp 2 otrzymał wówczas następujące brzmienie: „W przypadku ustalania wysokości emerytury: 1) w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku; 2) w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku; 3) w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku; 4) w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku”. Praktyka stosowania art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS dość szybko pokazała, że osoby przechodzące na emeryturę w czerwcu mogą otrzymać niższe świadczenie, niż gdyby wysokość ich emerytur ustalano w innym miesiącu. Problem ten był dostrzegany powszechnie, zwracał na niego uwagę także Rzecznik Praw Obywatelskich w licznych interwencjach.

Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że w orzecznictwie sądów powszechnych zaczęła z kolei zarysowywać się pewna rozbieżność wykładni art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 3 w związku z art. 25 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ujmując rzecz w pewnym uproszczeniu, według jednego stanowiska - w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku, składki zewidencjonowane na koncie podlegają tylko waloryzacji rocznej, natomiast według drugiego stanowiska - niedopuszczalne jest dzielenie ubezpieczonych w zakresie sposobu obliczenia emerytury na składających wnioski przed i po 1 czerwca danego roku. Powziąwszy wątpliwości w zakresie wykładni wskazanych przepisów ustawy emerytalnej, sądy przedstawiały Sądowi Najwyższemu związane z tym problemem zagadnienia prawne. Choć Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 października 2015 r. (sygn. akt III UZP 9/15) odmówił podjęcia uchwały, to w jego uzasadnieniu wyjaśnił kwestie dotyczące mechanizmu waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego dla ustalenia podstawy obliczenia emerytury oraz zobrazował je przykładami, podnosząc w szczególności, co następuje: „Roczna waloryzacja polega na tym, że w czerwcu danego roku waloryzuje się składki należne do końca poprzedniego roku kalendarzowego, a podlegające zaewidencjonowaniu na koncie ubezpieczonego do dnia 31 stycznia roku, w którym przeprowadzana jest waloryzacja (roku waloryzacji). Waloryzację roczną składek przeprowadza się w dniu 1 czerwca z tego względu, że wskaźnik owej waloryzacji za poprzedni rok ogłaszany jest do dnia 25 maja kolejnego roku. (...) W wyniku ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej przed przyznaniem ubezpieczonemu prawa do emerytury podwyższeniu wskaźnikiem waloryzacyjnym podlegają zatem składki należne do końca roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym przeprowadzana jest ta waloryzacja. Natomiast składki należne za okres po zakończeniu tegoż roku obrachunkowego, które nie zostaną objęte kolejną roczną waloryzacją (gdyż ta nastąpi już po przyznaniu i obliczeniu wysokości świadczenia) podlegają waloryzacji kwartalnej, o jakiej mowa w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W trybie tego przepisu waloryzowana jest kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych. (...) W przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu, składki zaewidencjonowane na koncie podlegają jedynie rocznej waloryzacji. Waloryzacja roczna przeprowadzona w dniu 1 czerwca dotyczy bowiem składek wpłaconych do końca poprzedniego roku i zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia. Składki te nie podlegają już ponownej waloryzacji kwartalnej z art. 25a ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, skoro nie są składkami zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację. Natomiast w świetle art. 25a ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy, składki wpłacone poczynając od dnia 1 stycznia podlegają waloryzacji kwartalnej w przypadku emerytur, których wysokość ustalana jest poczynając od trzeciego kwartału tegoż roku. Jeśli zatem wysokość emerytury ustalana jest w czerwcu 2015 r., na podstawę jej obliczenia składa się suma: 1) kwoty składek ustalonej po ostatniej rocznej waloryzacji przeprowadzonej 1 czerwca 2015 r. (t.j.: kwoty zwaloryzowanych składek należnych do końca 2014 r.); 2) nominalnej kwoty składek należnych za okres od 1 stycznia 2015 r. do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty emerytury, które w świetle art. 25a ust. 1 ustawy nie podlegają waloryzacji kwartalnej, a jednocześnie nie zostaną objęte kolejną waloryzacją roczną przypadającą dopiero na dzień 1 czerwca 2016 r. (...) Wypada zauważyć, że przyjęty w powołanych przepisach mechanizm waloryzacji składek pozostaje w pewnej niezgodzie z literalnym brzmieniem art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który stanowi o - będącej podstawą obliczenia emerytury - kwocie składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Literalnie rzecz ujmując, waloryzacji powinna podlegać kwota składek za wszystkie miesiące poprzedzające miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. W rzeczywistości zaś regulacja art. 25a ust. 1 ustawy wyłącza spod waloryzacji część miesięcy przypadających na ten okres” (por. postanowienie SN z 3 listopada 2015 r., sygn. akt III UZP 12/15 zob. także wyrok SN z 24 listopada 2022 r., sygn. akt III USKP 17/22). Dalej Trybunał Konstytucyjny wskazał, że stanowisko Sądu Najwyższego było na ogół respektowane w orzecznictwie sądów powszechnych, nie oznaczało to jednak, że problem „emerytur czerwcowych” został rozwiązany. W literaturze podniesiono, że „(...) powinna tu nastąpić odpowiednia interwencja ustawodawcy idąca czy to w kierunku umożliwienia, w razie złożenia wniosku o emeryturę w czerwcu danego roku kalendarzowego, ustalenia podstawy obliczenia tego świadczenia (także przyznawanego z urzędu) na takich samych zasadach, na jakich się je ustala w przypadku zgłoszenia wniosku w innym (wcześniejszym, czyli w maju) miesiącu tego samego kwartału, jeżeli byłoby to oczywiście korzystniejsze dla zainteresowanego (takie rozwiązanie zaproponował podsekretarz stanu w (...) w odpowiedzi na [...] wystąpienie (...) z dnia 15 września 2017 r.), czy też, co z kolei zostało zasygnalizowane w ww. postanowieniu SN, w sprawie III UZP 9/15, należałoby przeprowadzać waloryzację składek zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 25 ust. 1, tzn. za wszystkie miesiące poprzedzające miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, gdyż obecna praktyka (ze względu na funkcjonowanie mechanizmu waloryzacji kwartalnej) nie pozostaje w zgodzie z treścią wymienionego przepisu, w którym mowa jest o waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury” (K. Antonów, komentarz do art. 25 u.e.r.FUS [w:] R. Babińska-Górecka, M. Bartnicki, S. Gajewski, B. Suchacki, M. Zieleniecki, K. Antonów, Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, wyd. I, LEX/el. 2019). Nadto Trybunał Konstytucyjny podał, że to przede wszystkim ustawodawca jest zobowiązany - dostrzegając ułomność dotychczasowych rozwiązań - dążyć do naprawienia stanu rzeczy przy pomocy narzędzi prawodawczych. Jak zaznaczył Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 marca 2019r. (sygn. P 20/16, (...), poz. 11) dotyczącym tzw. wcześniejszych emerytur kobiet urodzonych w (...) r., prawodawca został wyposażony w fachowy aparat i niezbędne narzędzia służące prawidłowości i realności planowania finansowego w odpowiednio długiej perspektywie czasu. Nie może zatem wykorzystywać swoich władczych kompetencji, by przerzucać na obywateli skutki swoich decyzji podejmowanych na podstawie błędnych założeń. Pierwszym krokiem podjętym przez ustawodawcę w kierunku zmiany mechanizmu waloryzacji „emerytur czerwcowych” było rozwiązanie przyjęte w ustawie osłonowej. Wprowadzono wówczas regulację jednorazową, a mianowicie w art. 53 tej ustawy postanowiono, że w przypadku ustalania w czerwcu 2020 r. wysokości emerytury na podstawie ustawy emerytalnej, waloryzacji składek, o której mowa w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dokonuje się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Ten sposób waloryzacji kwartalnej w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu został następnie wprowadzony do ustawy emerytalnej - ustawą nowelizującą z 2021 r. zmieniono art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz dodano w tym artykule (między innymi) ust. 2a - o treści i zakresie zastosowania wcześniej wzmiankowanych. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej z 2021 r. wskazano: „Czynnikiem, który determinuje wysokość emerytury - oprócz wydłużenia aktywności zawodowej - jest sposób waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego, stanowiących podstawę obliczenia emerytury. Waloryzację przeprowadza się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosi wniosek o emeryturę. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji, przejście na emeryturę w czerwcu może być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach II kwartału danego roku. Proponuje się, by na stałe wprowadzić rozwiązanie wprowadzone na 2020 r. dotyczące zasad ustalania wysokości nowych emerytur przyznanych w czerwcu, począwszy od 2021 r., w tym waloryzacji kapitału początkowego i składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju bieżącego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego” (druk sejmowy nr (...) kadencja). Jak wynika z przytoczonego fragmentu, projektodawca - mając świadomość niekorzystnych dla „emerytur czerwcowych” skutków obowiązującego mechanizmu waloryzacji kwartalnej - postanowił wprowadzić rozwiązanie o charakterze naprawczym, przy czym gdy chodzi o jego zastosowanie do „emerytur czerwcowych” przyznanych przed wejściem w życie ustawy, zastosowanie nowej regulacji ograniczył jedynie do 2021 r. Tymczasem niekorzystne skutki dotknęły również „emerytów czerwcowych”, którym świadczenia przyznano w latach wcześniejszych niż 2021 r. W dalszej części rozważań Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy ustawodawca mógł dokonać takiego zróżnicowania w grupie „emerytów czerwcowych”, podając, że w art. 17 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2021 r. ustawodawca wyróżnił między innymi grupę osób, którym emerytury przyznano na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. W ustępie 2 tego przepisu postanowił, że w przypadku poprzedzającego wejście w życie tej ustawy przyznania emerytury, następuje ponowne przeliczenie świadczenia z uwzględnieniem nowego mechanizmu waloryzacji kwartalnej. Tymczasem w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przyznano emeryturę na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r., są także osoby, którym przyznano emeryturę na takich samych zasadach w latach wcześniejszych. Trybunał Konstytucyjny zaznaczył przy tym, że mają rację i pytający sąd, i Rzecznik Praw Obywatelskich, wskazując, że podmiotami podobnymi są zatem ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu, ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą z 2004 r. i obowiązującym do wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. W obrębie wyróżnionej wyżej grupy podmiotów - wskutek postanowienia wyrażonego w art. 17 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej z 2021 r. - doszło do zróżnicowania: część osób uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości odmówiono. Trybunał Konstytucyjny, w oparciu o wyżej przeprowadzoną analizę stwierdził po pierwsze, że oceniane rozwiązanie nie ma charakteru relewantnego, ponieważ nie pozostaje w bezpośrednim związku z deklarowanym celem jego wprowadzenia, którym były naprawa wcześniej obowiązującego stanu prawnego i przyjęcie jednolitych zasad waloryzacji składek także dla osób, które występują z wnioskiem o emeryturę w czerwcu, w szczególności wobec osób, które z takim wnioskiem wystąpiły również przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Po drugie, Trybunał wziął pod uwagę, że ustawodawca, ograniczając zakres zastosowania nowych zasad waloryzacji kwartalnej tylko do wąskiego zakresu „emerytur czerwcowych” przyznanych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r., nie podał w zasadzie żadnych argumentów konstytucyjnych mających uzasadniać taką decyzję. Oceniając regulacje determinujące kształt systemu emerytalnego w perspektywie konstytucyjnej, zwłaszcza z punktu widzenia art. 32 ust. 1 Konstytucji, - w ocenie Trybunał u Konstytucyjnego - nie można całkowicie abstrahować od zasady wzajemności, która choć nie ma charakteru absolutnego, to - ujmując rzecz w pewnym uproszczeniu - oznacza, że świadczenie emerytalne za każdym razem, w mniejszym czy większym stopniu, jest uzależnione od długości okresu zatrudnienia i wysokości odprowadzanych składek. Wprowadzenie zróżnicowania sposobu waloryzacji składek w grupie podmiotów o ustalonej wyżej wspólnej cesze istotnej w żaden sposób nie służy realizacji zasady równego traktowania ubezpieczonych w systemie zdefiniowanej składki. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny wskazał, że jedyną okolicznością, którą podnoszono w celu uzasadnienia zakresu podmiotowego regulacji przejściowej wyrażonej w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r., były skutki finansowe zastosowania mechanizmu naprawczego wobec szerszej grupy emerytów. Dalej Trybunał wskazał, że patrząc z tej perspektywy, to na ustawodawcy spoczywa ciężar wykazania, że regulacja w kształcie przez niego proponowanym jest konieczna (nieodzowna), a przyjęcie innych rozwiązań, mniej dotkliwych dla podmiotów praw konstytucyjnych (w tym wynikających z art. 67 ust. 1 Konstytucji) nie jest możliwe bez naruszenia stabilności finansów publicznych zagrażającej dobru wspólnemu. Ochrona równowagi budżetowej nie ma charakteru absolutnego, ani też przeważającego inne wartości lub prawa konstytucyjne. Powołanie się na zagrożenie równowagi budżetowej jako uzasadniające ingerencję w prawa konstytucyjne, w tym socjalne, nie może być zatem „gołosłowne”. Ustawodawca powinien dysponować analizami, z których jasno wynika, że zagrożenie stabilności systemu jest realne, a nie tylko że może dojść do zwiększenia wydatków budżetowych. Jak podniesiono w literaturze: „Budżet państwa cierpi na stan chronicznego deficytu, co może być powodem dowolnego ingerowania w sferę praw podmiotowych i zastanych stosunków prawnych. Tym bardziej byłoby zasadne sprecyzowanie standardów podejmowania działań legislacyjnych, które umotywowane są względami fiskalnymi, lecz przenoszą odpowiedzialność za równoważenie budżetu państwa na jego obywateli i inne podmioty” (A. G., Równowaga budżetowa w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, (...) nr (...)) oraz „(...) nie można mówić o «bezwolnej akceptacji» przez trybunał działań ustawodawcy znoszącego prawa nabyte w celu zapewnienia równowagi finansowej. Do obowiązków inicjatorów takich ustaw należy wykazanie, że podjęte działania nastąpiły po jednoznacznym upewnieniu się ustawodawcy co do prawidłowości rozdziału środków budżetowych na poszczególne kierunki wydatków oraz co do wyczerpania wszystkich możliwości zwiększenia dochodów budżetowych”.

Trybunał Konstytucyjny wskazał również, że wyrok w sprawie P 7/22 jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego i per se nie prowadzą do zmiany w systemie prawa. Ponadto, ponieważ stanowisko doktryny i orzecznictwa dotyczące bezpośrednich skutków tego rodzaju wyroków Trybunału w sferze stosowania prawa nie jest jednolite, może się okazać, że także stanowisko sądów orzekających w takich sprawach, jak sprawa zawisła przed pytającym sądem, będzie różne, w szczególności gdy chodzi o możliwość zastosowania - tylko w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego - art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a u.e.r.FUS (w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2021 r.) wobec szerszego kręgu adresatów niż określony expressis verbis w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. Z tych powodów reakcja ustawodawcy jest pilnie potrzebna.

Analizując moc wiążącą wyroku TK z dnia 15 listopada 2023 r., wskazać należy, że zgodnie z art. 188 pkt 1 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Zatem podstawowym zadaniem TK jest badanie, czy treść normatywna, wyrażona w przepisach prawa, jest zgodna z ustawą zasadniczą. Tymczasem Trybunał Konstytucyjny w praktyce orzeczniczej ukształtował odrębny typ orzeczeń negatywnych. Są to wyroki uznające określony przepis za niezgodny z ustawą zasadniczą z tego powodu, że jest on niepełny, gdyż nie zwiera elementu koniecznego dla zapewnienia jego spójności z wzorcem konstytucyjnym. Sentencja takiego wyroku przybiera formę wyroku zakresowego, a TK dla wskazania zakresu niekonstytucyjności przepisu prawa posługuje się zazwyczaj zwrotem „w zakresie, w jakim nie reguluje”, „w zakresie w jakim pomija”. Wyroki TK przynależące do tej grupy, określane też mianem „prawotwórczych”, nie wywołują zmiany normatywnej przejawiającej się w utracie mocy obowiązującej przez jednostkę redakcyjną tekstu prawnego lub pewną treść normatywną. Niekonstytucyjność tkwi bowiem w braku regulacji. Jednocześnie sentencja takiego wyroku definiuje ów brak, wskazując tym samym bezpośrednio stan normatywny, jaki byłby zgodny z Konstytucją. W doktrynie prawa konstytucyjnego wyroki stwierdzające niekonstytucyjność pominięcia prawodawczego są zaliczane do wyroków zakresowych albo pozornie zakresowych. Zwolennicy tej ostatniej klasyfikacji podkreślają, że stwierdzenie niekonstytucyjności pominięcia legislacyjnego poprzedza kontrola całej normy prawnej rekonstruowanej z przepisu stanowiącego przedmiot kontroli. Toteż zakresowe ujęcie sentencji takiego wyroku nie przesądza o jego zakresowym oddziaływaniu, skoro niekonstytucyjność dotyka całej normy prawnej właśnie ze względu na pominięcie prawodawcze. Trybunał w swoim orzecznictwie odróżnia pominięcie i zaniechanie prawodawcze. Zaniechanie prawodawcze polega na pozostawieniu określonej problematyki całkowicie poza uregulowaniem prawnym i jako takie nie może być przedmiotem oceny TK. Natomiast TK rezerwuje sobie prawo do badania konstytucyjności pominięcia prawodawczego, zastrzegając jednocześnie, że w tym obszarze należy zachować daleko idącą ostrożność, aby nie wykroczyć poza kontrolę prawa w obszar jego tworzenia, przewidziany wyłącznie dla ustawodawcy. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 19/11 „Ocena, czy ustawodawca dopuścił się pominięcia prawodawczego, wymaga więc a casu ad casum zbadania danego unormowania w kontekście wzorców i wartości konstytucyjnych, które ze względu na naturę tej regulacji muszą zostać poszerzone o daną kategorię podmiotów lub zachowań. To znaczy, że z norm konstytucyjnych da się odtworzyć wzorzec instytucji prawnej kształtowanej w akcie normatywnym, lecz instytucja w akcie tym ukształtowana konstytucyjnemu wzorcowi nie odpowiada (...). Niezbędnym warunkiem tej analizy jest ustalenie, że w określonej sytuacji zachodzi jakościowa tożsamość materii unormowanych w danym przepisie i tych pozostawionych poza jego zakresem, gdyż zbyt pochopne „upodobnienie” materii nieuregulowanych z materiami, które znalazły swój wyraz w treści kwestionowanego przepisu, może spowodować wykroczenie przez Trybunał poza sferę kontroli prawa”. Skutki wyroków stwierdzających niekonstytucyjność pominięcia prawodawczego Trybunał określa zazwyczaj w końcowej partii uzasadnienia i przybierają one postać zobowiązania ustawodawcy do podjęcia interwencji prawodawczej zmierzającej do usunięcia niekonstytucyjnego pominięcia (skutek zobowiązujący) lub nakazania adresatom normy zniwelowanie tegoż pominięcia przez stosowanie prawa w sposób określony w wyroku TK (tzw. skutek rozporządzający). W niektórych orzeczeniach TK wręcz wskazuje, że do czasu zmiany prawa w sposób zgodny z wyrokiem, obowiązek jego wykonania spoczywa na sądach. W doktrynie przeważa opinia, że Konstytucja nie wyposaża TK w uprawnienie do działań prawodawczych, wykraczających poza prerogatywy „negatywnego ustawodawcy”. Dlatego wyrok stwierdzający niekonstytucyjność pominięcia prawodawczego nie może rodzić skutku rozporządzającego przez dodanie do przepisu treści normatywnej, której ustawodawca w nim nie przewidział. Niektórzy autorzy bronią jednak tezy, że „wejście w życie wyroku, w którym określone pominięcie zostało uznane za niezgodne z Konstytucją, prowadzi do uzupełnienia wskazanego pominięcia”. Podkreśla się też, że statystycznie w większości orzeczeń prawotwórczych TK wskazuje na ich skutek rozporządzający. Należy przyjąć, że od dnia ogłoszenia wyroku prawotwórczego, czyli obalenia domniemania konstytucyjności przepisu, aż do zmiany stanu normatywnego wskutek wykonania wyroku TK przez ustawodawcę, sądy powinny sięgać bezpośrednio do wskazanego w wyroku wzorca konstytucyjnego i z niego wywodzić brakującą treść normatywną. Pominięta przez ustawodawcę norma została bowiem odnaleziona przez TK w Konstytucji i sądy są zobowiązane korzystać z normy konstytucyjnej. Związanie wyrokiem TK oznacza dla tej grupy orzeczeń związanie identyfikacją wzorca konstytucyjnego jako samodzielnej podstawy orzekania. (A. Mączyński, Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, M. Zubik (red.), Warszawa 2006, s. 122; M. Florczak-Wątor, Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006, s. 109; A. Kustra, Wznowienie postępowania w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności pominięcia prawodawczego, [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski (red.), Warszawa 2013, s. 205 i powołana tam literatura. 5 M. Florczak-Wątor, Orzeczenia…, s. 155. 6 Tak: M. Florczak-Wątor, Orzeczenia…, s. 152–157. 7 A. Kustra, Wznowienie postępowania…, s. 210. 8 O zaniechaniu prawodawczym: A. Paprocka, M. Ziółkowski, Zaniechanie prawodawcze jako potencjalny przedmiot kontroli Trybunału Konstytucyjnego w świetle zasady nadrzędności Konstytucji oraz doświadczeń trybunałów międzynarodowych, [w:] Księga XXV-lecia Trybunału Konstytucyjnego. Ewolucja funkcji i zadań Trybunału Konstytucyjnego – założenia a ich praktyczna realizacja, Warszawa 2010, s. 277–316. w Małgorzata Wąsek-Wiaderek, Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego „kreujących” środek odwoławczy... 3/2015 IUS NOVUM)

Reasumując, omówiony wyżej wyrok Trybunał Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 r. pomimo że jest tzw. wyrokiem o pominięciu otworzył możliwości obliczenia „emerytur czerwcowych”, nabytych przed 1 czerwca 2021 r., w oparciu o nowe regulacje, tj. o nowo zmienione i dodane przepisy art. 25a ustawy emerytalnej (ust.2 pkt. 2 i ust. 2a i 2b) Ubezpieczony, który nabył emeryturę od czerwca 2011 r. należy do kręgu podmiotów objętych tym orzeczeniem i ma prawo do obliczenia swojej emerytury – zgodnie z art.17 ustawy nowelizującej - w brzmieniu uwzględniającym treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r., tj. z uwzględnieniem zmienionych i dodanych ustawą nowelizującą przepisów art. 25a ust 2 pkt 2 i ust.2 a ustawy emerytalnej. Zgodnie bowiem z art. 114 ust.1 punkt 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.) w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się przy tym, że określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258; z dnia 26 lipca 2013 r., III UK 145/12, z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14, LEX nr 1958500 i powołane w nich wcześniejsze orzecznictwo). Błędem organu jest zatem również błędne, niezgodne z Konstytucją stosowanie prawa, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie.

Zważając na powyższe, organ rentowy powinien w zaskarżonej decyzji dokonać – na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej - ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego z zastosowaniem przepisu art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej i to również za okres 3 lat wstecz od daty złożenia wniosku. Zgodnie bowiem z treścią art. 133 ust. 1 ustawy emerytalnej w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Odnosząc się formalnie do treści zaskarżonej decyzji, wskazać należy, że organ rentowy nie rozpoznał pierwotnie prawidłowo wniosku ubezpieczonego (wnosił on o ponowne obliczenie wysokości jego świadczenia z uwzględnieniem wyroku TK z 15 listopada 2023 r., a nie o wznowienie postępowania) i zamiast tego wydał decyzję o odmowie wznowienia postępowania w sprawie. Dopiero decyzją z dnia 25 lipca 2024 r. odniósł się do wniosku ubezpieczonego, odmawiając jednak ponownego ustalenia świadczenia. Fakt wydania przez organ błędnej decyzji, niezgodnej z treścią wniosku, nie stanowi – w ocenie Sądu – przeszkody w rozpoznaniu w postępowaniu sądowym odwołania ubezpieczonego zgodnie z jego treścią, stanowiącą kontynuację treści wniosku złożonego przez niego 31 stycznia 2024 r. w organie rentowym, tym bardziej, ze ostatecznie – w trakcie postępowania sądowego – organ rentowy odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie art.114 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Reasumując, Sąd - na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. - zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do przeliczenia emerytury w oparciu o treść przepisu art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.

sędzia Aleksandra Mitros