Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2024 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Aleksandra Mitros

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Wilczyńska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 października 2024 r. w S.

sprawy z powództwa L. Ł.

przeciwko Skarbowi Państwa - Izbie Administracji Skarbowej w S.

o odprawę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego(...)

z dnia 15 lutego 2024 r., sygn. akt IX P 15/23

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa - I. Administracji Skarbowej w S. na rzecz powoda L. Ł. kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej wraz z odsetkami –– w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia - za czas od 25 października 2024 r. do dnia zapłaty.

sędzia Aleksandra Mitros

Sygn. akt VI Pa 39/24

UZASADNIENIE

Pozwem, wniesionym 16 stycznia 2023 r., powód L. Ł. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – I. Administracji Skarbowej w S. odprawy za zwolnienie ze służby związane z reorganizacją jednostki organizacyjnej w kwocie 39.530,52 zł z odsetkami za opóźnienie od 1 czerwca 2017 r.

Pozwany Skarb Państwa - Izba Administracji Skarbowej w S. wniósł o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia oraz brak podstaw prawnych do zasądzenia odprawy. Ponadto zakwestionował wysokość dochodzonego świadczenia i zasadność dochodzenia odsetek za okres sprzed 8 czerwca 2017 r. nawet przy założeniu, iż odprawa byłaby powodowi należna.

Obie strony wystąpiły o koszty procesu.

Po otrzymaniu odpowiedzi na pozew powód zmodyfikował żądanie wskazując, że dochodzi – zgodnie z hipotetycznym wyliczeniem pozwanego – kwoty 38 443,20 zł z odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2017 r. W pozostałym zakresie cofnął pozew zrzekając się roszczenia.

Wyrokiem z dnia 15 lutego 2024 r. Sąd Rejonowy (...) zasądził od pozwanego na rzecz powoda 38 443, 20 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2017 r., (pkt I.), umorzył postępowanie w pozostałej części (pkt II.), zasądził od pozwanego na rzecz powoda 5 577,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt III.)

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Powód był zatrudniony w Urzędzie Celnym w S. na podstawie umowy o pracę od 3 stycznia 1990 r. Z dniem 15 czerwca 2000 r. powód uzyskał status funkcjonariusza stałej służby celnej. Służbę pełnił najpierw w Urzędzie Celnym w S., a potem w Izbie Celnej w S.. Na dzień 28 lutego 2017 r. powód miał stopień starszego aspiranta celnego i zajmował stanowisko eksperta służby celnej. Od 1 marca 2017 r. powód stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawy z dnia 16 listopada 2016r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Od tej daty powód pełnił służbę w Izbie Administracji Skarbowej w S., wykonując obowiązki w Urzędzie C.-Skarbowym w S.. W maju 2017 r. L. Ł. otrzymał na podstawie art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej propozycją określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej od 1 czerwca 2017 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Powodowi zaoferowano pracę na stanowisku eksperta skarbowego w D. Kontroli C. - Skarbowej i Postępowania (...) w (...) Urzędzie C. - Skarbowym w S.. Powód przyjął propozycję 7 czerwca 2017 r. Wysokość jednomiesięcznego uposażenia powoda liczonego jak ekwiwalent za urlop wynosiła na ostatni dzień służby tj. na 7 czerwca 2017 r. 6407, 20 zł.

Pismem złożonym 10 stycznia 2019 r. L. Ł. wystąpił do dyrektora I. Administracji Skarbowej w S. (dalej również jako (...)) o wydanie świadectwa służby i wypłatę odprawy wobec zwolnienia ze służby w wysokości 39.530,52 zł. W piśmie wskazał, że ustawodawca zmienił ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej wprowadzając w niej zapis, iż przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby i przewidując obowiązek wydania funkcjonariuszowi, którego stosunek uległ takiemu przekształceniu, świadectwa służby. Powołał się też na orzecznictwo sądowe dotyczące osób w podobnej do niego sytuacji. Dyrektor (...) w S. odmówił wydania powodowi świadectwa służby i wypłaty odprawy. Pismem złożonym 24 lutego 2020 r. powód po raz kolejny wniósł o wydanie świadectwa służby i wypłatę odprawy przysługującej mu jako funkcjonariuszowi służby stałej zwolnionemu ze służby wskutek zniesienia, reorganizacji jednostki organizacyjnej wraz z ustawowymi odsetkami. Jako adresata wniosku wskazał Skarb Państwa za pośrednictwem I. Administracji Skarbowej w S.. We wniosku nie podał kwoty odprawy, powołał się natomiast na wyrok Sądu Najwyższego wydany 18 lutego 2020 r. w sprawie III PZP 7/19. I tym razem spotkał się z odmową wypłaty odprawy.

L. Ł. zwlekał z dochodzeniem odprawy na drodze sądowej, śledząc bieżące orzecznictwo i zmiany legislacyjne. Liczył, że zostanie wypracowana linia orzecznicza pozwalająca na szybsze uzyskanie świadczenia. Dodatkowo przeszkodą do wstąpienia na drogę sądową była jego sytuacja zdrowotna skutkująca hospitalizacjami.

W 2015 r. wprowadzono dla funkcjonariuszy służby celnej program dobrowolnych odejść ze służby do administracji podatkowej (zatrudnienie pracownicze). Program przewidywał nagrody odpowiadające - w zależności od stażu służby – równowartości trzy-, sześcio- i dziewięciomiesięcznego uposażenia.

Na podstawie ustalonego wyżej stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał powództwo - w części nieobjętej cofnięciem - za zasadne. W ocenie tego Sądu okoliczności faktyczne, w zasadzie niesporne, niemal w całości znajdowały oparcie w niekwestionowanych przez strony dokumentach. Jedynie przyczyny wystąpienia z powództwem po nieomal sześciu latach od utraty przez powoda statusu funkcjonariusza ustalone zostały na podstawie przesłuchania strony. Okoliczności wskazywane przez L. Ł. w tym przesłuchaniu nie budziły wątpliwości na tle treści jego kolejnych pism o odprawę kierowanych do dyrektora (...) I. Administracji Skarbowej (dalej również jako: (...)), złożonego do akt czy powołanego w pismach orzecznictwa sądowego potwierdzającego szereg wątpliwości prawnych związanych z ucywilnieniem funkcjonariuszy służby celnej, wreszcie zaś zmian przepisów. Zdaniem Sądu I instancji nie zostały przedstawione żadne dowody pozostające w sprzeczności z przesłuchaniem powoda, w tym co do złego stanu zdrowia. Sąd meriti zauważył, że w niniejszej sprawie pozwany, obok kwestionowania zasadności roszczenia, zgłosił zarzut jego przedawnienia, który Sąd Rejonowy omówił w dalszej części rozważań.

Sąd I instancji wskazał, że spornym w sprawie pozostawało, czy przewidziane przepisami przekształcenie stosunku służby w stosunek pracy pozostaje tożsame z wygaśnięciem służby, a dalej czy rodzi konieczność wypłacenia ucywilnionemu funkcjonariuszowi odprawy. Spory te wynikły na tle zmiany przepisów prawa, do której doszło 1 marca 2017 r. Wskutek tej zmiany nastąpiło połączenie organów celnych, skarbowych i podatkowych w jedną strukturę organizacyjną - Krajową Administrację Skarbową (dalej również jako: KAS). Połączenie to dokonane zostało na podstawie dwóch ustaw z dnia 16 listopada 2016 r.: Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. 2016 r. poz. 1948 z późn.zm), zwanej dalej ustawą wprowadzającą i ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. 2016 r. poz. 1947 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o KAS. Wolą ustawodawcy izby skarbowe stały się izbami administracji skarbowej (art. 160 ust. 2 ustawy wprowadzającej), które uległy połączeniu z izbami celnymi i urzędami kontroli skarbowej mającymi siedziby w tym samym województwie (art. 160 ust. 4 ustawy wprowadzającej). Pracownicy zatrudnieni w łączących się podmiotach i funkcjonariusze pełniący w nich służbę zachowali po 1 marca 2017 r. ciągłość pracy i służby, przy czym funkcjonariusze celni stali się funkcjonariuszami służby C. – Skarbowej pełniącymi służbę w jednostkach KAS (art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej). Mieli oni do 28 lutego 2017 r. otrzymać pisemną informację o miejscu wykonywania obowiązków służbowych, jeśli to ulegało zmianie (art. 165 ust. 6 ustawy wprowadzającej). Ciągłość służby i zatrudnienia miała charakter okresowy. Pracownicy i funkcjonariusze mogli do 31 maja 2017 r. otrzymać pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby, uwzględniającą posiadane kwalifikacje, przebieg dotychczasowej pracy/służby i dotychczasowe miejsce zamieszkania (art. 165 ust. 7 ustawy wprowadzającej). Złożenie takiej propozycji nie było jednak obligatoryjne, co wynikało z powołanego dalej art. 170 ust. 1 pkt 1 ustawy wprowadzającej. Zgodnie z art. 170 ust. 2 ustawy wprowadzającej pracownik lub funkcjonariusz, który otrzymał propozycję zatrudnienia albo pełnienia służby, miał 14 dni na złożenie oświadczenia o jej przyjęciu lub odmowie (za którą uważało się również niezłożenie oświadczenia). Stosunki pracy osób zatrudnionych w jednostkach KAS oraz stosunki służbowe osób pełniących służbę w tych jednostkach wygasały:

1) z dniem 31 sierpnia 2017 r., jeżeli osoby te w terminie do 31 maja 2017 r. nie otrzymały pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby;

2) po upływie 3 miesięcy, licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż 31 sierpnia 2017 r. (art. 170 ust. 1 ustawy wprowadzającej).

Wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktowane było jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej). Przyjęcie propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby skutkowało przekształceniem z dniem określonym w propozycji istniejących stosunków odpowiednio w stosunek pracy albo służby w Służbie C.-Skarbowej, na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej (art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej). Powód, co bezsporne, przyjął propozycję zatrudnienia w ramach stosunku pracy, co oznacza, zdaniem Sądu meriti, że jego stosunek służbowy, uległ, stosując wyrażenie zastosowane przez ustawodawcę, przekształceniu w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej.

Dalej Sąd Rejonowy zauważył, że przepisy ustawy wprowadzającej nie przewidują świadczeń pieniężnych z tytułu zakończenia służby dla funkcjonariuszy, którzy stali się pracownikami Krajowej Administracji Skarbowej tzn. nie obejmują żadnych regulacji w tym zakresie - ani przyznających ani wyłączających określone świadczenia. Art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej reguluje kwestię takich świadczeń tylko w przypadku pracowników i funkcjonariuszy, których stosunki pracy lub stosunki służbowe wygasły w związku z nieotrzymaniem propozycji zatrudnienia/pełnienia służby albo ich nieprzyjęciem, przewidując, że przysługują im świadczenia należne odpowiednio w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2016 r. poz.1799 ze zm.) W ocenie Sądu meriti, nie wiadomo dlaczego ustawodawca zdecydował się akurat na taką regulację (odesłanie), zamiast wprost określić w ustawie wprowadzającej uprawnienia funkcjonariuszy, których stosunki służbowe wygasły. Regulacja ta, jak generalnie szereg wówczas wprowadzanych (o czym świadczą masowe spory na tle przepisów wskazanego aktu przed sądami powszechnymi i administracyjnymi), zdaniem Sądu Rejonowego, budzi wątpliwości. Propozycje służby czy zatrudnienia funkcjonariusze (także pracownicy) otrzymać mogli w okresie 1 marca 2017 r. - 31 maja 2017 r. (w praktyce, jak wynika ze spraw trafiających do tutejszego sądu, następowało to z reguły w maju), a zatem do wygaśnięcia stosunków służbowych tych, którzy propozycji nie otrzymali albo jej nie przyjęli dochodziło, gdy wskazana w art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej ustawa o Służbie Celnej już nie obowiązywała (akt ten utracił moc z dniem 1 marca 2017 r. na podstawie art. 159 pkt 3 w zw. z art. 260 ustawy wprowadzającej). Oczywiście nie jest to pierwszy przypadek, gdy ustawodawca odsyła do nieobowiązującej już regulacji, tym razem jednak, zważywszy na zakres wprowadzanych zmian oraz stworzenie odrębnego aktu prawnego w przedmiocie ich wdrożenia, oczekiwać należałoby kompleksowego unormowanie uprawnień osób, których zmiany dotyczą, właśnie w akcie wprowadzającym. Zresztą samo sformułowanie odesłania – w ocenie Sądu meriti - budzi wątpliwości. Użyty w nim zwrot „w rozumieniu ustawy uchylanej” można bowiem odnosić nie do samych świadczeń wskazanych w ustawie o Służbie Celnej, ale jedynie do zawartych w tym akcie definicji „likwidacji urzędu” i „zniesienia jednostki organizacyjnej”. Tak interpretował go Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 23 stycznia 2019 r. w sprawie o sygn. III PZP 5/18 (wydanej wprawdzie w sprawie dotyczącej pracowników, ale obejmującej rozważania i co do funkcjonariuszy) i w wyroku z dnia 22 stycznia 2020 r. w sprawie o sygn. I PK 217/18 argumentując, iż zwrot „w rozumieniu” używany jest na ogół w aktach prawnych w odniesieniu do definicji legalnych, a ustawa o Służbie Celnej zawierała definicje wspomnianych pojęć (zgodnie z art. 24 ust. 1 tej ustawy urzędem w rozumieniu rozdziałów 2, 7-12 i 14 była izba celna wraz z podległymi urzędami celnymi, natomiast w myśl art. 22 ustawy jednostkami organizacyjnymi Służby Celnej były komórki organizacyjne w urzędzie obsługującym ministra; izby celne oraz urzędy celne wraz z podległymi oddziałami celnymi). Powołał się przy tym na przemawiające za prezentowanym stanowiskiem użycie słowa „odpowiednio” i liczby mnogiej w przypadku pojęcia „świadczenia” i uznał, że podstawy prawnej należnych byłym funkcjonariuszom i pracownikom świadczeń należy poszukiwać nie w uchylonym, a w obowiązujących aktach prawnych. Wskazany wyżej pogląd Sąd Rejonowy podzielił. Pogląd ten nie jest jednak jedyny, a Sąd Najwyższy odstąpił od niego w późniejszych orzeczeniach. W wyroku z 27 kwietnia 2022 r. sygn. akt I PSKP 64/21 (orzeczenie opublikowane na stronie internetowej Sądu Najwyższego) odniósł się już bowiem, rozważając sytuację prawną ucywilnionego funkcjonariusza, do przesłanek odprawy określonych w ustawie o Służbie Celnej wobec odwołania się do przepisów tego aktu w ustawie wprowadzającej. I w tym i w kolejnych wyrokach – z 12 kwietnia 2023 r. (...) i z 17 października 2023 r. (...) 81/22 Sąd Najwyższy przyjął, że podstawą prawna odprawy nie może być art. 250 ust. 4 ustawy o KAS jako, że dotyczy on odpraw dla funkcjonariuszy Krajowej Administracji Skarbowej, a nie pracowników, (którymi stali się funkcjonariusze przyjmujący propozycję zatrudnienia). Także w uchwale z 6 lutego 2024 r. III PZP 2/23 (również opublikowanej na wymienionej wyżej stronie internetowej) Sąd Najwyższy, stwierdzając prawo ucywilnionego funkcjonariusza służby celnej do odprawy, wskazał jako podstawę prawną art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1,3, 4 ustawy wprowadzającej. W orzecznictwie sądów powszechnych pojawiała się różna podstawa prawna odprawy dla funkcjonariuszy, których stosunki służbowe uległy zakończeniu w związku z przeprowadzoną w 2017 r. reformą.

Sąd I instancji wskazał, że nie miał jeszcze możliwości zapoznania się z uzasadnieniem uchwały z 6 lutego 2024 r., nie podziela jednak kategorycznego poglądu wyrażonego we wcześniej wymienionych wyrokach o niemożności uznania za podstawę prawną odprawy dla ucywilnionego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej KAS, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tj. odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia zwiększona o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby (do której wlicza się zakończone okresy służby lub zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze), nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Jest ona liczona jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 Kodeksu pracy. Skoro zgodnie z art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza wskutek nieotrzymania lub nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia traktowane jest jak zwolnienie ze służby, to w przypadku tego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może znaleźć zastosowanie. Zdaniem Sądu meriti, nie może stanowić tu przeszkody fakt, iż zakończenie stosunku służbowego nastąpiło na podstawie regulacji zawartych w przepisach wprowadzających, gdy doszło do niego już w okresie obowiązywania ustawy o KAS. W art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej wskazano, że pracownicy zatrudnieni w izbach celnych oraz urzędach kontroli skarbowej oraz funkcjonariusze celni pełniący służbę w izbach celnych albo w komórkach urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych stają się z dniem wejścia w życie ustawy o KAS, z zastrzeżeniem art. 170, odpowiednio pracownikami zatrudnionymi w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej, zwanych dalej „jednostkami KAS”, albo funkcjonariuszami (...)Skarbowej, zwanymi dalej „funkcjonariuszami”, pełniącymi służbę w jednostkach KAS i zachowują ciągłość pracy i służby. W sprawach wynikających ze stosunku pracy i stosunku służbowego stosuje się przepisy dotychczasowe. Zwrot „z zastrzeżeniem art. 170” nie może być interpretowany jako wyłączający uzyskanie przez część funkcjonariuszy (tych którzy nie otrzymali propozycji służby albo jej nie przyjęli) statusu funkcjonariusza Krajowej Administracji Skarbowej (służby celno – skarbowej). Ustawa o KAS weszła w życie 1 marca 2017r. i z tą datą powstała służba celno – skarbowa, a wobec uchylenia ustawy o służbie celnej (art. 150 pkt 3 ustawy wprowadzającej) przestała istnieć służba celna. W okresie od wejścia w życie wskazanej ustawy do wygaśnięcia stosunków służbowych byli funkcjonariusze nieistniejącej już służby celnej musieli posiadać jakiś status (należeć do jakiejś służby) i status ten wynika z art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej. Zwrot „z zastrzeżeniem art. 170” musi być wykładany więc w ten sposób, że umożliwia on zakończenie służby na zasadach innych niż w ustawie o KAS (zasadach wynikających z ustawy wprowadzającej). W art. 250 ust. 4 ustawy o KAS warunkiem odprawy jest zniesienie lub reorganizacja jednostki organizacyjnej KAS. W ocenie Sądu Rejonowego, masowe zmiany kadrowe, bo do takich w istocie doszło, o czym świadczy ilość sporów sądowych, odpowiada pojęciu reorganizacji, o czym jeszcze dalej. Stąd art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może, zdaniem Sądu meriti, stanowić podstawę wypłaty odpraw dla funkcjonariuszy, którzy wskutek reformy z 2017r. utracili ten status. Jak już wskazywano, ustawa wprowadzająca zawierała regulację przewidującą świadczenia dla funkcjonariuszy, którzy nie przyjęli propozycji zatrudnienia pracowniczego albo nie otrzymali propozycji dalszej pracy/służby. Podobnej regulacji nie było jednak ani w ustawie wprowadzającej ani w ustawie o KAS w stosunku do funkcjonariuszy, którzy propozycję zatrudnienia przyjęli. Żaden przepis nie pozwalał traktować przewidzianego przez ustawodawcę przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy jako zwolnienia ze służby. Czas przeszły nie jest tu przypadkowy. Z dniem 1 stycznia 2018 r. doszło bowiem do zmiany przepisów, o czym w dalszej części rozważań. Pomimo, iż w dacie utraty przez powoda statusu funkcjonariusza ani w ustawie o KAS ani ustawie wprowadzającej nie było regulacji, z których literalnie wynikałaby możliwość traktowania dokonanego na podstawie art. 171 ust. 1 drugiej z ustaw przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy jak zwolnienia ze służby, uznać należy, zdaniem Sądu Rejonowego, iż tak właśnie winno być ono traktowane. Przekształcenie, o jakim mowa, oznaczało bowiem, że stosunek służbowy przestał istnieć.

Jak już wyżej wskazano, stosunki służbowe funkcjonariuszy, którzy nie dostali propozycji zatrudnienia albo jej nie przyjęli, wygasły najpóźniej z dniem 31 sierpnia 2017 r., co traktowane było jako zwolnienie ze służby. Choć sytuacja faktyczna tych funkcjonariuszy była inna niż tych, którzy propozycję zatrudnienia przyjęli (pierwsi nie wykonywali już obowiązków w Krajowej Administracji Skarbowej, a drudzy nadal je wykonywali), to – w ocenie Sądu Rejonowego - losy stosunków służbowych były w przypadku obu grup tożsame - jedni i drudzy utracili status funkcjonariuszy. Obie grupy, w ocenie Sądu meriti - powinny być zatem traktowane tak samo w zakresie praw związanych z ustaniem tych stosunków. W tym miejscu Sąd ten zwrócił uwagę na sygnalizowaną wcześniej zmianę ustawy o KAS dokonaną z dniem 1 stycznia 2018 r. ustawą z dnia 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz.1321), a polegająca na dodaniu w art. 174 ustępu 10, stanowiącego, że przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby w rozumieniu ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a funkcjonariusz, którego stosunek służbowy uległ przekształceniu w stosunek pracy, otrzymuje niezwłocznie świadectwo służby. Wskazana regulacja nie odnosi się jednak wprost do sytuacji powoda. Art. 174 ustawy o KAS, do którego ją dodano, dotyczy bowiem zaistniałego w innych okolicznościach niż wynikające z przepisów ustawy wprowadzającej przekształcenia stosunków służbowych w stosunki pracy. Przepis przewiduje możliwość przeniesienia funkcjonariusza na jego wniosek albo wskutek zaaprobowanej przez niego propozycji do pracy w urzędzie lub jednostce administracyjnej KAS i w efekcie przekształcenia dotychczasowego stosunku. Jest to inna sytuacja zarówno dlatego, że wynikająca z odrębnej regulacji, jak i z tego względu, że odmowa przyjęcia propozycji równa się dalszemu trwaniu stosunku służbowego (nie skutkuje jego wygaśnięciem). Niemniej jednak – zdaniem Sądu Rejonowego - wprowadzenie przepisu przemawia za przyjęciem, iż także w przypadku osób, których stosunki służbowe uległy przekształceniu na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej przekształcenie to traktowane być winno jako zwolnienie ze służby. Regulacja dotyczy funkcjonariuszy tej samej co powód formacji, a różnica dotyczy jedynie okoliczności, w jakich następuje przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy.

Sąd Rejonowy zauważył, że stanowisko, iż przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej odpowiada zwolnieniu ze służby, znajduje poparcie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2020 r. wydanej w sprawie o sygn. III PZP 7/19, której treść jest dostępna na stronie internetowej Sądu Najwyższego. Sąd meriti wskazując, że jeszcze przed podjęciem tej uchwały prezentował stanowisko jak wyżej, czemu dał wyraz w innej sprawie, w pełni podzielił argumentację Sądu Najwyższego, w szczególności to, że w 2017 r. funkcjonariusze nie mieli wpływu na byt stosunku służbowego, nie mogąc zapobiec ustaniu tego stosunku (z wyjątkiem oczywiście sytuacji, gdy dostali propozycję pozostawania w służbie). Od ich decyzji, o ile dostali propozycję zatrudnienia, zależało jedynie nawiązanie stosunku pracy. Jednak niezależnie od tego, czy propozycję przyjęli czy nie, tracili status funkcjonariuszy. Sąd Najwyższy wskazał nadto, że prawodawca nie może zadekretować mocą ustawy zmiany stosunku służbowego w stosunek pracy, bo sprzeciwia się temu zasada swobody nawiązania stosunku pracy oparta na wolnej woli zatrudnianego ( art. 11 k.p.), zaś administracja celno-skarbowa nie może dowolnie przekształcić stosunku służbowego funkcjonariusza, skoro zmiana stosunku służby jest materią ściśle określoną w pragmatyce służbowej. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność odróżnienia stosunku pracy będącego stosunkiem prawa prywatnego (cywilnego) i administracyjnoprawnego stosunku służby funkcjonariusza służby celno-skarbowej wskazując, że kierowana do funkcjonariusza propozycja zatrudnienia pracowniczego jest działaniem w sferze prawa cywilnego (pracy). Uznanie, że zawierając umowę o pracę strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej nie oznacza, iż dochodzi do przekształcenia stosunku, a jedynie, że jeden stosunek ulega zakończeniu, a strony zawierają nowy (stosunek pracy). Trzeba tak przyjąć dlatego, że wskazana zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę przyjęcia propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięcia stosunku służbowego (inaczej niż w art. 174 ustawy o KAS). Pomimo ciągłości wykonywania czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej nie ma ciągłości stosunku, na podstawie których są one wykonywane. Następuje zmiana drugiej strony stosunku (Skarb Państwa nie jest pracodawcą) oraz zasadniczo zmienia się zakres podporządkowania, treść praw i obowiązków wykonującego czynności w relacji do poprzedniego podporządkowania w służbie oraz do praw i obowiązków funkcjonariusza. Nawiązanie stosunku pracy skutkuje jednocześnie ustaniem stosunku służby i winno być traktowane jako zwolnienie z niej, gdyż w istocie koniec bytu wskazanego stosunku nie jest zależny od woli funkcjonariusza. Jest jednostronną decyzją drugiej strony o tym, czy i jaki stosunek zostanie dotychczasowemu funkcjonariuszowi zaproponowany. W tych warunkach były funkcjonariusz (nawet jeśli podjął zatrudnienie pracownicze) jest uprawniony do odprawy na podstawie art. 250 ust. 4 ustawy o KAS. Prawo do takiej odprawy, choć na innej podstawie prawnej t.j. na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej potwierdził też Sąd Najwyższy w powołanych wcześniej wyrokach i uchwale z 6 lutego 2024 r. Powód zatem – w ocenie Sądu Rejonowego - ma prawo do dochodzonego świadczenia. Zdaniem tego Sądu, zaistniała przesłanka do odprawy w postaci reorganizacji jednostki organizacyjnej KAS. Wynikiem reformy administracji celno – skarbowej była bowiem głęboka zmiana kadrowa polegająca przede wszystkim na modyfikacji stosunków prawnych osób będących już (od 1 marca 2017 r.) w strukturach KAS, a dodatkowo na zwolnieniach z pracy i służby. Jak zauważył Sąd meriti, ustawa o KAS nie definiuje reorganizacji. Wskazanego pojęcia nie sposób zawęzić do zmian polegających na znoszeniu określonych jednostek czy powoływaniu nowych i przekształceń struktur tych jednostek. (...) weryfikacji stosunków prawnych osób zatrudnionych w KAS (dotyczącej wszystkich funkcjonariuszy i pracowników), czyli kształtowania całości zatrudnienia na nowo – poprzez składanie albo podejmowanie decyzji o nieskładaniu propozycji zatrudnienia i to w określonej (często innej niż wcześniej formie) nie sposób traktować inaczej niż reorganizacji – zmian mających w założeniu powodować poprawę funkcjonowania struktur. Początków zmian upatrywać można już w programie dobrowolnych odejść, w którym, co warto podkreślić, choć nie przewidziano odpraw, to zapewniono prawo do świadczeń od nich nie niższych w związku z przejściem na zatrudnienie pracownicze. Do powoda – zdaniem Sądu meriti - nie znajduje zastosowania art. 174 ust. 12 ustawy o KAS, zgodnie z którym w przypadku o jakim mowa w art. 174 ust. 10 nie stosuje się art. 250 tej ustawy. Po pierwsze wskazana regulacja została wprowadzona już po ustaniu służbowego stosunku powoda (zwolnieniu ze służby), po wtóre zaś nie odnosi się stricte do jego sytuacji. Na wyłączenie prawa do odprawy w przypadku przekształcenia stosunku służbowego na podstawie art. 174 ust. 7 ustawy o KAS pozwala to, że sam funkcjonariusz decyduje o bycie stosunku służbowego. Jeśli bowiem nie przyjmie propozycji zatrudnienia, to stosunek służbowy nadal trwa. Powód, co już omówiono, na byt tego stosunku wpływu nie miał. Byt ten kończył się niezależnie od tego, czy propozycja zatrudnienia zostałaby przyjęta czy nie. Za odmówieniem powodowi prawa do odprawy nie może – zdaniem Sądu I instancji - przemawiać to, że kontynuował on aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej, choć na innej niż wcześniej podstawie. Prawo do odprawy określonej w art. 250 ust. 4 ustawy o KAS nie jest bowiem uzależnione od utraty źródła utrzymania (pracy na jakiejkolwiek podstawie), a od zakończenia stosunku służby (zwolnienia ze służby). Przepis wprowadza zasadę wypłaty odpraw zwalnianym ze służby funkcjonariuszom. Wyłączenie regulacji wobec pewnych grup powinno być wyraźne (jak w art. 250 ust. 12), w innym wypadku nie sposób uznać, by do takiego wyłączenia doszło. W ustawie wprowadzającej zawarto regulacje prowadzące w praktyce do masowych zwolnień ze służby. Nie zostały określone mierzalne kryteria wyboru osób mających nadal wykonywać czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej (sformułowane w art. 165 ust. 7 były zbyt ogólne) ani zasad proponowania danego rodzaju stosunku. Ustawodawca posłużył się pojęciami wygaśnięcia i przekształcenia stosunku służbowego dla jednostronnych w istocie decyzji drugiej strony tego stosunku (wcześniej w ustawie o Służbie Celnej wygaśnięcie warunkowała nie wola tej strony, a śmierć funkcjonariusza lub niezgłoszenie się przez niego w określonych wypadkach do pełnienia służby). Doszło do zmiany sytuacji prawnej wielu funkcjonariuszy. Ustawodawca nie wyłączył w sposób wyraźny prawa do odprawy do żadnej z grup objętych zmianą. Z tego względu brak podstaw do takiego wyłączenia, co nie oznacza, że Sąd meriti nie zauważa różnicy w sytuacji tych, którzy przyjęli propozycję zatrudnienia i tych, którzy jej nie przyjęli lub nawet nie otrzymali, o czym jeszcze dalej. Powyższy pogląd stanowi prokonstytucyjną wykładnię regulacji, na jakiej możliwość wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2022 r. I (...) 64/21 w przypadku pominięcia prawodawczego. Odprawa w związku z ustaniem stosunku służby nie ma charakteru powszechnego w tym znaczeniu, że nie jest wypłacana zawsze, gdy służba ulega zakończeniu. Jednakże w przypadku różnych służb mundurowych jednostronne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza przez podmiot, w którym pełni on służbę, z przyczyn nieleżących po stronie tego funkcjonariusza skutkuje prawem do odprawy. W przypadku pewnych grup zawodowych np. policjantów odprawa jest też wypłacana w przypadku zwolnienia funkcjonariusza w związku z okolicznościami leżącymi po jego stronie (art. 114 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji), w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej przy przejściu do innej służby państwowej (art. 99 ust. 1 w zw. z art. 96 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej). Pamiętać trzeba, że jednostronne zakończenie stosunku służbowego przez jednostkę z przyczyn nieleżących po stronie funkcjonariusza wystąpić może w ściśle określonych w ustawie przypadkach. Gdy przypadek ten stanowią zmiany organizacyjne struktur danej służby odprawa przysługuje. Nakazuje to przyjęcie, że wyłączenie prawa do odprawy w przypadku określonej grupy funkcjonariuszy, których służba kończy się z powodu zmian w strukturach tej służby winno mieć charakter wyraźny. Brak takiego jednoznacznego, wyraźnego wyłączenia przemawia – zdaniem Sądu Rejonowego - za interpretacją na korzyść funkcjonariusza. W przypadku ucywilnionych funkcjonariuszy KAS nie można przyjąć, by zmianę więzi prawnej warunkowały przyczyny leżące po stronie funkcjonariusza pomimo określenia w ustawie związanych z osobą funkcjonariusza przesłanek, od których uzależnione pozostaje złożenie propozycji służby czy zatrudnienia pracowniczego. Jak już bowiem wskazano, kryteria ustawowe są nazbyt ogólne, a przy konkretnych propozycjach zatrudnienia (tak jak u powoda) nie wskazano, co przemawiało za zaoferowaniem zatrudnienia pracowniczego w miejsce służby.

Okoliczność, że sytuacja funkcjonariuszy ucywilnionych pozostawała inna niż tych, którzy definitywnie zaprzestali wykonywanie zadań w strukturach KAS wobec nieotrzymania propozycji albo jej nieprzyjęcia, nie może – zdaniem Sądu Rejonowego - przemawiać za nieprzyznaniem tym pierwszym prawa do odprawy. Przepisy ustaw dotyczących różnych służb mundurowych nie uzależniają prawa do odprawy z powodu zakończenia służby od tego, czy na dzień zakończenia funkcjonariusz ma inne zatrudnienie/źródło zarobkowania. Choć ucywilniony funkcjonariusz ma zapewnione zatrudnienie, to jego sytuacja prawna ulega zmianie. I jest to zmiana niekorzystna.

Funkcjonariusz ucywilniony, podobnie jak ten, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania albo nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia, nie tylko nie może (choć kontynuuje aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej) korzystać ze szczególnej ochrony stosunku służby (art. 179-181 ustawy o KAS), ale i dostępu do ścieżki awansowej (art. 197 ustawy o KAS), szczególnej ochrony prawnej (art. 210 ustawy o KAS), dodatkowego urlopu wypoczynkowego (art. 216 ust. 4 ustawy o KAS), płatnego urlopu zdrowotnego (art. 217 ustawy o KAS), wyróżnień (art. 219 ustawy o KAS), dodatków do uposażenia (art. 226 ustawy o KAS), nagród (art. 241-242 ustawy o KAS) i innych uprawnień związanych ze stosunkiem służby, a, o ile nie osiągnął jeszcze odpowiedniego stażu w służbie, z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. W przypadku późniejszej reorganizacji czy likwidacji jednostki organizacyjnej nie otrzyma on też odprawy na podstawie art. 250 ustawy o KAS, a odprawę, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2013 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. 2018. 1969), której maksymalna wysokość odpowiada nie sześciomiesięcznym, a trzymiesięcznym zarobkom. Wszystko powyższe, przy uwzględnieniu nadto, iż funkcjonariusze przechodzący na zatrudnienie pracownicze jeszcze przed reformą otrzymywali za rezygnację ze służby gratyfikacje pieniężne, przemawia za zasądzeniem dochodzonej odprawy na rzecz powoda.

Kontynuując, Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska pozwanego o przedawnieniu roszczenia i wskazał, że zgodnie z art. 252 ust.1 ustawy o KAS roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Bieg przedawnienie przerywa jednak każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia (art. 252 ust. 3 pkt 1 ustawy o KAS). Przerwanie biegu przedawnienia przez wskazaną czynność oznacza, że trzyletni okres przedawnienia rozpoczyna bieg na nowo.

Sąd meriti zauważył, że powód wystąpił do kierownika (...) dwukrotnie: 10 stycznia 2019 r. i 24 lutego 2020 r. Pierwszy z wniosków złożył przed upływem trzech lat od zakończenia służby, kolejny przed upływem trzech lat od poprzedniego, zaś pozew w tej sprawie przed upływem trzech lat od ostatniego z wniosków. Choć przepisy ustawy o KAS nie przewidują przerwania biegu przedawnienia przez czynność podjętą przed sądem, to zważywszy na pozostawienie funkcjonariuszom w sprawach spornych drogi sądowej przed sądem pracy (art. 277 ustawy o KAS), Sąd Rejonowy uznał, iż wszczęcie takiego sporu także przerywa bieg przedawnienia (art. 123 § 1 k.c.). Trudno – zdaniem tego Sądu - przyjąć, by w razie przedłużającego się sporu sądowego funkcjonariusz co trzy lata ponawiać miałby wnioski do kierownika jednostki. W ocenie Sądu meriti, każdy z wniosków powoda przerywał bieg przedawnienia. Okoliczność, iż drugi z nich adresowany był, inaczej aniżeli poprzedni, do Skarbu Państwa, nie prowadzi do odmiennej jego oceny, bowiem we wniosku było wskazane, że jest on kierowany za pośrednictwem (...) i w tej Izbie został złożony. Zresztą, podobnie jak wcześniej, to dyrektor I. odpowiedział na wniosek. Skupienie się w tej sytuacji na wskazaniu Skarbu Państwa, którego dyrektor I. jest reprezentantem w stosunkach służbowych, oznaczałoby – w ocenie Sądu meriti - nadmierny i nieuzasadniony rygoryzm. Niewskazanie w ostatnim wniosku kwoty świadczenia, w sytuacji gdy w poprzednim powód wyraźnie kwotę tę określił, a z treści pisma z 24 lutego 2020 r. nie wynika, by w jakiś sposób modyfikował zgłaszane wcześniej żądanie również nie ma – w ocenie Sądu I instancji - decydującego znaczenia, podobnie jak dwukrotne wystąpienie z wnioskiem nie może prowadzić do przyjęcia, iż powód nie działał bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia. Takie uznanie byłoby – w ocenie Sądu Rejonowego - uzasadnione, gdyby na przestrzeni lat nie dochodziło do żadnych zdarzeń mogących prowadzić funkcjonariusza do przekonania, że nastąpić może zmiana stanowiska dyrektora I.. Tymczasem kolejne pisma, co wynika z ich treści, warunkowały takie zdarzenia. 1 stycznia 2018 r. doszło do zmiany ustawy o KAS polegającej na dodaniu ust. 10 do art. 174, pojawiły się też wyroki sądowe nakazujące wydanie ucywilnionym funkcjonariuszom świadectw służby (obie te okoliczności powód przywołuje we wniosku ze stycznia 2019 r.), z kolei 19 lutego 2020 r. (a więc bezpośrednio przed drugim wnioskiem powoda) Sąd Najwyższy stwierdzając prawo funkcjonariusza do świadectwa służby wskazał, że przewidziane w ustawie wprowadzającej przekształcenie stosunku służby w stosunek pracy odpowiada zwolnieniu ze służby. Nawet gdyby jednak uznać, że ostatni (albo wcześniejszy) wniosek powoda nie przerwał biegu przedawnienia, to i tak zachodziłyby podstawy do nieuwzględnienia zarzutu. W myśl bowiem art. 252 ust. 2 ustawy o KAS kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Wyjątkowych okoliczności nie sposób – w ocenie Sądu Rejonowego - odnosić wyłącznie do osobistej sytuacji funkcjonariusza (np. ciężkiej choroby w okresie biegu przedawnienia, na którą zresztą w tej sprawie powód się powoływał). Na takie ograniczenie nie pozwala brzmienie przepisu. Zdaniem Sądu Rejonowego, za wyjątkowe okoliczności mogą być uznane istotne niejasności prawne co do przysługujących funkcjonariuszowi należności. Trudno o bardziej jaskrawy przykład takich niejasności niż w przypadku uprawnień funkcjonariuszy w ramach reformy administracji celno – skarbowej. Chodzi tu nie tylko o uprawnienia funkcjonariuszy ucywilnionych, ale i tych którzy nie otrzymali propozycji zatrudnienia/służby czy ich nie przyjęli. Jak wskazał Sąd I instancji, sposób redakcji przepisów rodził wątpliwości co do możliwości skutecznego kwestionowania nieotrzymania propozycji służby i właściwej ku temu ścieżki (przed sądem powszechnym czy administracyjnym), co do uprawnień ucywilnionych funkcjonariuszy do świadectw służby i odpraw, a później, gdy doszło do zmiany przepisów i świadectwa zostały wydane, co do sądowego dochodzenia ich prostowania. Nie były to jedynie wątpliwości funkcjonariuszy. Również sądy nie zajmowały jednolitego stanowiska w żadnej z tych kwestii. Orzecznictwo sadów powszechnych w sprawie odpraw funkcjonariuszy pozostawało zróżnicowane także po pierwszym z wyroków Sądu Najwyższego, w którym wskazano na możliwość prokonstytucyjnej dla ucywilnionych funkcjonariuszy wykładni przepisów dającej im prawo do odprawy. Sąd Rejonowy w Szczecinie konsekwentnie rozstrzygał spory o odprawę na korzyść funkcjonariuszy, ale już sąd II instancji prezentował inny pogląd. Choć od reformy minęło ponad 6 lat, to spory sądowe byłych funkcjonariuszy nadal trwają, a orzecznictwo jeszcze w ostatnim czasie nie było jednolite. Ustawodawca przeprowadził poważną reformę, nie dbając jednak o właściwą legislację, co doprowadziło do masowych procesów. Dobrym przykładem jakości tej legislacji jest omawiana wcześniej redakcja art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej. Sąd Rejonowy zauważył, że choć art. 252 ust. 2 ustawy o KAS adresowany jest do kierownika jednostki, to w razie procesu także sąd na podstawie tej regulacji, może nie uwzględnić terminu przedawnienia, nie sposób bowiem przyjąć, by uprawnienia sądu były mniejsze niż kierownika jednostki, skoro ustawodawca przewiduje drogę sądową jako właściwą dla sporów ze stosunku służbowego funkcjonariuszy. Skoro to sąd w razie sporu rozstrzyga ostatecznie o prawie do świadczenia czy jego wysokości (także innych roszczeniach), to jest władny badać wszystkie przesłanki, w tym oceniać prawidłowość stanowiska kierownika jednostki co do uznania, że nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 25 ust. 2 ustawy o KAS.

Dalej Sąd Rejonowy wskazał, że wysokość ostatecznie dochodzonej odprawy pozostawała poza sporem i nie budziła wątpliwości na tle wysokości uposażenia powoda i stażu jego służby (z wliczeniem wcześniejszego zatrudnienia pracowniczego). Uwzględnieniu podlegało też żądanie odsetek w ostatecznym kształcie. Jak wskazał Sąd Rejonowy, prawo do odsetek w przypadku zwłoki w wypłacie uposażenia lub innych świadczeń należnych funkcjonariuszowi przewiduje art. 252 ust. 4 ustawy o KAS. Odsetki te przysługują od dnia wymagalności świadczenia. Z kolei prawo do odprawy wynika z przepisów wskazanej ustawy, świadczenie winno być więc wypłacone bez wzywania do zapłaty w dniu ziszczenia się wszystkich przesłanek warunkujących jego przyznanie tj. w dniu utraty statusu funkcjonariusza. Sąd Rejonowy zauważył dalej, że przyjęcie za Sądem Najwyższym, iż podstawę prawną odprawy stanowi art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej nie zmieniłoby rozstrzygnięci, bowiem kwestia przedawnienia roszczeń, w tym przerwanie biegu przedawnienia i możliwość nieuwzględnienia upływu jego terminu uregulowane były pod rządami tej ustawy analogicznie (art. 165 ust. 1- 3 ustawy o Służbie Celnej), podobnie wysokość świadczenia (art. 163 ust. 1-3 tej ustawy) i odsetki (art. 165 ust. 4 tej ustawy). Częściowe cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia skutkowało częściowym umorzeniem postępowania zgodnie z art. 355 k.p.c., jako że nie zaistniały żadne okoliczności przemawiające za uznaniem cofnięcia za niedopuszczalne (art. 203 § 4 k.p.c.) Z kolei o kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. W przypadku powoda na koszty te składają się uiszczona opłata od pozwu i wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika w wysokości wynikającej z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz.1964). Sąd Rejonowy wskazał, że choć powód częściowo cofnął pozew, to śladowy zakres cofnięcia i modyfikacja żądania od razu po uzyskaniu wyliczeń pozwanego przemawiała za obciążeniem przeciwnika całością kosztów procesu, na co pozwala art. 100 k.p.c.

Z wyrokiem nie zgodził się pozwany, który zaskarżył go w części uwzględniającej powództwo (tj. obejmującej pkt I sentencji wyroku) oraz w części orzekającej o kosztach postępowania (tj. obejmującej pkt III sentencji wyroku). Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.: art.233 § 1 k.p.c. przez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, która nastąpiła w konsekwencji braku wszechstronnego rozważenia dowodów i wyraziła się w uznaniu, że w spornej sprawie „dwukrotne wystąpienie z wnioskiem nie może prowadzić do przyjęcia, iż L. Ł. nie działał bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia", podczas gdy rzeczywistym celem złożenia wniosków o wypłatę odprawy było jedynie przerwanie biegu przedawnienia roszczenia i tym samym wydłużenie okresu przedawnienia, a nie jak tego wymaga dla odniesienia skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia art.252 ust.3 pkt 1 ustawy o KAS - podjęcie czynności „bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia";

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art.250 ust.4 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz. U. z 2023r. poz.615 z późn. zm., powoływana jako „ustawa o KAS") poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, będące konsekwencją uznania, iż „art.250 ust.4 ustawy o KAS może, zdaniem sądu orzekającego, stanowić podstawę wypłaty odpraw dla funkcjonariuszy, którzy wskutek reformy z 2017 r. utracili ten status", w rezultacie przyjęcia propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę (tj. „ucywilnienia"), podczas gdy „... ustawodawca nie ustanowił regulacji prawnej przyznającej prawo do odprawy pieniężnej w przypadku, w którym funkcjonariusz służby celnej otrzymuje propozycję zawarcia umowy o pracę i ją przyjmuje, decydując się na kontynuowanie zatrudnienia, lecz już nie w ramach służby, ale na podstawie stosunku pracy. (...) nie istnieje przepis, z którego wyraźnie wynikałoby przysługiwanie prawa do odprawy pieniężnej. Wobec tego możliwe jest przyjęcie dwóch kierunków wykładni." (tak m.in. w wyroku SN z 27 kwietnia 2022 r., sygn. akt I PSKP 64/21, z 4.07.2023 r., sygn. akt PSKP 10/23);

b)  art.250 ust.4 ustawy o KAS poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, skutkujące uznaniem, że powód jako „... były funkcjonariusz (nawet jeśli podjął zatrudnienie pracownicze) jest uprawniony do odprawy na podstawie art. 250 ust. 4 ustawy o KAS", gdyż w jego przypadku zaistniały ustawowe przesłanki przysługiwania prawa do odprawy, tj. zwolnienia ze służby, które miało pozostawać w związku z reorganizacją jednostki organizacyjnej KAS, podczas gdy, stosunek służby strony powodowej uległ przekształceniu w stosunek pracy, na podstawie art.171 ust. l pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz.1948 z późn. zm. - dalej powoływana jako “pwKAS”), co wykluczało możliwość uznania, iż doszło do jego „zwolnienia ze służby", a przy tym nie miało miejsca „zniesienie lub reorganizacja jednostki organizacyjnej KAS", w ramach której powód wykonywał swoje obowiązki służbowe;

c) art.252 ust. l i ust.3 pkt 1 ustawy o KAS poprzez błędną wykładnię i ich niewłaściwe zastosowanie, będące skutkiem uznania, m.in. że „każdy z wniosków powoda (dot. wypłaty odprawy z 10 stycznia 2019 r. i 21 lutego 2020 r. - stw. wł.) przerywał bieg przedawnienia", a przy tym „dwukrotne wystąpienie z wnioskiem nie może prowadzić do przyjęcia, iż L. Ł. nie działał bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia", podczas gdy dokonana przez stronę powodową m.in. w dniu 21 lutego 2020 r. czynność (w postaci złożonego „wniosku o wydanie świadectwa służby"), jako niekwalifikująca się do uznania jej za podjętą „przed kierownikiem jednostki organizacyjnej (...) bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia", nie doprowadziła (przy uwzględnieniu brzmienia art.252 ust.3 pkt 1) do przerwania biegu 3-letniego terminu przedawnienia, nadto, co istotne, złożone przez powoda wnioski, skutku takiego wywołać nie mogły, gdyż w okresie ich składania nie posiadał on już statusu funkcjonariusza (był pracownikiem );

c)  art.252 ust.2 ustawy o KAS poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, będące konsekwencją stwierdzenia, że „Choć art. 252 ust. 2 ustawy o KAS adresowany jest do kierownika jednostki, to w razie procesu także sąd na podstawie tej regulacji, może nie uwzględnić terminu przedawnienia", co skutkowało nieuprawnionym uznaniem przez Sąd I instancji, iż „Nawet gdyby jednak uznać, że ostatni (albo wcześniejszy) wniosek powoda nie przerwał biegu przedawnienia, to i tak zachodziłyby podstawy do nieuwzględnienia zarzutu", podczas gdy, ze wskazanego jako naruszony przepisu wynika, iż wyłączną kompetencję do „nieuwzględnienia terminu przedawnienia" (bez dodatkowego jej przypisania sądom), ustawodawca przyznał kierownikowi jednostki organizacyjnej, a nadto w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiły jakiekolwiek wyjątkowe okoliczności mogące usprawiedliwiać opóźnienie w dochodzeniu roszczenia;

d)  art.252 ust.4 ustawy o KAS w zw. z art.455 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, skutkujące uznaniem, że w zakresie dochodzonej odprawy „uwzględnieniu podlegało też żądanie odsetek w ostatecznym kształcie" od 8 czerwca 2017 r. (tj. „dnia utraty statusu funkcjonariusza"), co nastąpiło wskutek nieuprawnionego przyjęcia, iż wskazany dzień stanowił „dzień wymagalności świadczenia", ponieważ „prawo do odprawy wynika z przepisów (...) ustawy" i związane z nim „świadczenie winno być (...) wypłacone bez wzywania do zapłaty w dniu ziszczenia się wszystkich przesłanek warunkujących jego przyznanie”, podczas gdy ustawodawca nie przewidział „expressis verbis prawa do odprawy" dla „ucywilnionych" funkcjonariuszy (tak m.in. uzasadnienie do uchwały SN z 6 lutego 2024 r., sygn. akt III PZP 2/23) i prawo do spornej odprawy wywodzone jest (przy odwołaniu się do wykładni prokonstytucyjnej) w orzecznictwie SN, pomimo braku regulacji prawnej ją przyznającej - w drodze analogii służącej wypełnieniu luki w prawie, co wyklucza możliwość przyjęcia, iż roszczenie z tytułu dochodzonej odprawy stało się wymagalne, już od dnia przekształcenia się stosunku służby powoda w stosunek pracy (tj. dnia 8 czerwca 2017 r.), dlatego też „wymagalność" spornego roszczenia i związany z tym początek biegu terminu odsetek ustawowych za opóźnienie, wiązać należy z obiektywnym stanem rzeczy, a więc najwcześniej z dniem następnym po dniu doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu (co miało miejsce 12 lipca 2023 roku), tj. 13 lipca 2023 r.

Mając powyższe na uwadze, skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w tej części (w zakresie zasądzonej na rzecz strony powodowej tytułem odprawy kwoty „z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2017 r." i kosztów procesu) oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, a nadto rozpoznanie sprawy na rozprawie.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji oraz o wyznaczenie rozprawy w trybie art. 374 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna. Wyrok Sądu Rejonowego odpowiada prawu, choć wskazana przez ten Sąd podstawa prawna uwzględnienia powództwa jest nieprawidłowa. Sąd Okręgowy w tym zakresie w pełni aprobuje stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 6 lutego 2024 r. sygn. III PZP 2/23 (opubl. OSNP 2024/7/69), stanowiącej podsumowanie dotychczasowego dorobku orzeczniczego tego Sądu w przedmiocie prawa do odprawy pieniężnej pracowników zatrudnionych w Krajowej Administracji Skarbowej będących wcześniej funkcjonariuszami (...)Skarbowej, którzy następnie przyjęli propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1948, dalej również jako p.w.KAS). Przed przejściem do omówienia prawidłowej podstawy prawnej roszczenia powoda wskazać należy, że Sąd Okręgowy podzielił w całości ustalenia faktyczne Sądu I instancji.

Wskazana wyżej uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2024 r. zawiera ustosunkowanie się do wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji w zakresie podstawy prawnej roszczenia powoda o odprawę, dlatego też Sąd odwoławczy ograniczy się w tym zakresie do przytoczenia jej właściwych fragmentów. Sąd Najwyższy przesądził w uchwale, że funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 p.w.KAS stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje - w związku z zakończeniem służby - prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1799 z późn. zm. dalej jako ustawa o Służbie Celnej, w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej). Powoływana uchwała zapadła na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 6 marca 2023 r., sygn. akt VII Pa 28/22 o następującej treści: „Czy funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 p.w.KAS stał się funkcjonariuszem (...) Skarbowej, pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się, zgodnie z art. 171 ust. 1 tej ustawy, pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje - w związku z zakończeniem służby - per analogiam prawo do odprawy pieniężnej w oparciu o zawarte w powołanym akcie prawnym przepisy regulujące stany podobne - w tym wypadku art. 170 ust. 4 w zw. z ust. 1 p.w.KAS oraz w zw. z art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej? Czy też z powodu enumeratywnego wyliczenia zawartego w art. 170 ust. 1 p.w.KAS, wskazującego jakie sytuacje należy uznać za tożsame z likwidacją urzędu albo zniesienia jednostki administracyjnej, należy stwierdzić, że sytuacja wskazanych funkcjonariuszy jest inna aniżeli osób, którym nie zaproponowano propozycji dalszej służby (pracy) lub odmówili ich podjęcia i wobec powyższego a contrario odprawa pieniężna im nie przysługuje? Czy ewentualnie ww. funkcjonariuszowi przysługuje odprawa, o której mowa w art. 250 ust. 4 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2016 r. z późn. zm.), na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 ww. przepisu?".

Przechodząc do merytorycznych rozważań nad przedmiotowym zagadnieniem, w pierwszej kolejności Sąd Najwyższy zauważył, że problematyka skutków tzw. "ucywilnienia" stosunków służbowych funkcjonariuszy Służby Celnej przez regulacje ustawy z 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające KAS stała się już przedmiotem bogatego orzecznictwa sądowego, w tym orzeczeń Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił koncepcję "przekształcenia" administracyjnoprawnego stosunku służby w stosunek pracy w uchwale 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 lipca 2019 r., I (...) 1/19 ( (...) 2019 Nr 5, poz. 71). Jednak koncepcja ta została trafnie odrzucona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie z 4 lutego 2021 r., (...) 6/21, L.; uchwała Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020 r., III PZP 7/19, OSNP 2020 Nr 7, poz. 63), który przyjął, że w zaistniałej sytuacji doszło do ustania stosunku służbowego i nawiązania w jego miejsce stosunku pracy. We wskazanej powyżej uchwale Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020 r., III PZP 7/19 (OSNP 2020 Nr 7, poz. 63, tak samo w postanowieniu Sądu Najwyższego z 4 lutego 2021 r., (...) 6/21, Zeszyty (...) Sądownictwa Administracyjnego 2022 nr 1, s. 132, z omówieniem M. S.), Sąd Najwyższy uznał, że - zawierając umowę o pracę - strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej. Nie jest to jednak "przekształcenie", w którym nowy stosunek pracy zastępuje poprzedni, czyli przykładowo jak w odnowieniu z art. 506 k.c., lecz sytuacja, w której poprzedni stosunek służby ulega zakończeniu i strony zawierają nowy (odrębny) stosunek prawny (stosunek pracy). Ta zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę, w której istnieje wybór między przyjęciem propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięciem stosunku służbowego. Wybór zatrudnienia pracowniczego nie oznacza zatem, że stosunek służbowy nie kończy się. Ustanie w takiej sytuacji stosunku służbowego, wynikające w istocie z uzgodnienia, że funkcjonariusz będzie zatrudniony jako pracownik, uzasadnia stwierdzenie, że dochodzi do zwolnienia z dotychczasowej służby. W konsekwencji powyższego Sąd Najwyższy przyjął w tej uchwale stanowisko, że były funkcjonariusz celny ma prawo do otrzymania świadectwa służby na podstawie art. 188 ust. 1 ustawy o KAS w związku z art. 171 ust. 1 pkt 2 p.w.KAS. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Najwyższy zauważył, że "przekształcenie" z art. 171 ust. 1 p.w.KAS to nie jest sytuacja taka jak w zwykłym przekształceniu na podstawie art. 174 ust. 1 ustawy KAS, gdyż wówczas stosunek służbowy funkcjonariusza, który odmówił przyjęcia propozycji pracy na podstawie umowy o pracę nie ulega zmianie (art. 174 ust. 9 ustawy KAS; a poprzednio art. 98 ust. 9 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej). W regulacji z art. 171 ust. 1 ustawy p.w. KAS sytuacja jest inna. Uwarunkowana jest przede wszystkim przyjętymi przez ustawodawcę zmianami w administracji celno-skarbowej na podstawie ustaw przyjętych w 2016 r., które objęły całą służbę celną. Funkcjonariusz, któremu przedstawiono propozycję zatrudnienia i który jej nie przyjął nie pozostawał dalej w służbie. Wygasał wówczas jego stosunek służbowy (art. 170 ust. 1 ustawy p.w.KAS). Wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktuje się jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3 tej ustawy). Regulacja określa zatem rozwiązania dla dwóch sytuacji. Pierwsza to propozycja zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, a druga to wygaśnięcie stosunku służbowego w przypadku jej nieprzyjęcia. Warunkiem pierwszej jest wola (zgoda) funkcjonariusza na pracownicze zatrudnienie. Natomiast druga, czyli wygaśnięcie stosunku służbowego, następuje z mocy prawa (ex lege), gdy funkcjonariusz nie przyjmie propozycji zatrudnienia albo nie złoży oświadczenia w wyznaczonym terminie (art. 170 ust. 1 i 2 ustawy p.w.KAS). Oznacza to, że funkcjonariusz ma zasadniczo wpływ tylko na powstanie nowego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Nie ma zatem wpływu na ustanie stosunku służbowego, który wygasa, gdy odmówi przyjęcia propozycji zatrudnienia pracowniczego. Uprawnione jest zatem stwierdzenie, że stosunek służbowy nie istnieje dalej, gdy funkcjonariusz przyjmuje propozycję pracowniczego zatrudnienia. W aspekcie dalszego zatrudnienia funkcjonariusz może zatem decydować tylko o nawiązaniu stosunku pracy. Innej oferty dla niego nie było. Stosunek służbowy ulegał wówczas zakończeniu. Taki jest skutek regulacji opartej na wskazanej alternatywie wyboru umowy o pracę bądź wygaśnięcia stosunku służbowego. W ocenie Sądu Najwyższego, należy odróżnić stosunek pracy, który jest stosunkiem prawa prywatnego (cywilnego) i administracyjnoprawny stosunek służby funkcjonariusza służby celno-skarbowej. Kierowana do funkcjonariusza propozycja zatrudnienia pracowniczego jest działaniem w sferze prawa cywilnego (pracy). Można przyjąć, że zawierając umowę o pracę strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej. Nie jest to jednak "przekształcenie", w którym nowy stosunek pracy zastępuje poprzedni, czyli przykładowo jak w odnowieniu z art. 506 k.c., lecz sytuacja, w której poprzedni stosunek służby ulega zakończeniu i strony zawierają nowy (odrębny) stosunek prawny (stosunek pracy). Ta zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę, w której istnieje wybór między przyjęciem propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięciem stosunku służbowego (pkt 1). Wybór zatrudnienia pracowniczego nie oznacza zatem, że stosunek służbowy nie kończy się. Ustanie w takiej sytuacji stosunku służbowego, wynikające w istocie z uzgodnienia, że funkcjonariusz będzie zatrudniony jako pracownik, uzasadnia stwierdzenie, że dochodzi w istocie do zwolnienia z dotychczasowej służby. W konsekwencji były funkcjonariusz celny ma prawo do świadectwa służby na podstawie art. 188 ust. 1 ustawy o KAS w związku z art. 171 ust. 1 pkt 2 ustawy p.w.KAS. Szczególne przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy z art. 171 ust. 1 ustawy p.w.KAS nie oznacza zatem, że nie można stwierdzić ustania stosunku służbowego funkcjonariusza przed 1 stycznia 2018 r., kiedy zaczął obowiązywać przepis art. 174 ust. 10 ustawy o KAS. Ta ostatnia regulacja jedynie potwierdza wykładnię, że stosunek służbowy ustaje i dlatego nie może być ujmowana jako samodzielny i szczególny wyjątek od przeciwnej zasady, że stosunek służbowy nie ustaje (art. 174 ust. 10 stanowi, że przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby w rozumieniu ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...) a funkcjonariusz, którego stosunek służbowy uległ przekształceniu w stosunek pracy, otrzymuje niezwłocznie świadectwo służby). Przy przekształceniu dochodzi do zakończenia stosunku służbowego i tego skutku nie zmienia późniejsza regulacja z art. 174 ust. 10 stanowiąca, że "przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby". Regulacja ta nie jest w kolizji z wykładnią o ustaniu stosunku służbowego w wyniku "ucywilnienia", lecz sytuację tą jedynie potwierdza. Z dniem 31 sierpnia 2017 r. wygasały stosunki służbowe tych funkcjonariuszy, którzy do 31 maja 2017 r. nie otrzymali propozycji pełnienia służby albo zatrudnienia i tych którzy odmówili przyjęcia takiej propozycji (art. 170 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy p.w.KAS). Prawodawca w tych przypadkach wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktuje jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3), co oznacza, że otrzymują świadectwa służby (art. 188 ustawy o KAS). Skoro wygasa stosunek służbowy funkcjonariusza, który nie otrzymał propozycji zatrudnienia oraz tego, który odmówił propozycji zatrudnienia i wygaśnięcie traktuje się wówczas jako zwolnienie ze służby, to w aspekcie prawa do świadectwa służby również funkcjonariusz (...)Skarbowej, który przyjął propozycję pracowniczego zatrudnienia nie może być w innej (gorszej) sytuacji, czyli pozostać bez świadectwa służby.

Sąd Najwyższy wskazał dalej, że wypowiadał się już również w kontekście analizowanego w niniejszej uchwale problemu np. w wyroku z 27 kwietnia 2022 r., I (...) 64/21 (LEX nr 3341009), w którym wskazał m.in. że w przypadku, w którym funkcjonariusz służby celnej otrzymuje propozycję zawarcia umowy o pracę i ją przyjmuje, decydując się na kontynuowanie zatrudnienia, lecz już nie w ramach służby, ale na podstawie stosunku pracy, możliwe jest przyjęcie dwóch kierunków wykładni. Pierwszy kierunek, według którego mamy do czynienia z zaniechaniem ustawodawczym i brakiem podstawy prawnej nabycia prawa do odprawy przez funkcjonariusza służby celnej, którego stosunek służbowy wygasł, ale przyjął on propozycję zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Wykładnię tę uzasadnia argumentacja, że prawo do tej odprawy nie ma powszechnego charakteru a sytuacja prawna takiego funkcjonariusza jest "lepsza" niż w przypadku nieotrzymania propozycji dalszej służby (pracy) lub odmowy ich podjęcia, gdyż jako pracownik ma on zapewnione kontynuowanie zatrudnienia (choć na zmienionych warunkach). Drugi kierunek wykładni polega na przyjęciu wystąpienia pominięcia prawodawczego, z którym mamy do czynienia wtedy, gdy zakres regulacji jest zbyt wąski lub gdy w określonym akcie normatywnym występuje pominięcie istotnych kwestii mających znaczenie z perspektywy koniecznego poszanowania zasad i wartości konstytucyjnych (por. przykładowo R. S.: Zaniechanie..., s. 47). Takie pominięcie prawodawcze (które nie było przedmiotem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego) może być "naprawione" przez sąd przy pomocy reguł wykładni funkcjonalnej i systemowej przepisu (zob. A. Górska: Sposoby..., s. 89). Z treści Przepisów wprowadzających KAS wynika, że wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza, który nie otrzymał propozycji zatrudnienia oraz funkcjonariusza, który odmówił propozycji zatrudnienia traktuje się jako zwolnienie ze służby w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej. W aspekcie prawa do otrzymania świadectwa służby funkcjonariusz (...)Skarbowej, który przyjął propozycję pracowniczego zatrudnienia nie może być w innej (gorszej) sytuacji, czyli pozostać bez świadectwa służby (tak uchwała III PZP 7/19). Istnieje zatem możliwość uznania takiego samego zapatrywania w odniesieniu do prawa do odprawy pieniężnej i wypełnienia luki w drodze analogii przez przyjęcie, że funkcjonariuszowi (...)Skarbowej, którego stosunek służbowy wygasł a następnie uległ "przekształceniu" w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 p.w.KAS, przysługuje odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 3 i 4 p.w.KAS. Podstawa do przyjęcia poglądu o przysługiwaniu odprawy w takiej sytuacji wynika z prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych, uwzględniających zasadę równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). W uzasadnieniu cytowanego wyroku Sąd Najwyższy wyboru przedstawionych kierunków wykładni ostatecznie nie przesądził, pozostawiając decyzję o ewentualnym przyznaniu powodowi odprawy lub odmowie jej przyznania Sądowi drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, czego przyczyną było niewłaściwe oznaczenie strony pozwanej a w konsekwencji brak właściwej jej reprezentacji i zastępstwa w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym.

Dalej Sąd Najwyższy powołał wyrok z 17 maja 2023 r., I (...) 20/22 (OSNP 2024 Nr 1, poz. 3.), w którym Sąd Najwyższy dokonał już wyboru jednego z zaprezentowanych powyżej kierunków wykładni i przyjął, że funkcjonariuszowi (...)Skarbowej, który przyjął propozycję zatrudnienia na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy z 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1948 z późn. zm.), przysługuje odprawa pieniężna na mocy art. 163 ust. 4 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1799 z późn. zm.) w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 3 i 4 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Najwyższy podzielił, w pierwszej kolejności, wykładnię przedstawioną we wskazanej powyżej uchwale Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020 r., III PZP 7/19 (OSNP 2020 Nr 7, poz. 63). Opierając się na interpretacji zaprezentowanej w tej uchwale oraz obszernie opierając się na argumentacji przedstawionej w wyroku z 27 kwietnia 2022 r., I (...) 64/21, Sąd Najwyższy zaznaczył, że z treści p.w.KAS wynika, że wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza, który nie otrzymał propozycji zatrudnienia oraz funkcjonariusza, który odmówił propozycji zatrudnienia traktuje się jako zwolnienie ze służby w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej. W aspekcie prawa do otrzymania świadectwa służby funkcjonariusz (...)Skarbowej, który przyjął propozycję pracowniczego zatrudnienia nie może być w innej (gorszej) sytuacji, czyli pozostać bez świadectwa służby (tak uchwała III PZP 7/19). Istnieje zatem możliwość uznania takiego samego zapatrywania w odniesieniu do prawa do odprawy pieniężnej i wypełnienia luki w drodze analogii przez przyjęcie, że funkcjonariuszowi (...) Skarbowej, którego stosunek służbowy wygasł a następnie uległ "przekształceniu" w stosunek pracy na podstawie p.w.KAS, przysługuje odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 3 i 4 p.w.KAS. W ocenie Sądu Najwyższego, podstawa do przyjęcia poglądu o przysługiwaniu odprawy w takiej sytuacji wynika z prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych, uwzględniającej zasadę równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne. Sąd Najwyższy stanął zatem na stanowisku, zgodnie z którym, mimo że prawo do odprawy nie wynika wprost z art. 170 ust. 1 p.w.KAS, konieczne jest odstąpienie od jego wykładni językowej na rzecz wykładni funkcjonalnej i systemowej. Taka możliwość wynika z analizy orzeczeń Sądu Najwyższego, w których podkreśla się trafnie, że odejście od wyników wykładni językowej jest uzasadnione wtedy, gdy prowadzi ona do absurdu albo do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji lub gdy zachodzi sprzeczność jej wyników z podstawowymi założeniami systemu prawnego albo niemożność jej akceptacji ze względów moralnych lub społecznych (por. np. uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 14 października 2004 r., III CZP 37/04, OSNC 2005 Nr 3, poz. 42, uchwały Sądu Najwyższego z 20 lipca 2005 r., I KZP 18/05, OSNKW 2005 Nr 9, poz. 74 i z 23 maja 2012 r., OSNC 2012 Nr 10, poz. 118 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 21 lipca 2004 r., V CK 21/04, OSNC 2005 nr 7-8, poz. 137, z 18 stycznia 2008 r., V CSK 351/07, OSNC 2009 Nr 3, poz. 44 lub z 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 7). W ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w omawianym wyroku, odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to dodatkowym uzasadnieniem dla jej wypłaty osobie, która w sposób niezawiniony i wbrew swojej woli służbę tę kończy. W przypadku funkcjonariusza, którego służba na skutek przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia na stanowisku w ramach korpusu służby cywilnej uległa zakończeniu i który utracił szereg uprawnień składających się na tzw. "prawo do munduru", konieczne jest zrekompensowanie mu dotychczasowych szczególnych warunków służby związanych z pracą w formacji mundurowej. Dlatego uzasadnione jest odstąpienie od rezultatów wykładni gramatycznej, szczególnie biorąc pod uwagę konstytucyjną zasadę równości w zakresie ochrony praw majątkowych. Sąd Najwyższy wskazał, że art. 64 ust. 2 Konstytucji RP jest uznaną w orzecznictwie Sądu Najwyższego podstawą uzasadniającą przyznanie świadczenia funkcjonariuszom (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2006 r., III PZP 1/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 227). Sąd Najwyższy zauważył, że w wyroku z 27 kwietnia 2022 r., I (...) 64/21 (OSP 2023 Nr 4, poz. 32, z glosą J. Jankowiaka) Sąd Najwyższy przedstawił już podobną wykładnię, że funkcjonariusza (...)Skarbowej, którego stosunek służbowy wygasł a następnie uległ "przekształceniu" w stosunek pracy na podstawie p.w. KAS, należy traktować tak samo, jak funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania propozycji dalszej służby lub odmowy jej podjęcia (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2023 r., (...) 19/22, dotychczas niepublikowany).

Po przedstawieniu dotychczasowego orzecznictwa dotyczącego przedmiotowego zagadnienia Sąd Najwyższy wskazał, że w pełni podziela przedstawioną powyżej linię orzeczniczą Sądu Najwyższego i zawartą w niej argumentację, a dalsze jego rozważania mają tylko charakter uzupełniający i porządkujący, natomiast nie będą zbytecznie powtarzać argumentów przytoczonych już powyżej.

W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy wskazał, że bez wątpienia przyjęcie przez funkcjonariusza (...)Skarbowej propozycji zatrudnienia pracowniczego w ramach KAS wywołuje dwa powiązane ze sobą, lecz odrębne skutki. Po pierwsze, wywołuje ono skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza. Tym samym, skutek ten jest tożsamy, jak w przypadku nieprzyjęcia lub niezaproponowania funkcjonariuszowi w wyznaczonym terminie nowych warunków zatrudnienia, co powoduje, że funkcjonariusz ma prawo do wydania mu świadectwa służby, zgodnie z uchwałą w sprawie III PZP 7/19. Po drugie, w wyniku przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zostaje nawiązany nowy stosunek pracy pomiędzy KAS, a byłym już funkcjonariuszem, a obecnie pracownikiem (...)Skarbowej. Jak słusznie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jedynie ten drugi skutek uzależniony jest od woli funkcjonariusza. Skutek w postaci wygaśnięcia stosunku służbowego następuje natomiast z mocy prawa, w istocie bez względu na wolę kontynuowania zatrudnienia w formie pracowniczej przez funkcjonariusza. Nie można – zdaniem Sądu Najwyższego - zgodzić się ze stanowiskiem, że skoro funkcjonariusz nawiązuje stosunek pracy w ramach Krajowej Administracji Skarbowej, to jego sytuacja jest jakościowo lepsza od sytuacji funkcjonariusza, który odrzucił przedstawioną mu propozycję. Sytuacja tych dwóch funkcjonariuszy jest analogiczna w zakresie wygaśnięcia stosunku służbowego, zarówno jeden, jak i drugi tracą swój status funkcjonariusza (...)Skarbowej, a w konsekwencji związane z nim przywileje (jak również obowiązki). Kwestia ta nie może być bagatelizowana, pamiętać bowiem należy, że stosunek służby jest stosunkiem prawnym o szczególnym charakterze, powiązanym z pewnymi doniosłymi obowiązkami, ale gwarantującym równocześnie pewne szczególne uprawnienia (o rozmaitym charakterze - wynagrodzeniowym, emerytalnym, zaopatrzeniowym, czy związanym z posiadaniem stopnia służbowego oraz stabilnością zatrudnienia). W momencie wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusz jest tych uprawnień pozbawiany, w dodatku wbrew pewnemu zobowiązaniu państwa, które gwarantowało funkcjonariuszowi stabilizację i w zasadzie dożywotnią możliwość korzystania z uprawnień związanych z pełnioną przez niego służbą. Nie ma przy tym znaczenia, czy po tym wygaśnięciu stosunku służbowego, nawiązywany jest z byłym już funkcjonariuszem stosunek pracy w ramach KAS, czy też zmuszony on jest poszukiwać innej pracy. Wygaśnięcie stosunku służbowego i utrata uprawnień stają się bowiem faktem, zaproponowanie zatrudnienia pracowniczego naturalnie pomniejsza negatywne skutki ekonomiczne po stronie funkcjonariusza, powoduje, że nie musi on poszukiwać zatrudnienia, jednak nie powoduje przywrócenia uprawnień związanych ze stosunkiem służbowym. Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentuje się ponadto, że odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2015 r., I PK 1/15, LEX nr 1959540). Jak zauważył Sąd Najwyższy, ustawodawca niestety nie dostrzegł wskazanych powyżej skutków zaproponowania i przyjęcia przez funkcjonariusza zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na tyle wyraźnie, by przewidzieć expressis verbis prawo do odprawy w tego rodzaju sytuacjach, nie oznacza to jednak, że prawo takie nie przysługuje. Jest to bowiem przypadek, w którym pewna luka legislacyjna może zostać wypełniona przez sięgnięcie do innych (niż językowa) metod wykładni. A w tym akurat przypadku, zarówno wykładnia systemowa, jak i wykładnia celowościowa dokonywane w oparciu o treść przepisów ustaw wprowadzających KAS, jak również uchylanej ustawy o Służbie Celnej, czy w końcu art. 64 ust. 2 Konstytucji RP pozwalają na przyjęcie, że w przypadku wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza (...)Skarbowej, a następnie nawiązania z nim stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartą z tą Służbą funkcjonariuszowi przysługuje również odprawa pieniężna na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS. Warto bowiem zauważyć, że sytuacja takiego funkcjonariusza nie może być gorsza od sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł wobec niezaproponowania lub odrzucenia zatrudnienia w formie pracowniczej, podczas gdy obaj Ci funkcjonariusze tracą swój status funkcjonariusza oraz związane z nim uprawnienia. Sam fakt nawiązania stosunku pracowniczego z KAS nie "polepsza" sytuacji byłego funkcjonariusza na tyle, aby uznać, że wyłącza prawo do odprawy. Wskazać bowiem należy, że jego sytuacja nie różni się zasadniczo od sytuacji funkcjonariusza, który przed wygaśnięciem stosunku służbowego znalazł nową pracę i nawiązał stosunek pracy bezpośrednio po wygaśnięciu stosunku służbowego, a przecież w tym drugim przypadku przysługiwałaby mu odprawa na podstawie art. 170 ust. 4 p.w.KAS.

Zgodnie z art. 163 ust. 4 uchylonej ustawy o Służbie Celnej funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tego artykułu. Jak zauważył Sąd Najwyższy, przepis ten odnosi się bezpośrednio do zniesienia lub reorganizacji jednostki organizacyjnej, nie zaś do likwidacji i przekształcenia całej (...), nie budzi jednak wątpliwości Sądu Najwyższego, że w takiej sytuacji, jak będąca podstawą dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego, do funkcjonariusza per analogiam znajdzie odpowiednie zastosowanie art. 170 ust. 4 p.w.KAS, który przyznaje świadczenia należne w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki w rozumieniu ustawy o Służbie Celnej. Wynika to ze wskazanego powyżej faktu tożsamości sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł z uwagi na nieprzyjęcie zaproponowanych warunków, jak również z uwagi na ich przyjęcie i nawiązanie w miejsce wygasłego stosunku służbowego, stosunku pracy. Tym samym funkcjonariuszowi należna jest odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, wskazać należy, iż wprawdzie rację ma skarżący, że podstawą dochodzonego przez powoda roszczenia nie może być przepis art. 250 ust. 4 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej, to jednak - jak wyżej wykazano – roszczenie to przysługuje powodowi na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS ze wszystkimi tego konsekwencjami (np. rozpoznawaniem zarzutu przedawnienia na podstawie przepisów ustawy o Służbie Celnej).

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego przyjęcia przez Sąd Rejonowy błędnej daty wymagalności odprawy, wskazać należy, że choć Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie w tym zakresie na nieprawidłowej podstawie prawnej, tj. art.252 ust.4 ustawy o KAS (co wynikało z przyjętej podstawy prawnej zasądzenia odprawy), to jednak odsetki te zasądził właściwie, tj. od daty 8 czerwca 2017 r. Przepisy ustawy o Służbie Celnej nie zawierają definicji wymagalności, a zatem należy stosować reguły obowiązujące w prawie cywilnym. Stosownie zaś do art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania , świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Zgodnie z art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS roszczenie o odprawę stało się wymagalne z chwilą wygaśnięcia stosunku służbowego powoda, tj. z dniem 7 czerwca 2017 r., w tym dniu przyjął on bowiem propozycję pracy na stanowisku eksperta skarbowego w (...) Urzędzie C.-Skarbowym w S., a zatem od następnego dnia, tj. od 8 czerwca 2017 r. przysługiwały mu – zgodnie z art. 165 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej - odsetki za opóźnienie w wypłacie odprawy. Podnoszone przez pozwanego argumenty dotyczące innej daty wymagalności są nietrafne. Pozwanym w sprawie jest bowiem Skarb Państwa, a w konsekwencji samo państwo, które to ponosi odpowiedzialność za popełnione błędy w legislacji. Nie jest winą powoda, że wprowadzone w 2017 r. przepisy w zakresie pozbawienia części funkcjonariuszy prawa do odprawy były niekonstytucyjne. Fakt, że ani ustawa o KAS ani przepisy ją wprowadzające (p.w.KAS) nie zawierały podstawy prawnej wypłaty odprawy pieniężnej funkcjonariuszom, których stosunek służbowy wygasł z uwagi na przyjęcie zaproponowanych warunków i nawiązanie w miejsce wygasłego stosunku służbowego, stosunku pracy, nie zwalniał pozwanego od prokonstytucyjnej wykładni przepisów prawa i wypłaty tejże odprawy m.in. powodowi w ustawowym terminie, tj. z chwilą wygaśnięcia stosunku służbowego.

Przechodząc do omówienia kolejnej podstawy apelacji, nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, (a tym samym naruszenia art.252 ust. l i ust. 3 pkt 1 ustawy o KAS), wskazać należy, że również w zakresie przyczyn nieuwzględnienia tego zarzutu Sąd Okręgowy podziela większość rozważań Sądu Rejonowego, choć swoje ustalenia w tym zakresie wywodzi z innej podstawy prawnej, co jest konsekwencją wyżej przytoczonych rozważań prawnych na temat podstawy prawnej roszczenia o odprawę. Odpowiednikiem art.252 ustawy o KAS w ustawie o Służbie Celnej jest art.165, zgodnie z którym roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. (ust.1) Kierownik urzędu może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. (ust.2) Bieg przedawnienia roszczenia z tytułu uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa:

1) każda czynność przed kierownikiem urzędu, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia;

2) uznanie roszczenia. (ust.3)

W przypadku zwłoki w wypłacie uposażenia, innych świadczeń oraz należności pieniężnych funkcjonariuszowi przysługują odsetki ustawowe od dnia, w którym uposażenie, inne świadczenie lub należność pieniężna stały się wymagalne. (ust.4)

W ocenie Sądu Okręgowego - podzielającego w tym zakresie stanowisko Sądu Rejonowego, choć wyrażone w kontekście art.252 ust.4 ustawy o KAS - w niniejszym postępowaniu Sąd był uprawniony do zastosowania przepisów ustawy o Służbie Celnej skierowanych do kierownika urzędu, tj. przepisu art.165 ust.2 ustawy o Służbie Celnej. Sąd bowiem rozpoznaje roszczenie o odprawę na podstawie przepisów regulujących zasady jej przyznawania określone w ustawie o Służbie Celnej (w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w.KAS) i to nie tylko tych o charakterze materialnym, ale i tych o charakterze procesowym. Z przepisów tych, jak wyżej wskazano, wynika, iż roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jednakże - jak wynika z treści art.165 ust.3 ustawy o Służbie Celnej - bieg przedawnienia roszczenia z tytułu uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa:1) każda czynność przed kierownikiem urzędu, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia; 2) uznanie roszczenia. Jeżeli chodzi o punkt 1. cytowanego przepisu ustawodawca nie precyzuje jakiego rodzaju ma to być czynność, wymaga tylko by została podjęta przed kierownikiem urzędu bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia.

Roszczenie o odprawę stało się wymagalne z chwilą wygaśnięcia stosunku służbowego powoda, tj. z dniem 7 czerwca 2017 r., a zatem trzyletni termin przedawnienia prawa do odprawy upływałby z dniem 7 czerwca 2020 r.

W ocenie Sądu odwoławczego, podobnie jak Sądu Rejonowego, pismo powoda złożone 10 stycznia 2019 r. do dyrektora I. Administracji Skarbowej w S. zatytułowane: „Wezwanie do wydania świadectwa służby i zapłaty odprawy” ze wskazaniem w treści pisma kwoty tej odprawy (39.530,52 zł) i zamiaru wystąpienia na drogę sądową w przypadku braku jej wypłaty, stanowi czynność, o której mowa w art.165 ust.3 punkt 1 ustawy o Służbie Celnej. Powód wystąpił bowiem do kierownika urzędu na piśmie, żądając wypłaty odprawy, a zatem podjął czy też wykonał czynność bezpośrednio w celu uzyskania odprawy, a tym samym właśnie w celu dochodzenia roszczenia o odprawę. Nie sposób zresztą znaleźć innego celu złożenia tego pisma, skoro w odpowiedzi na nie mogła albo nastąpić wypłata odprawy albo jej brak (co zresztą nastąpiło - negatywną odpowiedź na swoje pismo powód uzyskał pismem z 28 lutego 2019 r.).

Jak wskazano wyżej, przepisy ustawy o Służbie Celnej wymagają dla przerwania biegu przedawnienia podjęcia czynności przed kierownikiem urzędu bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia. Przepisy te nie precyzują jednak ile takich czynności można podjąć w celu przerwania biegu przedawnienia. Nie wskazują nadto jakie skutki dla przedawnienia ma przerwanie jego biegu. W związku z tym zastosowanie znajdują reguły obowiązujące w prawie cywilnym. Zgodnie z art. 124 k.c. po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (§1), w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone. (§2)

Licząc okres przedawnienia roszczenia o odprawę, po przerwaniu jego biegu pismem z dnia 10 stycznia 2019 r., przedawnienie tego roszczenia nastąpiło z dniem 10 stycznia 2022 r. (lub 1 marca 2022 r. – z datą doręczenia powodowi pisma pozwanego z dnia 28 lutego 2019 r., a zatem zakończenia postępowania przed kierownikiem urzędu).

W międzyczasie, bo już 24 lutego 2020 r. powód ponownie złożył pismo z dnia 21 lutego 2020 r. zatytułowane: Wniosek o wydanie świadectwa służb, w którym powtórzył, że wnosi o wypłatę odprawy przysługującej mu jako funkcjonariuszowi służby stałej zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej wraz z ustawowymi odsetkami w terminie 14 dni od otrzymania przedmiotowego wezwania. Jako adresata wniosku wskazał Skarb Państwa za pośrednictwem I. Administracji Skarbowej w S.. We wniosku nie podał kwoty odprawy, powołał się natomiast na wyrok Sądu Najwyższego wydany 18 lutego 2020 r. (w sprawie III PZP 7/19), tj. na 6 dni przed złożeniem przez powoda tego wniosku. W odpowiedzi ponownie spotkał się z odmową wypłaty odprawy. Z powyższego wynika, iż powód zabiegał o wypłatę odprawy, na bieżąco śledził orzecznictwo sądowe, bowiem w powołanym przez niego we wniosku z dnia 21 lutego 2020 r. wyroku Sąd Najwyższy przesądził prawo funkcjonariusza celnego do otrzymania świadectwa służby na podstawie art. 188 ust. 1 ustawy o KAS w związku z art. 171 ust. 1 pkt 2 p.w.KAS. Po wydaniu tego wyroku powód złożył więc kolejny wniosek jednak nie ograniczył się w nim do żądania wydanie świadectwa służby, ale ponownie wniósł o odprawę.

Wniosek z dnia 21 lutego 2020 r. – jako powtarzający treść wniosku z dnia 10 stycznia 2019 r. – nie mógł – w ocenie Sądu Okręgowego - ponownie przerwać biegu przedawnienia. W tym zakresie Sąd odwoławczy nie podziela oceny Sądu Rejonowego. O ile bowiem złożenie przez powoda pisma z dnia 10 stycznia 2019 r. miało na celu bezpośrednie dochodzenie odprawy, o tyle wniosek z dnia 21 lutego 2020 r. – jako powtórzenie wcześniejszego żądania – nie może być w taki sposób zakwalifikowany.

Swój pozew do sądu o odprawę powód wniósł w dniu 16 stycznia 2023 r., a zatem po upływie 3 lat od daty złożenia pisma z dnia 10 stycznia 2019 r. (i otrzymania odpowiedzi na nie od kierownika urzędu dniu 1 marca 2019 r.). W tym czasie prawo do odprawy funkcjonariuszy służby celnej, którzy otrzymali propozycję zawarcia umowy o pracę i ją przyjęli, nie było jeszcze jednoznacznie przesądzone. Sąd Najwyższy wydał już wprawdzie wyrok z dnia 27 kwietnia 2022 r., I (...) 64/21 (LEX nr 3341009), jednak wskazał w nim dwa możliwe kierunki wykładni spornych przepisów, nie przesądzając jednoznacznie kwestii która jest właściwa. Wprawdzie Sąd Rejonowy w(...) - w oparciu o powyższy wyrok - uwzględniał powództwa funkcjonariuszy celnych o odprawę, jednak Sąd Okręgowy w Szczecinie zmieniał te rozstrzygnięcia i powództwa oddalał. Powód zatem, składając pozew w dniu 16 stycznia 2023 r., nadal nie posiadał konkretnej podstawy prawnej dochodzenia swoich roszczeń i narażał się nie tylko na niekorzystne rozstrzygnięcie Sądu, ale również związane z tym niemałe opłaty sądowe i procesowe (koszty dla pozwanego).

Podkreślić należy, że pierwszy wyrok Sądu Najwyższego w sposób jednoznacznie uznający prawo do odprawy funkcjonariuszy celnych w sytuacji takiej jak powód zapadł dopiero 17 maja 2023 r., I (...) 20/22 (OSNP 2024 Nr 1, poz. 3.). W wyroku tym Sąd Najwyższy dokonał wyboru jednego z zaprezentowanych we wcześniejszych swoich orzeczeniach kierunków wykładni i przyjął, że funkcjonariuszowi (...)Skarbowej, który przyjął propozycję zatrudnienia na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy z 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1948 z późn. zm.), przysługuje odprawa pieniężna na mocy art. 163 ust. 4 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1799 z późn. zm.) w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 3 i 4 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej.

Reasumując, wskazać należy, iż pomimo tego, że - w ocenie Sądu Okręgowego - tylko pierwsze pismo powoda – wezwanie z 10 stycznia 2019 r. - przerwało bieg przedawnienia roszczenia o odprawę, a w konsekwencji roszczenie to przedawniło się z dniem 10 stycznia 2022 r. (lub 1 marca 2022 r.), to przy uwzględnieniu wszystkich czynności podejmowanych przez powoda w okresie do 16 stycznia 2023 r., kiedy to wystąpił do sądu z pozwem o odprawę, oraz obowiązującego w tym czasie stanu prawnego i aktualnego wówczas orzecznictwa Sądu Najwyższego i Sądu Okręgowego w (...)w przedmiocie prawa do tejże odprawy, należy stwierdzić, iż wystąpiły okoliczności umożliwiające zastosowanie w przypadku powoda przepisu art.165 ust. 2 ustawy o Służbie Celnej i ustalenia, że opóźnienie powoda w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. W cytowanym wyżej przepisie art.165 ust.2 ustawodawca nie wskazał jakie okoliczności należy uznać za wyjątkowe, pozostawiając tym samym kierownikowi urzędu, a następnie sądowi, rozstrzygającemu spory na tym tle powstałe, ocenę czy w danym stanie faktycznym zaistniałe zdarzenia mogą usprawiedliwiać fakt spóźnionego wystąpienia z roszczeniem. Za Sądem Rejonowym należy powtórzyć, że taką wyjątkową okolicznością w niniejszej sprawie był faktyczny brak podstawy prawnej dochodzonego przez powoda w niniejszym postępowaniu roszczenia o odprawę i brak do maja 2023 r. jednoznacznego stanowiska Sądu Najwyższego przesądzającego istnienie tejże podstawy przy zastosowaniu prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawy o Służbie Cywilnej oraz ustawy p.w.KAS. Mając powyższe na uwadze, uznać należało, że wystąpiły wyjątkowe okoliczności pozwalające na nieuwzględnienie terminu przedawnienia.

Nietrafny okazał się zarzut apelacji, iż do przerwania biegu 3-letniego terminu przedawnienia wnioski złożone przez powoda doprowadzić nie mogły, gdyż w okresie ich składania nie posiadał on już statusu funkcjonariusza (był pracownikiem). Podnosząc ten zarzut, pozwany zdaje się zapominać, iż odprawa przysługuje funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby. W konsekwencji o odprawę pieniężną może się ubiegać wyłącznie były już funkcjonariusz, który w tym czasie może być nawet pracownikiem (tak jak powód). Wbrew twierdzeniom skarżącego, odprawa pieniężna jest świadczeniem wymienionym w art.165 ustawy o Służbie Celnej i mają do niej zastosowanie wszystkie ustępy tego przepisu, nie tylko ustęp 1. ustanawiający 3-letni okres przedawnienia, ale również ustęp 2. pozwalający na nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia, ustęp 3. dotyczący przerwania biegu przedawnienia roszczenia i ustęp 4. regulujący kwestię odsetek. W rezultacie pierwszy wniosek powoda o zapłatę odprawy mógł i doprowadził do przerwania biegu przedawnienia roszczenia o odprawę.

Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art.233 § 1 k.p.c. przez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, która wyraziła się w uznaniu, że „dwukrotne wystąpienie z wnioskiem nie może prowadzić do przyjęcia, iż L. Ł. nie działał bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia", podczas gdy – w ocenie pozwanego - rzeczywistym celem złożenia wniosków o wypłatę odprawy było jedynie przerwanie biegu przedawnienia roszczenia i tym samym wydłużenie okresu przedawnienia, a nie jak tego wymaga dla odniesienia skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia art.252 ust.3 pkt 1 ustawy o KAS - podjęcie czynności „bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia", wskazać należy, że zarzut ten jest zasadny tylko w zakresie drugiego wniosku powoda złożonego pozwanemu w dniu 24 lutego 2020 r., o czym była mowa powyżej. Natomiast – w przypadku pierwszego wniosku – zarzut ten jest bezzasadny.

Przepis art. 165 ust.3 pkt 1 ustawy o Służbie Celnej wymaga dla przerwania biegu przedawniania – podjęcia czynności „bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia”. Sąd Okręgowy nie zgadza się z twierdzeniem pozwanego, że powód, składając do pozwanego pierwszy wniosek o wypłatę odprawy, dążył jedynie do wydłużenia czasu w jakim może dochodzić roszczenia na drodze sądowej. Z twierdzenia tego bowiem wynika, że powód w ogóle nie miał prawa dochodzić od pozwanego odprawy, tylko od razu powinien kierować pozew do sądu, co jest twierdzeniem błędnym. Do powoda bowiem należało podjęcie decyzji czy najpierw kieruje wezwanie do zapłaty odprawy do pozwanego czy od razu występuje z pozwem do sądu. Wybrał tę pierwszą możliwość. Potwierdzeniem tego jest treść wniosku powoda z dnia 10 stycznia 2019 r. We wniosku tym powód „wezwał” pozwanego do wypłaty odprawy, określił jej wysokość i poinformował, że w razie braku wypłaty będzie zmuszony złożyć pozew o zapłatę do sądu. Wzywając pozwanego do zapłaty odprawy, powód czynił to w celu dochodzenia roszczenia (odprawy), na co wskazuje nie tylko treść wniosku z 10 stycznia 2019 r., ale również zeznania powoda. Był on bowiem przekonany, że odprawa ta mu przysługuje. Fakt, że – jak wskazał - nie liczył, że dyrektor wypłaci odprawę (bo nie wypłacił jej nikomu innemu będącemu w podobnej do powoda sytuacji) – w żaden sposób nie pozbawia jego czynności celu wskazanego w art.165 ust. 3 pkt 1 cytowanej wyżej ustawy. Okoliczność, że dyrektor I. Administracji Skarbowej w S., działającej w reżimie finansów publicznych, nie miał obiektywnej - realnej możliwości zmiany stanowiska w zakresie wypłaty odprawy, dla oceny celu czynności powoda nie ma żadnego znaczenia. Powód złożył wniosek z 10 stycznia 2019 r. o odprawę, bo chciał ją od pozwanego uzyskać. Następstwem tego wniosku było, co umknęło pozwanemu, wniesienie pozwu w rozpoznawanej sprawie o to samo roszczenie. Nie sposób w takich okolicznościach doszukiwać się jakiegoś innego celu po stronie powoda niż dochodzenie odprawy w wyraźnym i jednoznacznym wezwaniu pozwanego do zapłaty tejże odprawy w dniu 10 stycznia 2019 r.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy w punkcie I. sentencji na podstawie at.385 k.p.c. oddalił apelacją jako bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego powoda w postępowaniu apelacyjnym orzeczono w punkcie II sentencji na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Wysokość kosztów powoda ustalono w oparciu o § 2 ust.5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 ze zm.) w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia.

sędzia Aleksandra Mitros