Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 marca 2020 r. Sąd Rejonowy w Gryficach w sprawie o sygn. akt I Ns 1160/14 z wniosku (...) Sp. z o.o. s.k. w P. przy udziale Gminy R., Województwa (...) o ustanowienie drogi koniecznej, odmówił odrzucenia wniosku o ustanowienie służebności gruntowej w zakresie ustanowienia służebności gruntowej obciążającej nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) położoną w R., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowiącą własność Województwa (...).

W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, iż, wnioskodawca wniósł m.in. o ustanowienie na nieruchomości położonej w R., stanowiącej działkę nr (...), Kw (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości stanowiących działki nr (...), położonej w R., Kw nr (...), prawo służebności przesyłu. W ocenie Sądu choć działka nr (...) leży w pasie drogowym drogi wojewódzkiej nr (...), a art. 39 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych reguluje zagadnienia związane z umieszczaniem w pasie drogowym obiektów budowlanych, urządzeń, przedmiotów i materiałów niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego i zakłada konieczność uzyskania decyzji administracyjnej w tym zakresie. Tym niemniej nie dotyczy to umieszczania, konserwacji, przebudowy i naprawy infrastruktury telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. z 2019 r. poz. 2460) oraz urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej, w tym punktów ładowania stanowiących część infrastruktury ładowania drogowego transportu publicznego, oraz urządzeń związanych z ich eksploatacją, a także do innych czynności związanych z eksploatacją tej infrastruktury i tych urządzeń, jeżeli warunki techniczne i wymogi bezpieczeństwa na to pozwalają. Nadmienił, że kwestię powstania służebności gruntowej regulują przepisy kodeksu cywilnego. Ustanowienie służebności może nastąpić w drodze umowy, może być nabyte w drodze zasiedzenia oraz może ustanowione w drodze orzeczenia sądu, a wyjątkowo na podstawie decyzji administracyjnej. Wedle Sądu Rejonowego ustawa o drogach publicznych nie stanowi podstawy do ustanowienia służebności gruntowej, bowiem reguluje kwestie dróg publicznych i zagadnienie lokalizowania oraz umieszczania urządzeń czy budowli w pasie drogowym, dlatego też w okolicznościach sprawy nie znajduje zastosowania art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.. Ocenił, że dla ustanowienia służebności gruntowej właściwa pozostaje droga postępowania sądowego – cywilnego, a sprawa o ustanowienie służebności gruntowej ma charakter sprawy cywilnej i pozostaje w związku ze stosunkiem prawa cywilnego, zaś kwestia zasad korzystania z nieruchomości stanowiących pas drogowy jest poddana regulacji administracyjnoprawnej.

Tak argumentując Sąd Rejonowy odmówił częściowego odrzucenia wniosku.

Zażalenie na powyższe postanowienie wywiodło Województwo (...) zarzucając naruszenie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez błędne ich zastosowanie oraz uznanie, że co do działki nr (...) stanowiącej część pasa drogowego nie zachodzą przesłanki do odrzucenia wniosku, podczas gdy prawidłowe zastosowanie w/w przepisów w kontekście przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych wyklucza możliwość ustanowienia służebności gruntowej w pasie drogi publicznej na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Wskazując na powyższe zarzuty żalący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez odrzucenie wniosku o ustanowienie dla działki (...) służebności gruntowej oraz zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania zażaleniowego na rzecz uczestnika wedle norm przepisanych. Z ostrożności procesowej wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Przedstawione w uzasadnieniu argumenty prawne stanowią jedynie rozważania natury ogólnej i dość lakonicznie odnoszą się do problematyki wzajemnych regulacji prawnych zawartych w ustawie o drogach publicznych oraz w Kodeksie cywilnym co do posadowienia urządzeń/ instalacji przesyłowych w pasie drogowym. Przyjęcie stanowiska Sądu oznaczałoby w istocie ominięcie procedur administracyjnych w celu umieszczania urządzeń w pasie drogowym na podstawie przepisów ustawy o drogach publicznych i zastąpieniem ich przepisami Kodeksu cywilnego w zakresie ustanowienia odpowiedniej służebności. Taki dualizm prawny jest niedopuszczalny. Bezspornym w sprawie jest fakt, że działka (...) stanowi część pasa drogowego drogi wojewódzkiej nr (...). Należy ponownie zaznaczyć, że kwestię umieszczania w pasie drogowym infrastruktury technicznej niezwiązanej z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego reguluje ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j.Dz.U. 2020, poz. 470 ze zm.). Lokalizowanie w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego oraz reklam, może nastąpić wyłącznie za zezwoleniem właściwego zarządcy drogi, wydawanym w drodze decyzji administracyjnej (art. 39 ust. 3 u.d.p.l. Nadto również samo umieszczenie w pasie drogowym urządzeń infrastruktury technicznej niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego wymaga zezwolenia zarządcy drogi (art. 40 ust. 1 i 2 pkt 2 u.d.p.). Z powołanych przepisów jednoznacznie wynika, że lokalizacja i umieszczenie w pasie drogowym urządzeń infrastruktury technicznej w postaci instalacji przesyłowych wraz z przyłączami wodociągu oraz kanalizacji deszczowej poddana jest reżimowi postępowania administracyjnego i nie ma możliwości ustanowienia służebności na drodze postępowania cywilnego. Na potwierdzenie tego stanowiska należy powołać się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt II CSK 291/18, które w pełni należy zaaprobować. Skoro ustawodawca uregulował kwestię uzyskiwania tytułów prawnych do korzystania z nieruchomości przez które przebiegają pasy drogowe w ustawie o drogach publicznych, która to regulacja jest pełna i wyłącza zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących ograniczonych praw rzeczowych, nie jest dopuszczalne umowne ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie uczestnika zasługiwało na uwzględnienie.

W świetle art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., który z mocy art. 13 § 2 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym, sąd odrzuci wniosek, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny ( vide J. Gudowski (w: ) Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, T. I, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2001, s. 17) , niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi wtedy, gdy dana sprawa nie może być rozpoznana przez sąd, albowiem z uwagi na osobę lub przedmiot nie podlega ona orzecznictwu sądów powszechnych.

Z art. 1 i 2 k.p.c. wynika, że ustawodawca wprowadza domniemanie dopuszczalności drogi sądowej w sprawach cywilnych, zatem każda sprawa cywilna w znaczeniu materialnym podlega rozpoznaniu przez sąd, chyba że przepis szczególny przekazuje je do właściwości innych organów. Przez sprawę cywilną w znaczeniu materialnym należy rozumieć taką sprawę, w której ochrona prawna sprowadza się do wywołania skutku w zakresie stosunku cywilnoprawnego sensu largo, a więc stosunku osobistego, rodzinnego lub majątkowego, którego podmioty na wypadek sporu występują jak równoprawni partnerzy. Jeżeli choćby jeden z nich uzyskuje pozycję organu działającego z mocy swej władzy zwierzchniej, to stosunek taki nie jest stosunkiem cywilnoprawnym ( vide orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 kwietnia 1989 r., Uw 9/88/2, OTK 1989, s. 176, a także J. Gudowski (w: ) Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, T. I, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2001, s. 8) . Sprawami cywilnymi ze swojej natury są zatem sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.

Z powyższych przyczyn sprawa nie spełniająca kryteriów sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym może być przedmiotem rozpoznania w postępowaniu cywilnym tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi.

Co istotne, sąd obowiązany jest dokonać oceny dopuszczalności drogi sądowej w chwili wszczęcia postępowania. Zgodnie z dominującym w judykaturze poglądem ( vide uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1985 r., III CZP 9/85 oraz z dnia 8 stycznia 1992 r., III CZP 138/91), ocena powyższa zależy nade wszystko od przedmiotu postępowania, a więc od przedstawionego pod osąd roszczenia oraz wskazanego stanu faktycznego, gdyż te elementy - konkretyzując stosunek prawny między stronami – kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej lub odejmują przymioty sprawy cywilnej.

W niniejszej sprawie przedmiotem wniosku było ustanowienie służebności gruntowej, które to żądanie niewątpliwie było dopuszczalne do jego zgłoszenia na drodze sądowej. Przy tym wprawdzie wnioskodawca określa w żądaniu przedmiot służebności oraz jej treść i sąd jest tym żądaniem związany (art. 321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), tym niemniej związanie to nie dotyczy wskazanego przebiegu służebności ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 r., II CSK 94/11 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2016 r., III CZP 31/16). Z tego też względu nie było możliwe odrzucenie wniosku co do jego zasady, skoro żądanie zgłoszone do rozpoznania w niniejszym postępowaniu było dopuszczalne na drodze postępowania sądowego, a przy tym sąd meriti mógł określić inny przebieg służebności gruntowej, aniżeli domagał się wnioskodawca.

Nie można jednak tracić z pola widzenia, że żądanie wniosku obejmowało ustanowienie służebności gruntowej m.in. na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) położonej w R. (Kw nr (...)), która bezspornie stanowiła drogę publiczną, zaś w ocenie Sądu Odwoławczego, w postępowaniu cywilnym sąd nie jest władny ustanowić służebność na tego typu nieruchomości.

Uwzględnić bowiem należało, że nieruchomości przeznaczone pod drogi publiczne są wyłączone z obrotu cywilnoprawnego i nie dopuszczalne jest ustanawianie na ich odrębnych praw podmiotowych z uwagi na charakter tych rzeczy. Wyłączenie nieruchomości drogowych z obrotu ma charakter bezwzględny i jest dokonywane ustawą ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2006 r., III CZP 72/06, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2010 r., IV CSK 40/10 oraz z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 315/14). W związku z tym na gruncie ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. 2020, poz. 470 ze zm.; dalej: u.d.p.) przewidziano szczególną regulację dotyczącą warunków uzyskiwana przez inne podmioty, w tym przedsiębiorców przesyłowych, tytułów prawnych do korzystania z takich nieruchomości w zakresie pasa drogowego. Co do zasady nie jest dopuszczalna lokalizacja w pasie drogowym obiektów budowlanych, umieszczania urządzeń, przedmiotów i materiałów niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego (art. 39 ust. 1 pkt 1 u.d.p.). Zakaz ten nie odnosi się jednak, m.in. do umieszczenia, przebudowy i naprawy urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazów, energii elektrycznej, z tym zastrzeżeniem, że warunki techniczne i wymogi bezpieczeństwa na to pozwalają (art. 39 ust. 1a u.d.p.), a ponadto zachodzą szczególnie uzasadnione przypadki (art. 39 ust. 3 u.d.p.), przy czym, jeśli chodzi o kwestie prawne związane z korzystaniem z tego rodzaju nieruchomości, możliwe jest zawieranie umów cywilnoprawnych, ale o charakterze obligacyjnym, jednak ich zawarcie jest zależne od woli właściciela tego rodzaju nieruchomości, zaś ustawa o drogach publicznych nie kreuje po stronie przedsiębiorcy przesyłowego roszczenia o zawarcie jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej w tym przedmiocie. Także z istoty przeznaczenia tego rodzaju nieruchomości nie sposób wywieść tego roszczenia. Ustawodawca przyznał zarządcom dróg publicznych jako organom właściwych jednostek samorządu terytorialnego, którym przysługuje własność nieruchomości, a w przypadku dróg krajowych - Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad (art. 19 ust. 1 i 2 u.d.p.) kompetencje do władczego regulowania uprawnień przedsiębiorców przesyłowych polegających na korzystaniu z nieruchomości, w związku z zamiarem posadowienia w pasie drogowym urządzeń przesyłowych, przez wydawanie decyzji o zajęciu pasa drogowego, która nie ogranicza się tylko do zezwolenia na zajęcie tego pasa w celu prowadzenia robót budowlanych. Zajęcie pasa drogowego może również obejmować zezwolenie na bezterminowe posadowienie urządzeń przesyłowych w pasie drogowym.

Uwzględniwszy powyższe trafnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 17 kwietnia 2019 r. (II CSK 219/18) przyjął, że unormowania zawarte w ustawie o drogach publicznych, mające charakter bezwzględnie obowiązujący, wyłączają dopuszczalność ustanowienia w pasie drogowym drogi publicznej służebności przesyłu na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, w tym umowne ustanowienie służebności przesyłu. W tej materii nie występuje zbieg norm z obu aktów prawnych, który uzasadniałby ich alternatywne bądź kumulatywne stosowanie. Choć objęte decyzją administracyjną uprawnienie przedsiębiorcy przesyłowego do umieszczenia w pasie drogowym urządzeń przesyłowych, z racji braku szczególnego przepisu, nie kreują ograniczonego prawa rzeczowego, to jednak zapewniają mu trwały tytuł prawny i z uwagi na to, że tego rodzaju decyzja jest dokumentem urzędowym, możliwe jest ujawnienie wynikającego z niej uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego w dziele III księgi wieczystej na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, który nie zawiera zamkniętego katalogu roszczeń, podlegających wpisaniu w księdze wieczystej.

Podzielając zaprezentowany wyżej pogląd Sądu Najwyższego oraz odnosząc jego istotę na kanwę rozpatrywanej sprawy Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, że skoro działka nr (...) położona w R., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), stanowi drogę publiczną, a ustawodawca w stosunku do tego typu nieruchomości wyłączył je z obrotu prawnego i w ustawie o drogach publicznych w sposób szczególny uregulował kwestię uzyskiwana przez przedsiębiorców przesyłowych tytułów prawnych do korzystania z takich nieruchomości, to stwierdzić należało, iż niedopuszczalne jest ustanowienia w pasie drogowym drogi publicznej służebności gruntowej na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. W świetle aktualnie obowiązujących przepisów jedyną drogą prawną do uzyskania przez wnioskodawcę tytułu prawnego do zajęcia działki nr (...) było zwrócenie się do zarządcy drogi z wnioskiem o wydanie decyzji administracyjnej zezwalającej na posadowienie urządzeń przesyłowych w pasie drogowym. Z tych względów, wbrew temu co przyjął Sąd I instancji, wniosek w części dotyczącej działki nr (...) był niedopuszczalny, albowiem w tym zakresie wnioskodawcy nie przysługiwała droga sądowa, co z kolei determinowało konieczność odrzucenia wniosku obejmującego żądanie ustanowienia służebności gruntowej obciążającej działkę nr (...). Skoro bowiem nie było dopuszczalne ustanowienie służebności gruntowej na nieruchomości drogowej w drodze umownej, to nie było też dopuszczalne zgłoszenie żądania ustanowienia tego prawa na przedmiotowej nieruchomości przez sąd w postępowaniu cywilnym.

Tak argumentując Sąd Okręgowy w uwzględnieniu zażalenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że odrzucił wniosek w zakresie żądania ustanowienia służebności gruntowej obciążającej działkę nr (...) położonej w R., dla której jest prowadzona księga wieczysta nr (...).

Tomasz Radkiewicz Tomasz Szaj Monika Rabiega

(...)

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

4.  (...)

(...)