Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Postanowieniem wstępnym z dnia 08 sierpnia 2023 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie po rozpoznaniu sprawy z wniosku A. D. z udziałem M. K. (1), A. K. (1), Prokuratury (...)w S. o dział spadku, podział majątku wspólnego i zniesienie współwłasności (sygn. akt I Ns 175/16):

I. uznając żądanie uczestnika A. K. (1) o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych w budynku położonym w miejscowości (...), działka nr (...) objętą księgą wieczystą (...) w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnił go do wykonania (po dokonaniu wyboru jednego z wariantów dotyczących lokalizacji wejścia do lokalu z korytarza oraz lokalizacji pomieszczenia łazienki na piętrze budynku), tymczasowo na swój koszt robót adaptacyjnych, wskazanych:

a) w opinii biegłej J. S. z dnia 02 kwietnia 2019 r. uzupełnionej opinią z dnia 23 lipca 2019 r.(k. 604-608), opinią z dnia 5 listopada 2019 r.(k. 647-648) i opinią z dnia 9 marca 2020 r. (k 674 -675), w postaci wykonania nowego wejścia do lokalu z korytarza, wymurowania na ganku ścianę wydzielającą lokal, urządzenia na pozyskanej dodatkowej powierzchni pomieszczenia wc z umywalką, wyburzenia w korytarzu w ścianie poprzecznej otwór na wejście do kabiny z prysznicem, wydzielenie w pokoju część powierzchni z przeznaczeniem na kabinę z prysznicem i wybudowania ścian działowych wydzielających kabinę (wariant 1), wydzielenia nowej łazienki z pokoju od strony drogi przy ścianie z kuchnią (wariant 2),

b) w opinii biegłego M. T. z dnia 16 grudnia 2021 r. (k. 904-912), uzupełnionej opinią z dnia 25 marca 2022 r. (k. 960-967), w zakresie instalacji wodociągowej (k. 966) oraz kanalizacyjnej (k. 967), przy uwzględnieniu ewentualnego ustanowienia służebności instalacji wodociągowej do punktu przed wodomierzem wskazanego w opinii uzupełniającej biegłego M. T. (k. 966 akt) na rzecz każdoczesnego właściciela wyodrębnionego lokalu mieszkalnego nr (...) w budynku mieszkalnym w (...), w postaci montażu podlicznika (wraz z przeglądem, demontażem i uszczelnieniem istniejących urządzeń), wykonania instalacji ciepłej wody – rurociągów i punków poboru, podłączenia dodatkowego wodomierza do istniejącego trójnika (k. 966) – wykonywane przez przedsiębiorstwo dostarczające wodę, wykonanie rozprowadzenia do planowanych do używania przez A. K. (1) pomieszczeń oraz wykonania instalacji kanalizacyjnej od odpływów z pomieszczeń ubikacji, łazienek i kuchni do podziemnego zbiornika bezodpływowego znajdującego się na terenie działki nr (...) położonej w R. nr (...),

które to opinie stanowią integralną część postanowienia, celem umożliwienia wyodrębnienia lokali mieszkalnych nr (...), zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem budowlanym, w terminie 18 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia;

II. zobowiązał wnioskodawczynię A. D. do współdziałania w wykonaniu prac adaptacyjnych opisanych w pkt I postanowienia;

III. uznając żądanie uczestnika A. K. (1) o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych w budynku położonym w miejscowości (...), działka nr (...) objętą księgą wieczystą (...) w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnił A. D. do wykonania, tymczasowo na swój koszt robót adaptacyjnych, wskazanych:

a) w opinii biegłej J. S. z dnia 2 kwietnia 2019 r. uzupełnionej opinią z dnia 23 lipca 2019 r. (k. 604-608), opinią z dnia 5 listopada 2019 r. (k. 647-648) oraz opinią z dnia 9 marca 2020 r. (k 674 -675), w postaci wykonania w łazience na parterze i na poddaszu wentylacji nawiewno-wywiewnej,

b) w opinii biegłego M. T. z dnia 16 grudnia 2021 r. (k. 904-912), uzupełnionej opinią z dnia 25 marca 2022 r. (k. 960-967), w zakresie instalacji wodociągowej, przy uwzględnieniu ewentualnego ustanowienia służebności instalacji wodociągowej do punktu przed wodomierzem wskazanego w opinii uzupełniającej biegłego M. T. (k. 966) na rzecz każdoczesnego właściciela wyodrębnionego lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku mieszkalnym w (...), w postaci montażu podlicznika (wraz z przeglądem, demontażem i uszczelnieniem istniejących urządzeń),

które to opinie stanowią integralną część postanowienia, celem umożliwienia wyodrębnienia lokali mieszkalnych o nr (...), zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem budowlanym, w terminie w terminie 18 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia.

Sąd rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Postanowieniem z dnia 23 maja 1980 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie stwierdził, że spadek po A. K. (2) na mocy ustawy nabyli: żona M. K. (2) oraz dzieci E. K., A. K. (3), K. K. w udziałach po ¼ części, przy czym wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w R. o pow. 3,19 ha M. K. (2) i E. K. po ½ części.

A. K. (2) i M. K. (2) zawarli związek małżeński w dniu 24 sierpnia 1941 r. Aktem nadania z dnia 27 listopada 1951 r. nadano A. K. (2) gospodarstwo rolne. W dniu 30 października 1962 r. wydane zostało orzeczenie o wykonaniu aktu nadania.

Postanowieniem z dnia 4 stycznia 2001 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim stwierdził, że spadek po M. K. (2) na mocy ustawy nabyli: E. K., K. K., A. K. (3) (obecnie nieżyjący) każdy 1/3 części, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne w R. o pow. 3,68 ha, działki (...) KW (...), KW (...) na podstawie ustawy nabyli E. K., K. K., A. K. (3) (obecnie nieżyjący) każdy 1/3 części. Postanowieniem z dnia 14 października 2004 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim zmienił postanowienie wydane w sprawie I Ns 849/00, w części dotyczącej gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po M. K. (2) w ten sposób, że w skład spadkowego gospodarstwa rolnego wchodzi udział w gospodarstwie rolnym zabudowanym położonym w R. działki nr (...) o obszarze 3,19 ha KW (...) oraz nieruchomość rolna bez zabudowań położona w R., działki nr (...) o obszarze 1,70 ha KW (...).

Postanowieniem z dnia 14 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim stwierdził, że spadek po E. K. zmarłej dnia 26 października 2011 r. na podstawie ustawy nabyli mąż F. K., córka A. D., syn M. K. (1) każdy w udziale po 1/3, a spadek po F. K. zmarłym w dniu 30 listopada 2011 r. na podstawie ustawy nabyli córka A. D. i syn M. K. (1) każdy z udziale po ½ części.

Dnia 19 stycznia 2016 r. D. K. darowała K. K. na jego majątek osobisty udział 3/12 części w nieruchomości rolnej zabudowanej ( (...)) i udział 4/12 części w nieruchomości rolnej niezabudowanej ( (...)). K. K. darował zaś synowi A. K. (1) na jego majątek osobisty udział 6/12 części w nieruchomości rolnej zabudowanej ( (...)) i udział 8/12 części w nieruchomości rolnej niezabudowanej ( (...)). Strony wartość darowizny ze strony K. K. na rzecz A. K. (1) określiły na kwotę 52. 266 zł.

Na działce nr (...) stanowiącej część gospodarstwa rolnego ( (...)) posadowiony jest budynek mieszkalny pod adresem (...). Początkowo z nieruchomości tej korzystali A. K. (4) i M. K. (2) z rodziną. Po ich śmierci na nieruchomości pozostali A. K. (3) oraz M. K. (2) ze swoją rodziną. Następnie korzystała z niej córka M. K. (2) E. K. wraz ze swoją rodziną. Część nieruchomości uprzednio użytkowana przez K. K. – syna M. K. (2) była wynajmowana. Dom znajdujący się na działce był domem czterorodzinnym, który posiadał osobne wejścia i wspólną klatkę schodową na piętro.

Po śmierci E. K. w budynku mieszkały jej dzieci A. D. i M. K. (1). Przed śmiercią E. K. pokrywała zobowiązania publicznoprawne w odniesieniu do nieruchomości. Z uwagi na brak możliwości samodzielnego uprawiania ziemi część ziemi wydzierżawiała innym osobom. Po śmierci brata A. K. (3) K. K. pozostawał w kontakcie z rodziną, był zainteresowany wyremontowaniem budynku, jednak pomiędzy współwłaścicielami nie doszło do porozumienia w tej kwestii.

A. D. wraz z rodziną oraz M. K. (1), po śmierci matki, korzystali w sposób wyłączny z budynku mieszkalnego pod adresem (...) na działce nr (...). Aktualnie ziemia należąca do gospodarstwa rolnego nie jest uprawiana.

W 2016 r. A. D. zleciła wymianę okien w budynku i zakupiła grzejnik. Wraz z mężem, a uprzednio z E. K., wykonywali drobne prace potrzebne do utrzymania nieruchomości – czyścili rynny, wymieniali je, łatali dach. A. D. ponosiła koszty związane z eksploatacją nieruchomości takie jak koszty dostawy mediów, energii elektrycznej, wywozu nieczystości, dostarczenia wody. Obecnie do budynku prowadzą dwa wejścia.

W marcu 2016 r. przeprowadzono inwentaryzację budowalną budynku mieszkalnego w (...) określając, że dla A. K. (1) przeznaczone są pomieszczenia: na kondygnacji parteru: korytarza – 5,27 m2, pokoju – 20,05 m2, pokoju – 21,72 m2, kuchni 10,50 m2; na kondygnacji piętra: kuchni – 11m2, schowka – 3,15 m2, pokoju 14,38 m2, schowka – 3,15m2, pokoju 15,77 m2, łącznie 105 m2, a dla A. D. i M. K. (1): na kondygnacji parteru: korytarza – 5,60m2, łazienki – 4,96 m2, pokoju – 19,50 m2, pokoju – 24,38 m2, kuchni 11,05 m2; na kondygnacji piętra: korytarza – 4,18 m2, łazienki – 3,31 m2, kuchni 11,67 m2, pokoju – 16,52 m2, pokoju 9,13 m2, pokoju 16,30 m2, łącznie 126,60 m2.

Możliwym sposobem zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego jest podział w ten sposób, aby z gruntu rolnego zabudowanego budynkiem mieszkalnym i gospodarczym ( (...)) wydzielić w naturze bez dopłat część odpowiadającą 6/12 udziału i przyznać ją na własność A. K. (1), zaś pozostałą część na rzecz A. D. i M. K. (1), co nie jest sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i społeczno – gospodarczym przeznaczeniem gospodarstwa. Nie zmniejszy to wartości nieruchomości.

Z uwagi na to, iż w budynku przy adresie (...) nie istnieje ściana pionowa spełniająca wymogi dla podziału pionowego oraz dojście do istniejących poszczególnych lokali mieszkalnych jest zapewnione przez wspólną klatkę schodową zniesienie współwłasności budynku jest możliwe poprzez wydzielenie w nich dwóch samodzielnych lokali mieszkalnych wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi i pomieszczeń, które nadal będą użytkowane jako pomieszczenia wspólne.

W budynku są urządzone 4 lokale mieszkalne na 2 kondygnacjach. Główne wejście do budynku jest od strony ogrodu przez wspólny ganek i korytarz. Na poddasze prowadzą schody drewniane, 2 biegowe. Do piwnicy kierują schody drewniane, jednobiegowe.

A. D. samodzielnie korzysta z lokalu na parterze i poddaszu położonych po prawej stronie od wejścia do budynku, z kotłowni i pomieszczeń gospodarczych w piwnicy. W łazience na parterze i w łazience na poddaszu brak jest wentylacji nawiewno - wywiewnej. W ścianie zewnętrznej łazienek trzeba osadzić kratkę wentylacyjną.

Z pozostałej części pomieszczeń na parterze i na poddaszu położonych po lewej stronie od wejścia do budynku będzie korzystał A. K. (1). Pomieszczenia te wymagają przebudowy i kapitalnego remontu – w szczególności: w lokalu na parterze: brak jest łazienki i WC i w pomieszczeniach na poddaszu brak jest łazienki i WC. Na zamontowanie kabiny z prysznicem można przeznaczyć część powierzchni wydzielonej z pokoju od strony ogrodu, a WC z umywalką można urządzić na części ganku po wymurowaniu nowej ściany oddzielającej lokal mieszkalny od pozostałej części budynku. Na poddaszu na łazienkę z WC można przeznaczyć pomieszczenie schowka od strony ogrodu. W drugim wariancie łazienkę można urządzić przy kuchni na części powierzchni wydzielonej z pokoju od drogi i dodatkowo WC na części powierzchni wydzielonej z ganku.

W budynku zostaną wyodrębnione na parterze dwa samodzielne lokale mieszkalne wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi położonymi bezpośrednio na poddaszu.

Dla A. K. (1) zostanie wydzielony samodzielny lokal położony na parterze po lewej stronie od wejścia do budynku, do którego będą przynależne pomieszczenia położone bezpośrednio nad nim na poddaszu oraz pod nim pomieszczenie gospodarcze w piwnicy.

Dla A. D. i M. K. (1) zostanie wydzielony samodzielny lokal na parterze po prawej stronie od wejścia do budynku. Do lokalu będą przynależne pomieszczenia położone bezpośrednio nad nim na poddaszu i pod nim w piwnicy, kotłownia i pomieszczenie gospodarcze. Pomieszczeniami wspólnymi będzie ganek, korytarz, klatka schodowa i nieużytkowy strych. Częściami wspólnymi budynku będą fundamenty, ściany konstrukcyjne, kominy, konstrukcja dachowa i krycie dachu.

Lokal mieszkalny nr (...) składa się z: pokoju 17,92 m2, pokoju 21,66 m2, kuchni 10,58 m2, korytarza 5,30 m2, łazienki, 3,92 m2 – łącznie powierzchnia mieszkalna 59,38 m2. Powierzchnia przynależna położona na poddaszu wynosi 48,38 m2 i obejmuje: pokój 14,57 m2, pokój – 15,71 m2, kuchnie 10,75 m2, schowek (łazienka) 3,67 m2, schowek – 3,68 m2, powierzchnia przynależna położona w piwnicy - 2,57 m2.

Lokal mieszkalny nr (...) składa się z: pokoju 24,44 m2, pokoju 19,58 m2, łazienki 4,78 m2, korytarza 5,18 m2, kuchni – 11,01 m2. Łącznie powierzchnia mieszkalna 64,99 m2. Powierzchnia użytkowa pomieszczeń przynależnych na poddaszu wynosi 59,78 m2: pokój 15,90 m2, pokój 9,11 m2, pokój 15,95 m2, kuchnia 11,62 m2, łazienka – 3,08 m2, korytarz 4,12 m2, powierzchnia użytkowa pomieszczeń piwnicy – 4,16 m2 obejmuje: pomieszczenie gospodarcze – 1,59 m2 i kotłownie 2,57 m2.

Zakres wymaganych robót w stosunku do lokalu nr (...) obejmuje: wykonanie nowego wejścia do lokalu z korytarza, wymurowanie na ganku ściany wydzielającej lokal z budynku – urządzenie na pozyskanej powierzchni WC z umywalką, wyburzenie w ścianie poprzecznej w korytarzu części powierzchni z przeznaczeniem na kabinę z prysznicem i wybudowanie ściany działowej wydzielającej kabinę bądź w przypadku wybrania wariantu nr 2 wydzielenie nowej łazienki z pokoju od strony drogi, przy ścianie z kuchni, urządzenie łazienki z WC przeznaczając na ten cel istniejący schowek od strony ogrodu (na poddaszu). Zakres wymaganych robót co do lokalu nr (...) obejmuje wykonanie w łazienkach na parterze i w łazience wentylacji nawiewno - wywiewnej.

Infrastruktura techniczna w rejonie nieruchomości jest niepełna, brakuje możliwości wykonania przyłącza budynku mieszkalnego nr (...) do kanalizacji gminnej.

Przestrzeń między budynkiem a granicą działki z drugiej tj. na prawo od budynku zapewnia możliwość urządzenia drugiego odrębnego wjazdu na te nieruchomość. Do wnętrza budynku prowadzi jedno wejście znajdujące się z tyłu budynku w dobudówce na środku tylnej ściany budynku. Możliwość dokonania pełnego podziału jest wykluczona ze względu na istnienie części wspólnych w budynku mieszkalnym.

Lokal przeznaczony dla A. D. oraz M. K. (1) posiada: z zakresu instalacji cieplnych – realizowana kotłem na paliwa stałe, grzejnikami żeliwnymi, zbiornikiem przepływowym na przygotowanie ciepłej wody z wężownicą wewnętrzną (latem CWU realizowane z nośnika energii elektrycznej), z zakresu wentylacji: dla pomieszczeń parteru i piętra zrealizowana jako grawitacyjna nawiewno – wywiewna; w zakresu instalacji wodociągowej – zasilany jest z lokalnej sieci wodociągowej – licznik znajduje się w pomieszczeniu piwnicznym, a dalej instalacją wewnętrzną do poszczególnych pomieszczeń lokalu; z zakresu instalacji kanalizacyjnej: odpływ ścieków zrealizowano do bezodpływowego szamba, z zakresu instalacji elektrycznej do budynku i dalej do liczników prowadzi instalacja naziemna. Lokal ten posiada instalacje zgodne z obowiązującymi przepisami.

Lokal przeznaczony dla A. K. (1): z zakres instalacji cieplnych: nie posiada instalacji centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej, ogrzewanie pomieszczeń lokalu może być realizowane poprzez piec kuchenny oraz kaflowe piece pokojowe, z zakresu wentylacji: wentylacja grawitacyjna, z zakresu instalacji wodociągowej – pomieszczenia lokalu nie posiadają (została zaślepiona) zasilania zimnej wody; z zakresu instalacji kanalizacyjnej – brak instalacji kanalizacyjnej; z zakresu instalacji elektrycznej – do budynku i dalej do liczników prowadzi instalacja nadziemna. Lokale posiadają oddzielne urządzenia pomiarowe energii (liczniki). Instalacje pomieszczeń lokalu przeznaczonego dla A. K. (1) w zakresie instalacji ciepłej wody, wodociągowej i kanalizacyjnej są niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa.

Możliwe jest zapewnienie właścicielom korzystanie z instalacji wodociągowej oraz kanalizacyjnej poprzez ewentualny montaż podlicznika. Wymagane prace adaptacyjne obejmują również wykonanie instalacji ciepłej wody użytkowej do lokalu A. K. (1) poprzez przykładowo montaż elektrycznego podgrzewacza ciepłej wody.

W budynku istnieje sprawne i działające przyłącze wody wodociągowej od rurociągu w ulicy do wodomierza (w pomieszczeniu korytarza prowadzącego do piwnicy). Do tego punktu (przed wodomierzem) instalacja musi zostać wspólna. Od trójnika do którego należy podłączyć dodatkowy wodomierz każdy wykonuje instalacje indywidualnie i jest ona instalacją odrębną. A. K. (1) powinien dostosowując ją do swoich potrzeb i przeznaczenia pomieszczeń budynku wykonać w całości instalacje kanalizacyjną.

W tym stanie faktycznym sąd rejonowy zgodnie z art. 1035 k.c. w zw. z art. 211 k.c. i art. 11 ust. 1 i 2 u.w.l. postanowieniem wstępnym przesądził o fizycznym podziale budynku posadowionego na działce nr (...) (Kw (...)) przez wyodrębnienie samodzielnych lokali, do czego konieczne było wykonanie prac adaptacyjnych, a co ustalono na podstawie opinii biegłych z zakresu budownictwa oraz zakresu instalacji wentylacyjnych, CO, CWU.

Sąd pierwszej instancji w związku ze stanowiskiem procesowym stron przeprowadził dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa, który podał, że nie jest możliwym dokonanie fizycznego podziału budynku mieszkalnego (podziału pionowego) z uwagi na brak ściany pionowej spełniającej wymogi takiego podziału, ale możliwe jest dokonanie podziału przez wydzielenie w budynku dwóch samodzielnych lokali mieszkalnych. Biegły ustalił, że dla uczestnika A. K. (1) zostanie wydzielony lokal mieszkalny na parterze po lewej stronie od wejścia do budynku, do którego będą przynależne pomieszczenia położone bezpośrednio nad nim na poddaszu i pod nim pomieszczenie gospodarcze w piwnicy. Łącznie powierzchnia mieszkalna lokalu nr (...) wynosić będzie 59,38 m2, powierzchnia przynależna na poddaszu 48,38 m2, a położona w piwnicy 2,57 m2. Uwzględniając dotychczasowy sposób użytkowania pomieszczeń w budynku ustalił, że dla A. D. i M. K. (1) zostanie wydzielony samodzielny lokal mieszkalny na parterze po prawej stronie od wejścia do budynku. Do tego lokalu będą przynależne pomieszczenia położone bezpośrednio nad nim na poddaszu oraz pod nim w piwnicy kotłownia i pomieszczenie gospodarcze. Lokal nr (...) będzie posiadał powierzchnie mieszkalną wynoszącą 64,99 m2,powierzchnie użytkową pomieszczeń na poddaszu 59,78m2, powierzchnie użytkową pomieszczeń piwnicy 4,16 m2. Jednocześnie biegły wskazał, że celem doprowadzenia co samodzielności wymienionych lokali koniecznym jest wykonanie wymienionych w opinii prac adaptacyjnych, przy czym wskazał na możliwość wyboru przez uczestnika A. K. (1) umiejscowienia pomieszczenia łazienki oraz lokalizacji wejścia do korytarza. Ponadto sąd na podstawie opinii biegłego z zakresu instalacji wentylacyjnych, CO, CWU ustalił jakie prace konieczne są do wykonania w zakresie instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych, zaznaczając, że w budynku istnieje sprawne i działające przyłącze wody od rurociągu w ulicy do wodomierza i do tego punktu, a więc punktu przed wodomierzem instalacja musi być wspólna. W tym stanie rzeczy, może wystąpić konieczność ustanowienia służebności instalacji wodociągowej do tego miejsca na rzecz każdoczesnego właściciela wyodrębnionego lokalu nr (...) (art. 285 § 1 k.c.).

Reasumując sąd rejonowy uznając, że możliwy jest podział budynku na działce nr (...) przez wyodrębnienie dwóch samodzielnych lokali mieszkalnych, lecz w celu doprowadzenia do uzyskania przez lokale waloru samodzielności konieczne jest wykonanie prac adaptacyjnych określonych w opiniach biegłych sądowych, działając na podstawie art. 11 ust. 2 u.w.l. wydał postanowienie wstępne w tym zakresie. Sąd uznał, że każda z zainteresowanych uzyskaniem lokali stron winna przeprowadzić prace tymczasowo na swój koszt celem doprowadzenia lokalu dlań przeznaczonego do takiego stanu, aby był lokalem samodzielnym, uznając przy tym, że okres 18 miesięcy będzie wystarczający na ich przeprowadzenie.

Apelację od powyższego postanowienia wstępnego wywiodła wnioskodawczyni, która zarzuciła mu naruszenie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez całkowicie dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, tj. dowodu z opinii biegłego z zakresu rolnictwa S. S. z listopada 2017 r. w kontekście wskazanym w zarzutach do opinii sformułowanych przez wnioskodawczynię w piśmie z dnia 4 stycznia 2018 r. oraz uzupełniającej opinii biegłego z dnia 22 marca 2018 r. w kontekście zarzutów do tejże opinii sformułowanych w piśmie wnioskodawczyni z dnia 24 kwietnia 2018 r. i w konsekwencji błędnego ustalenia, że sposób podziału ujęty w postanowieniu wstępnym nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem gospodarstwa podczas, gdy - jak wskazywała wnioskodawczyni - to jej rodzina prowadzi przedmiotowe gospodarstwo i stale w nim mieszka, zaś w orzecznictwie wskazuje się, że niedopuszczalność podziału z powodu wspomnianej sprzeczności zachodzi wtedy, gdy podział fizyczny jest wprawdzie obiektywnie możliwy, ale musiałby prowadzić do przyznania części gospodarstwa rolnego współwłaścicielowi niezamierzającemu zająć się rolnictwem, a takim współwłaścicielem jest niewątpliwie A. K. (1);

b)  art. 213 w zw. z art. 214 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i brak uwzględnienia przez sąd rejonowy, że w sprawie mamy do czynienia ze zniesieniem współwłasności gospodarstwa rolnego, w którego skład wchodzi objęta postanowieniem wstępnym zabudowana budynkiem mieszkalnym działka nr (...) i brak podziału tej nieruchomości z uwzględnieniem kryteriów podziału gospodarstwa rolnego, a z uwzględnieniem jedynie tzw. zwykłego podziału przeprowadzanego w trybie art. 211 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty apelacyjne skarżąca wniosła o zmianę postanowienia wstępnego poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych w budynku położonym w miejscowości (...) i przyznanie na wyłączną własność tego budynku wnioskodawczyni, względnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia wstępnego, zaś w każdym przypadku zasądzenie od uczestnika A. K. (1) kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji karta 1214 – 1217 akt sprawy wnioskodawczyni rozwinęła tak postawione zarzuty oraz wniosła jak na wstępie.

W odpowiedzi uczestnik A. K. (1) wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Jednocześnie uczestnik ten wniósł o dopuszczenie oraz przeprowadzenie przez sąd drugiej instancji dowodu z decyzji Wójta Gminy K. z dnia 26 lipca 2023 r. w sprawie lokalizacji przyłącza wodociągowego na okoliczność dokonywania przez uczestnika inwestycji na nieruchomości w celu wykonania postanowienia wstępnego oraz wyodrębnienia dwóch lokali mieszkalnych (karta 1241 – 1243 akt).

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

apelacja wnioskodawczyni nie mogła doprowadzić do uchylenia postanowienia wstępnego.

Analiza postanowienia sądu pierwszej instancji skutkowała ujawnieniem oczywistej omyłki zawartej w rumbrum skutkującej koniecznością sprostowania orzeczenia, jako że zgodnie z art. 350 § 1 k.p.c., sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Jeśli sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji, sąd może z urzędu sprostować orzeczenie sądu pierwszej instancji (art. 350 § 3 k.p.c.). Sprostowanie w trybie art. 350 § 1 k.p.c. prowadzi do przywrócenia w treści orzeczenia - bez potrzeby uruchamiania nadzoru judykacyjnego - rzeczywistej woli składu sądzącego. Sprostować można oczywistą omyłkę sporządzającego orzeczenie oraz uwidocznioną w osnowie tego dokumentu. Wady orzeczenia charakteryzować musi cecha oczywistości, która stanowi granice dopuszczalności sprostowania ( postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2005 r., II CK 718/05 i dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 314/06).

Zważając na powyższe sąd odwoławczy dostrzegł, iż w rubrum postanowienia błędnie wskazane zostało, że uczestnikiem postępowania była w dacie orzekania w niniejszej sprawie Prokuratura (...) w S., w sytuacji, gdy co wynikało z akt sprawy, pismem z dnia 18 kwietnia 2023 r. Prokurator Prokuratury (...) w S. odstąpił od udziału w postępowaniu (k. 1125 akt). W związku z tym sprostowano rumbrum zaskarżonego orzeczenia wstępnego w ten sposób, że z grona uczestników postępowania wyeliminowano Prokuraturę (...)w S., o czym na mocy art. 350 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono z urzędu w punkcie 1. sentencji postanowienia.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest dokonanie jednoczesnego oraz połączonego w jednym postępowaniu działu spadku, podziału majątku wspólnego i zniesienia współwłasności w zakresie gospodarstwa rolnego położonego w (...), stanowiącego zabudowane działki nr (...) o pow. 3,1900 ha (Kw (...)) i nieruchomości stanowiącej niezabudowane działki nr (...) położone w R. o powierzchni 1,6634 ha (Kw (...)). W ramach tego postępowania sąd rejonowy wydał postanowienie wstępne nie dokonując jeszcze zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, a zatem nie sposób przyjąć, aby sąd pierwszej instancji naruszył wydają to orzeczenia przywołane w apelacji przepisy art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 213 k.c. w zw. z art. 214 § 1 i 2 k.c. W istocie wnikliwa analiza zarzutów przekonywała sąd drugiej instancji o tym, że zarzuty apelacji wnioskodawczyni nie przystawały do rozstrzygnięcia jakie zostało ujęte w postanowieniu wstępnym, albowiem koncertowały się one na kwestii sposobu podziału gospodarstwa rolnego położonego w (...) (Kw (...)) jako całości.

Tymczasem na gruncie kwestionowanego orzeczenia sąd pierwszej instancji nie uznał, że uzasadnione jest dokonanie podziału gospodarstwa rolnego, za czym przemawia pozytywna opinia biegłego sądowego z zakresu rolnictwa, albowiem co uszło uwadze apelującej, tego rodzaju rozstrzygnięcie byłoby w istocie niedopuszczalne w niniejszej sprawie w ramach postanowienia wstępnego, jako że zgodnie z art. 685 k.p.c. w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne. Niewątpliwie kwestia przyjęcia konkretnego sposobu podziału nieruchomości spadkowej nie stanowi sporu o istnienie uprawienia do żądania działu spadku czy sporu o to, czy dana nieruchomość wchodzi w skład masy spadkowej. Z kolei na kanwie mającego z mocy art. 688 k.p.c. odpowiednie zastosowanie do działu spadku art. 618 § 1 zd. drugiej k.p.c. przewidziano możliwość wydania postanowienia wstępnego w postępowaniu o zniesienie współwłasności (dział spadku), jedynie wtedy, gdy przedmiotem rozstrzygnięcia ma być spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności. Sporem o prawo własności w rozumieniu tego przepisu jest spór, w wyniku rozstrzygnięcia którego może okazać się, że dana osoba występująca jako współwłaściciel rzeczy nie jest współwłaścicielem, lub że przysługuje jej udział w rzeczy w innej wysokości ( vide uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, z dnia 19 grudnia 1986 r., III CZP 92/86, z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 114/09 oraz postanowienie z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81). Sporem o prawo żądania zniesienia współwłasności jest z kolei spór, czy żądanie zniesienia współwłasności zostało skutecznie wyłączone (art. 210 k.c.) lub pozostaje w sprzeczności z ustawą lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy (art. 211 k.c.).

Tymczasem w badanej sprawie żaden z wyżej opisanych sporów nie wystąpił, bowiem nie powstał spór o prawo własności (kto jest współwłaścicielem nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...)), ponadto nie było sporne prawo żądania dokonania tego działu (tj. że takie żądanie wnioskodawczyni przysługuje oraz że prawnie dopuszczalne jest dokonanie zniesienie współwłasności nieruchomości).

Spór w istocie ogniskował tylko wokół sposobu podziału nieruchomości spadkowej, a wydanie postanowienia wstępnego celem rozstrzygnięcia tegoż sporu w zakresie gospodarstwa rolnego jako takiego nie było dopuszczalne, gdyż rozstrzygnięcie o sposobie działu nie stanowi orzeczenia ani o prawie żądania działu spadku ani o prawie własności.

Za ugruntowaną przy tym należy uznać linię orzeczniczą wykluczającą co do zasady możliwość wydania postanowienia wstępnego określającego sposób zniesienia współwłasności ( vide postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1999 r., II CKN 750/98, z dnia 22 października 2009 r., III CSK 21/09, z dnia 30 września 2004 r., IV CK 455/04, z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 723/12, z dnia 21 lipca 2016 r., II CSK 604/15, z dnia 20 czerwca 2022 r., II CSKP 127/22). Jak trafnie wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 8 listopada 2013 r. (I CSK 723/12), za przyjęciem tej tezy przemawia wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c. zasada aktualności orzeczenia sądowego, obowiązująca w postępowaniu przed sądami obu instancji w postępowaniu nieprocesowym stanowiącą, że podstawą orzekania jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 70/96, oraz postanowienie z dnia 26 czerwca 2002 r., III CKN 537/00). Należy przy tym zachować w polu widzenia, że stronie aż do zamknięcia rozprawy przysługuje uprawnienie do składania stosownych wniosków oraz kształtowania postępowania w zakresie ustaleń mających służyć podjęciu rozstrzygnięcia w sprawie. Stan rzeczy z chwili orzekania decyduje zaś o wyborze sposobu zniesienia współwłasności na podstawie reguł określonych w art. 211 i 212 k.c., stąd wniosek, że wydanie postanowienia wstępnego określającego sposób zniesienia współwłasności godziłoby w zasadę aktualności orzeczenia sądowego i w znacznym stopniu podważałoby sens dalszego postępowania, którego celem jest wydanie postanowienia końcowego. Dlatego wybór konkretnej propozycji podziału winien nastąpić w postanowieniu końcowym ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2003 r., IV CKN 384/01).

Należy jednocześnie zauważyć, że regulację szczególną dotyczącą możliwości wydania postanowienia wstępnego w sprawie działowej zawarto w treści art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (dalej u.w.l.), zgodnie z którym, jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania - tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd - w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym - może wydać stosowne nakazy lub zakazy.

Przytoczony wyżej przepis szczególny niejako uzupełniając regulację art. 618 § 1 k.p.c., poszerzając możliwość wydania postanowienia wstępnego o przypadek, w którym sąd, uznając za usprawiedliwione co do zasady żądanie zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokalu, upoważnia uczestników postępowania do przeprowadzenia prac budowlanych, jeżeli są one niezbędne do tego, by mające powstać po wyodrębnieniu lokale odznaczały się przesłaną samodzielności ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2004 r., IV CK 455/04).

Innymi słowy, art. 11 ust. 2 u.w.l. stanowi podstawę wydania postanowienia wstępnego w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności nieruchomości budynkowej na mocy orzeczenia sądu ma nastąpić przez wyodrębnienie lokali mieszkalnych, a konieczne byłoby wykonanie określonych pracy budowlanych dla spełnienia przez wydzielone lokale przesłanki samodzielności ( vide postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2002 r., IV CKN 1226/00, z dnia 30 września 2004 r., IV CKN 455/04, z dnia 24 maja 2010 r., V CSK 16/10, z dnia 22 października 2009 r., III CSK 21/09 i z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 723/12). Jeszcze przed wejściem w życie tego przepisu w orzecznictwie także przyjmowano, że dopuszczalne jest zniesienie współwłasności poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali, także wtedy, gdy przystosowanie lokali do spełnienia wymogu samodzielności wymagało wykonania prac adaptacyjnych. Wyjaśniono też, że sąd samodzielnie ustala, korzystając z opinii biegłego, czy istnieją ustawowe przesłanki do ustanowienia odrębnej własności lokali ( por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1974 r., III CZP 31/74, postanowienia z dnia 17 stycznia 1975 r., III CRN 364/74, z dnia 17 sierpnia 1982 r., III CRN 164/82, z dnia 13 marca 1997 r., III CKN 14/97, z dnia 4 sierpnia 1999 r., II CKN 549/98 i z dnia 6 listopada 2002 r., III CKN 1372/00).

W rozpatrywanej sprawie takie właśnie dopuszczalne prawnie rozstrzygnięcie zapadło na gruncie zaskarżonego orzeczenia, bowiem postanowieniem wstępnym sąd rejonowy jedynie przesądził o zasadności ustanowienia odrębnej własności lokali w budynku mieszkalnym położonym na działce gruntu nr (...) w (...), a więc na nieruchomości stanowiącej tzw. siedlisko, bez jednak rozstrzygnięcia w przedmiocie sposobu podziału gospodarstwa rolnego jako takiego, albowiem tego rodzaju rozstrzygnięcie nie byłoby dopuszczalne postanowieniem wstępnym. Dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd będzie mógł orzec o sposobie podziału gospodarstwa rolnego jako takiego.

Dokonując przy tym oceny trafności przyjętego przez sąd pierwszej instancji sposobu podziału budynku mieszkalnego należy podkreślić, że przepisy art. 211 k.c. i art. 623 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 1 u.w.l. wymagają, ażeby dokonanie podziału przez ustanowienie odrębnej własności lokali uwzględniało nie tylko wielkość udziałów w nieruchomości wspólnej oraz nominalną wartość odrębnej własności każdego lokalu, czy wreszcie sytuację finansową poszczególnych współwłaścicieli, ale również, aby zaspokajało interesy wszystkich z nich, bez rażącego pokrzywdzenia jednych kosztem innych. Wydanie bowiem orzeczenia podziałowego powinno nastąpić w taki sposób, który umożliwia wydanie dającego się wytłumaczyć racjonalnie postanowienia, wskazującego na obiektywnie jednakowe dbanie o interesy prawne współwłaścicieli ( tak Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 4 sierpnia 1999 r., II CKN 549/98, z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 1202/00, z dnia 4 marca 2015 r., IV CSK 407/14). Przy tym określając sposób zniesienia współwłasności sąd meriti powinien uwzględniać całokształt okoliczności faktycznych sprawy mających dlań znaczenie, we właściwym wymiarze uwzględniając jej realia ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2008 r., III CSK 10/08), co też w rozpatrywanym przypadku sąd pierwszej instancji uczynił. Jednakowo bowiem uwzględnił zarówno słuszny interes wnioskodawczyni w dalszym zamieszkaniu w spornym budynku mieszkalnym, dostrzegając również prawo uczestnika A. K. (1) do tego, aby w przedmiotowej nieruchomości mógł realizować swoje potrzeby mieszkaniowe.

Na uwagę w tym miejscu zasługuje trafne stanowisko jakie Sąd Najwyższy wyraził na gruncie postanowienia z dnia 27 sierpnia 2021 r. (I CSKP 432/21), gdzie zaznaczono, że przy zniesieniu współwłasności nieruchomości mieszkalnej sąd winien zmierzać do rozstrzygnięcia, w wyniku którego nastąpi zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych obu zainteresowanych rodzin, o ile jest to możliwe w istniejących okolicznościach faktycznych i prawnych. Dopiero wyłączenie możliwości podziału domu lub ustanowienia odrębnej własności lokali, uzasadnia rozważenie przez sąd innego sposobu zniesienia współwłasności, w tym przez przydzielenie nieruchomości budynkowej jednemu z zainteresowanych. Sprzeczne bowiem ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem domu, w którym dwie rodziny zaspokajają potrzeby mieszkaniowe i możliwe jest wyodrębnienie lokali, byłoby przyznanie domu jednemu ze współwłaścicieli i pozbawienie drugiego mieszkania, w którym mieszkał. Podobnie nie mogą usprawiedliwiać odmowy ustanowienia odrębnej własności lokali same tylko konfliktowe stosunki między współwłaścicielami, gdyż przepisy obowiązującego prawa przewidują liczne możliwości rozwiązywania takich konfliktów.

Przychylając się do zaprezentowanego wyżej stanowiska sąd okręgowy miał na uwadze, że już w odpowiedzi na wniosek z dnia 20 października 2016 r. uczestnik A. K. (1) konsekwentnie domagał się fizycznego podziału nieruchomości (k. 293 – 296 akt), w tym także budynku mieszkalnego na działce nr (...), a jak przyjmuje się, każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do żądania zniesienia współwłasności rzeczy i jeśli współwłaściciele nie mogą się porozumieć co do zgodnego podziału nieruchomości, a z zachowaniem kryteriów ujętych w art. 211 k.c. podział w naturze jest możliwy, sąd dokonuje takiego fizycznego podziału rzeczy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., II CK 2/09).

Do tego wniosku w realiach rozpatrywanej sprawy należało się przychylić, gdyż z opinii biegłej z zakresu budownictwa J. S. (opinia pisemna k. 529 – 570 akt wraz z pisemnymi opiniami uzupełniającymi k 604-608, 647-648 akt i ustną opinią uzupełniającą na rozprawie z dnia 9 marca 2020 r. k. 674-675 akt) wynikało, że jakkolwiek w spornym budynku mieszkalnym nie istnieje ściana pionowa odgrodzenia przeciwpożarowego, która pozwalałaby na podział budynku na dwie niezależne nieruchomości, to jednak dojście do istniejących poszczególnych lokali mieszkalnych jest zapewnione przez wspólną klatkę schodową, dlatego jest możliwe wydzielenie dwóch lokali mieszkalnych po przeprowadzeniu wyszczególnionych prac adaptacyjnych, w tym prac adaptacyjnych w zakresie instalacji cieplnych, wentylacyjnych czy kanalizacyjnych wskazanych przez biegłego M. T. (opinia główna k. 904 – 913 akt wraz z opinią uzupełniającą k. 960 – 968 akt).

Powyższe wskazywało więc wprost na możliwość od strony technicznej wydzielenia w nieruchomości budynkowej dwóch odrębnych lokali mieszkalnych, co zresztą przyznała sama wnioskodawczyni zeznając przez sądem pierwszej instancji, iż „W mojej ocenie istnieje możliwość podziału budynku na dwa samodzielne mieszkania. W ostateczności byłabym skłonna podzielić ten budynek na dwa mieszkania” (k. 378v. akt). W tym kontekście nie uszło uwadze sąd okręgowego, że powierzchnia użytkowa mieszkalna przedmiotowego budynku to aż 225,18 m2. Jest to niewątpliwie dostatecznie duża powierzchnia, która pozwalała wydzielić dla współwłaścicieli dwa komfortowe lokale mieszkalne, zwłaszcza, że aktualnie w budynku faktycznie urządzone są aż cztery lokale mieszkalne.

Wyjaśnienia wymaga, że istotnie w ramach niniejszego postępowania rzeczą sądu meriti będzie ustalenie, czy istnieją przeciwskazania do podziału gospodarstwa rolnego z perspektywy prawidłowej gospodarki rolnej, a jeżeli tak komu powinno ono zostać przyznane. Nie zmienia to jednak tego, że nawet w przypadku, gdyby przedmiotowe gospodarstwo rolne miałoby być w całości przyznane jednemu ze współwłaścicieli, sam ten fakt nie stanowiłby przeszkody do podziału samego budynku na działce siedliskowej przez ustanowienie w nim odrębnej własności lokali mieszkalnych i przyznania jednego z nich temu spadkobiercy, który otrzymał gospodarstwo rolne, zaś drugiego lokalu pozostałym spadkobiercom. Wszak jak już zostało wyżej wskazane, sąd powinien przy wydaniu rozstrzygnięcia w tego typu sprawie dążyć do tego, aby w równym stopniu uwzględnić słuszne interesy prawne wszystkich współwłaścicieli, w tym zabezpieczyć im możliwość realizacji potrzeb mieszkaniowych w odziedziczonym budynku mieszkalnym.

W realiach rozpatrywanej sprawy było to tym bardziej uzasadnione, że z treści opinii biegłego z dziedziny rolnictwa można wyprowadzić jednoznaczny wniosek, którego skarżącej nie udało się skutecznie podważyć, że nie istnieją żadne istotne przeszkody do zniesienia współwłasności budynku znajdującego się na działce siedliskowej nr (...) przez ustanowienie odrębnej własności lokali w kontekście dalszego prowadzenia gospodarstwa rolnego. Opinia biegłego z zakresu rolnictwa S. S. (opinia główna k. 394 – 402 akt wraz z opinią uzupełniającą k. 443- 445 akt) wskazywała bowiem, że przedmiotowe gospodarstwo rolne jest małe obszarowo (4,89 ha) o słabej jakości gleby (współczynnik przeliczeniowy bonitacji 0,2684) stanowiącej V i VI klasę ziemi, a tym samym nie zapewnia utrzymania z niego rodziny. Uzasadniało to więc wniosek, że możliwy jest podział tego gospodarstwa rolnego, który w żaden sposób nie będzie sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem gospodarstwo, nadto nie spowoduje zmniejszenie wartości nieruchomości.

W świetle powyższego niewątpliwe wbrew oczekiwaniom apelujące sąd okręgowy nie miał podstaw do przyjęcia, że istnieją jakiekolwiek ważkie przeciwskazania do ustanowienia odrębnej własności lokali w budynku na działce siedliskowej nr (...), w sytuacji, gdyż z opinii biegłej z zakresu budownictwa i architektury J. S. przywołanej już wyżej wynika, że istnieje możliwość wydzielenia odrębnych lokali w budynku mieszkalnym oraz jakie prace adaptacyjne będą musiały być w tym celu wykonane. Stanowczo należy podkreślić, że odmowa ustanowienia przez sąd odrębnej własności lokali może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, a kwestia potrzeb mieszkaniowych zainteresowanych jest jedną z najistotniejszych okoliczności przy ocenie zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym.

Zasady prawidłowej gospodarki rolnej nie stanowią bowiem przeciwskazania do podziału samego budynku siedliskowego przez ustanowienie odrębnej własności lokali i przyznanie jednego z nich temu spadkobiercy, który otrzymał gospodarstwo rolne, zaś drugiego lokalu pozostałym spadkobiercom ( por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1973 r., III CZP 45/73 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1979 r., III CRN 68/79, z dnia 17 sierpnia 1982 r., III CRN 164/82 i z dnia 14 kwietnia 1999 r., III CKN 207/98). Skoro zatem uczestnik A. K. (5) domagał się w ramach podziału samego budynku mieszkalnego wyodrębnienia dla niego lokalu mieszkalnego, to tego rodzaju roszczenie zostać musiało uznane za co do zasady zasługujące na uwzględnienie, skoro nie istniały ku temu żadne ważne przeszkody natury technicznej.

Zauważenia wreszcie wymagało, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że przepisy normujące sposób zniesienia współwłasności, w tym sposób zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, jako podstawowy sposób wyjścia z niepodzielności, ustanawiają podział fizyczny rzeczy, różnicując jedynie przesłanki, które przemawiają przeciwko takiemu sposobowi zniesienia współwłasności (art. 211 k.c. i art. 213 k.c.). W odniesieniu do gospodarstwa rolnego, dopiero jeśli podział między współwłaścicielami byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd meriti winien odstąpić od podziału i przyznać to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażają zgodę wszyscy współwłaściciele, a z braku takiej zgody temu, który będzie spełniał kryteria z art. 214 § 1 i 2 k.c. ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 467/07). Stwierdzono także, że sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej należy ujmować wąsko i odnosić je do konkretnego gospodarstwa rolnego, funkcjonującego w określonych okolicznościach, a nie do abstrakcyjnych zasad odwołujących się do działalności rolniczej ( por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1997 r., I CKN 344/97, z dnia 20 maja 1998 r., I CKN 668/97, z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 467/07 i z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 107/15).

W rozpatrywanym przypadku nic nie wskazuje tymczasem na to, aby podział samego tylko budynku mieszkalnego miał negatywnie odbić się na prowadzeniu gospodarstwa rolnego jako takiego w sytuacji, gdy gospodarstwo rolne objęte działem jest niewielkie, a apelująca oraz jej rodzina uprawia wchodzące w jego skład grunty rolne w istocie wyłącznie dla własnych potrzeb. Mąż wnioskodawczyni K. D. słuchany w charakterze świadka zeznał, że „ zajmujemy się hodowlą drobiu na własne potrzeby. Wcześniej mieliśmy 25 sztuk, a w tej chwili 8 sztuk drobiu. Nie posiadamy żadnego inwentarza. Ziemia nie jest uprawiana” (k. 369v. akt). Przyznała to sama wnioskodawczyni zeznając, że „ tylko mamy teraz kury dla własnego użytku” (k. 371 akt). Faktycznie zatem od wielu lat gospodarstwo rolne nie jest prowadzone przez stronę skarżącą, co nie pozwalało na przychylenie się do jej stanowiska odnośnie istnienia przeszkód w realiach rozpatrywanego przypadku w dokonaniu podziału przynajmniej części siedliskowej nieruchomości poprzez wyodrębnienie w budynku dwóch lokali mieszkalnych.

Z tych wszystkich względów zaskarżone postanowienie wstępne jako ze wszech miar trafne i odpowiadające prawu musiało się ostać, albowiem co należy podkreślić, przeszkodę w ustanowieniu odrębnej własności lokali w budynku mieszkalnym na działce nr (...) nie stanowiło stanowisko procesowe prezentowane przez wnioskodawczynię, która domagała się przyznania jej w całości gospodarstwa rolnego, w tym całego budynku mieszkalnego. Nie wykluczało to prawidłowości zaskarżonego orzeczenia, jako że w przypadku sądowego podziału nie ma obowiązku, aby przyjęty przez sąd sposób wyjścia ze stosunku współwłasności został zgodnie zaakceptowany przez wszystkich współwłaścicieli ( vide postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12 i dnia 26 stycznia 2017 r., II CZ 129/16). Co więcej należy zachować w polu widzenia okoliczność, że sąd meriti przy podziale domu winien dążyć do ukształtowania sytuacji prawnej i ekonomicznej współwłaścicieli w sposób zbliżony do stanu sprzed zniesienia współwłasności. Tylko wówczas będzie można stwierdzić, że należne udziały zostały przekształcone w inne prawa, a nie odjęte uprawnionym ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 168/12). Skoro uczestnik A. K. (1) posiadał udział 6/12 części w nieruchomości zabudowanej i przejawia wolę korzystania z niej, to niejako obowiązkiem sądu było przyznanie mu części budynku mieszkalnego w zakresie odpowiadającym jego udziałowi we współwłasności, a nie odbieranie mu tego prawa wraz z przyznaniem go wnioskodawczyni w całości, z zastrzeżeniem tylko obowiązku wyrównania wartości udziału w nieruchomości wspólnej. W istocie wnioskodawczyni domagała się w tym postępowaniu przypisania jej interesom prawnym większego znaczenia aniżeli uczestnika, choć oboje są równoprawnymi współwłaścicielami nieruchomości, co z oczywistych względów nie mogło spotkać się z aprobatą sądu odwoławczego i prowadzić musiało do oddalenia jej apelacji jako oczywiście niezasadnej.

Tak argumentując sąd okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. apelację jako niezasadną oddalił, o czym orzeczono w punkcie 2. sentencji postanowienia.

Mariola Wojtkiewicz

(...)

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)