Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2019 r. Sąd Rejonowy w Goleniowie po rozpoznaniu sprawy o sygn. akt I C 487/19, oddalił powództwo (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w K. przeciwko W. O., J. W. o zapłatę.

Sąd rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach.

I. O. była członkiem Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G. (dalej: SKOK(...)) od dnia 5 października 2011 r.

Dnia 31 marca 2014 r. SKOK (...) zawarł z I. O. umowę pożyczki nr (...) na kwotę 36.000 zł. Pożyczka miała być spłacona zgodnie z harmonogramem spłaty w 120 ratach. Była oprocentowana według zmiennej stopy procentowej, ustalanej przez zarząd SKOK (...). Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było poręczenie udzielone przez męża I. O. – M. O..

W związku z zawarciem umowy pożyczki I. O. podpisała 31 marca 2014 r. deklarację zgody na przystąpienie do grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków. Umowa ubezpieczenia została zawarta na okres od 1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2024 r., a więc obejmowała cały czas trwania pożyczki. Na podstawie ubezpieczenia, w wyniku śmierci I. O. w okolicznościach wymienionych w OWU, SKOK (...) uprawniony był do wypłaty na jego rzecz stosownego świadczenia.

M. O. zmarł 5 marca 2015 r. Sąd Rejonowy w Goleniowie postanowieniem z dnia 29 października 2015 r. stwierdził, iż spadek po zmarłym M. O. nabyli z dobrodziejstwem inwentarza żona I. O. i rodzeństwo A. O., W. O. i J. W.. W dniu 15 maja 2016 r. zmarła I. O..

Towarzystwo (...) (...) Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych w S. odmówiło wypłaty świadczenia na rzecz SKOK (...) z tytułu śmierci I. O..

Zgodnie ze statutem SKOK (...), członkostwo w Kasie ustaje m.in. na skutek śmierci jej członka. Członek Kasy, który zmarł, zostaje wykreślony z rejestru członków ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła jego śmierć. Zgodnie z postanowieniami statutu, roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa.

Pismami z dnia 25 stycznia 2018 r. SKOK wezwał żyjących spadkobierców M. O. do zapłaty kwoty 32 854,30 zł. Wezwania wysłano na adres (...). W. O. i J. W. nie odebrali wezwania, a adresowane do nich przesyłki powróciły do SKOK z adnotacją „nie podjęto w terminie”. Zarówno W. O., jak i J. W. od 16 listopada 1989 r. są zameldowani pod innymi adresami.

W dniu 29 czerwca 2018 r. SKOK zawarł z powodem umowę przelewu wierzytelności na mocy której powód nabył wierzytelność wynikającą z umowy pożyczki nr (...).

Na dzień wniesienia pozwu zaległość wynosiła 34 995,25 zł, uwzględniając dokonaną przez I. O. częściową spłatę zadłużenia.

W tym stanie faktycznym sąd uznał powództwo oparte na art. 25 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze i art. 35 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz art. 922 k.c. w zw. z art. 924 k.c. i art. 925 k.c. za niezasadne. Sąd przychylił się do stanowiska powoda, iż ww. przepisy znajdują zastosowanie w stosunku do pozwanych będących spadkobiercami M. O., pomimo, iż ten jako poręczyciel I. O. (art. 876 § 1 k.c.), sam nigdy nie był członkiem SKOK, gdyż cechą zobowiązania poręczyciela jest jego akcesoryjność wobec zobowiązania głównego przejawiającą się tym, że powstanie i istnienie zobowiązania poręczyciela zależy od ważności i istnienia zobowiązania dłużnika głównego. W myśl art. 35 ustawy o SKOK w razie śmierci członka SKOK roszczenie o zwrot pożyczki staje się natychmiast wymagalne względem nie tylko spadkobierców zmarłego, ale też względem poręczyciela pożyczki i jego spadkobierców.

Tym niemniej w ocenie sądu rejonowego roszczenie powoda, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na treść art. 5 k.c. Podniósł, iż po śmierci I. O. spadkobiercy poręczyciela nie kontynuowali spłaty pożyczki, gdyż nie mieli wiedzy jego istnieniu. Przedsądowe wezwania do zapłaty skierowano na adres (...), gdzie pozwani nie zamieszkiwali. W ocenie sądu pierwotny wierzyciel i powód nie podjęli należnych czynności celem ustalenia aktualnych adresów pozwanych pozbawiając ich możliwości poczynienia ustaleń z SKOK i dokonywania dalszej spłaty zadłużenia w ratach wynikających z postanowień umowy pożyczki. Gdyby pożyczka nadal była spłacana w ratach i terminach wynikających z umowy, nie występowałoby przeterminowane zadłużenie oraz nie doszłoby do naruszenia interesów ekonomicznych SKOK. Ani pożyczkobiorca ani poręczyciel nie mieli realnego wpływu na ustanie członkostwa tego pierwszego i zdaniem sądu rejonowego w tym wypadku powinnością wierzyciela było sięgnięcie po rozwiązanie z art. 35 zd. 2 ustawy i rozważenie możliwości wyznaczenia innego terminu wymagalności roszczenia. Podkreślił, iż pozwani zostali pozbawieni szansy na dobrowolne uregulowanie zadłużenia, przez co zostali narażeni na dodatkowe koszty w związku z wystąpieniem powoda do sądu. Co więcej, pozwani podnieśli, że gdyby SKOK (...) poinformował ich o istniejącym zadłużeniu, to podjęliby rozmowy z wierzycielem celem uregulowania należności.

W tym stanie rzeczy sąd rejonowy uznał powództwo za niezasadne marginalnie także podnosząc, że powód nie wykazał, iż dokonał skutecznego zawiadomienia pozwanych o cesji wierzytelności. Odnośnie zarzutu przedawnienia sąd wskazał, iż okazał się niezasadny. Zgodnie z art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych w wyniku śmierci I. O. w dniu 15 maja 2016 r. roszczenie stało się natychmiast wymagalne nie tylko w stosunku do spadkobierców pożyczkobiorcy, ale też spadkobierców poręczyciela i dopiero od tego dnia winien być liczony termin przedawnienia przedmiotowego roszczenia.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód domagając się jego zmiany poprzez zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 27.855,99 zł wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia następnego od doręczenia odpisu pozwu pozwanym oraz zasadzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych. Apelujący wniósł o dopuszczenie dowodu z protokołu spisu inwentarza po zmarłym M. O. z dnia 09 maja 2018 r. sporządzonego przed Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Goleniowie N. K. na okoliczność, że pozwany J. W. co najmniej w dacie sporządzenia protokołu spisu inwentarza wiedział, że w skład spadku wchodzi wierzytelność z tytułu poręczenia umowy pożyczki nr (...), wskazując że potrzeba jego powołania wynikła na etapie postępowania apelacyjnego celem poparcia twierdzeń zawartych w apelacji.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił naruszenie:

a)  art. 922 § 1 k.c., art. 720 k.c. oraz art. 876 § 1 k.c. w zw. z art. 5 k.c. przez jego niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, iż dochodzenie przez powoda od spadkobierców poręczyciela należności wynikającej z niespłaconej pożyczki, w szczególności kapitału stanowi nadużycie prawa ze strony powoda;

b)  art. 35 ustawy z dnia 05 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych w zw. z art. 25 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze w zw. z art. 5 k.c. przez ich błędną interpretację, iż postawienie przez poprzednika powoda roszczenia o zwrot pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności na skutek ustania członkostwa pożyczkobiorczyni z powodu śmierci znajdujące oparcie w przepisach rangi ustawy stanowi naruszenie prawa podmiotowego, w konsekwencji winno zostać wyłączone z ochrony prawnej, a roszczenie o zwrot pożyczki jest bezzasadne, gdyż godzi w zasady współżycia społecznego;

c)  art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych w zw. z art. 25 § 1 ustawy Prawo spółdzielcze w zw. z art. 5 k.c. przez ich błędną interpretację, iż postawienie roszczenia o zwrot pożyczki w stań natychmiastowej wymagalności z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorczyni spowodowanej jej śmiercią i dochodzenie takiej należności od spadkobierców poręczyciela jako dłużnika solidarnego stanowiło szczególnie uzasadniony przypadek, w zaistnieniu którego Zarząd Kasy winien skorzystać z uprawnienia do określenia względem spadkobierców poręczyciela innej, późniejszej daty wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki oraz w konsekwencji przyjęcie przez sąd, że nie skorzystanie przez Zarząd Kasy z tego uprawnienia kształtującego stanowi naruszenie prawa podmiotowego i nie podlega ochronie prawnej, skutkiem czego powód nie może dochodzić od spadkobierców zwrotu pożyczki, w tym kapitału pożyczki;

d)  art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych w zw. z art. 25 § 1 Prawo spółdzielczego w zw. z art. 5 k.c. przez ich błędną interpretację, iż nie skorzystanie przez Zarząd Kasy z uprawnienia ustalenia innego, późniejszego terminu wymagalności względem pozwanych stanowi naruszenie prawa podmiotowego, które prowadzi do bezzasadności całego roszczenia powoda, również żądania zwrotu kapitału pożyczki;

e)  art. 922 k.c. i art. 924 k.c. przez niewłaściwą wykładnię i błędne przyjęcie, że pozwani jako spadkobiercy poręczyciela wstępują w stosunek obligacyjny z umowy pożyczki, w jakim przed śmiercią pozostawał spadkodawca i przystępują do harmonogramu spłat zmarłego;

f)  art. 481 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i brak zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powoda odsetek ustawowych od kwoty kapitału liczonych od dnia następnego od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty;

g)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę przez sąd materiału dowodowego zebranego w sprawie i wiarygodności dowodów w postaci przesłuchania pozwanych, w konsekwencji czego sąd przyjął, że gdyby pozwani wiedzieli o długu przystąpiliby do jego dobrowolnej spłaty w sytuacji, gdy zachowanie pozwanych po sporządzeniu spisu inwentarza po zmarłym M. O. czy też po doręczeniu im odpisu pozwu nie potwierdza tego wniosku, gdyż pozwani nie dokonali żadnej dobrowolnej wpłaty na poczet zadłużenia.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podkreślił, że szczególnie uzasadniony przypadek, który daje kasie możliwość odsunięcia terminu spełniania świadczenia dotyczy wyjątkowego położenia dłużnika, gdy tymczasem pozwani nie powołali się na swą trudną sytuację życiową. Skarżący podniósł, że w wyniku zgonu pożyczkobiorcy pożyczka postawiona została w stan natychmiastowej wymagalności i spadkobiercy nie mogą spłacać jej w ratach. Konsekwencją wymagalności roszczenia jest rozpoczęcie biegu przedawnienia (art. 120 k.c.) począwszy od dnia zgonu pożyczkobiorcy i możliwość uwolnienia się od długów spadkowych poprzez odrzucenie spadku lub przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza. Skarżący podkreślił, że spadkobiercy poręczyciela nie wstępują w stosunek obligacyjny, w jakim przed śmiercią był spadkodawca, nie stają się stroną umowy pożyczki ani nie przystępują do harmonogramu spłat zmarłego, więc nie jest tak, że pozwani gdyby wiedzieli o istnieniu zadłużenia, kontynuowaliby spłatę pożyczki wg harmonogramu spłat obowiązującego pożyczkobiorczynię.

Kolejno skarżący nie zgodził się z twierdzeniem, że pozwani dopiero z doręczonego im odpisu pozwu dowiedzieli się o zobowiązaniu do zapłaty z tytułu poręczenia pożyczki. Z protokołu spisu inwentarza po zmarłym M. O. wynika, że J. W. co najmniej w dniu 09 maja 2018 r. (na pół roku przed wytoczeniem powództwa) wiedział, że w skład spadku wchodzi zobowiązanie z tytułu poręczenia umowy pożyczki nr (...), a więc nie jest zasadne twierdzenie, że przed wytoczeniem powództwa pozwani byli pozbawieni szansy na dobrowolne uregulowanie zadłużenia, a nie podjęli z wierzycielem żadnego kontaktu celem ustalenia sposobu spłaty długu. Także w toku postępowania nie dokonali żadnej wpłaty na poczet spłaty zadłużenia, choć nabyli spadek po poręczycielu o aktywach o wartości ok. 87 tys. zł, a dług spadkowy jest znacznie niższy i oddalenie powództwa w takiej sytuacji godzi w zasadę odpowiedzialności spadkobierców za dług spadkowy i interes wierzyciela.

Zdaniem apelującego nawet gdyby przyjąć, że Zarząd Kasy winien zastosować wobec pozwanych późniejszy termin wymagalności roszczenia, to powyższe czyni niezasadnym tylko dochodzenie odsetek umownych liczonych od kapitału, a nie należności głównej, tj. kapitału pożyczki w kwocie na dzień zgonu pożyczkobiorcy i odsetek ustawowych od kapitału od dnia następnego od doręczenia pozwanym odpisu pozwu. Sąd pozbawiając powoda możliwości naliczania odsetek umownych, pomimo prawa stron do swobodnego kształtowania treści wiążącej ich umowy i brzmienia art. 481 § 1 i 2 k.c., winien był w ramach przysługującej powodowi rekompensaty za zwłokę ze strony dłużników zasądzić od pozwanych odsetki ustawowe od należności głównej (kapitału pożyczki na dzień zgonu pożyczkobiorczyni I. O.) od dnia następnego od doręczenia odpisu pozwu, czego jednak nie uczynił i powództwo oddalił. Apelujący podkreślił, że odsetki stanowią sankcję ustawową dla dłużnika za sam fakt niespełnienia świadczenia w terminie, więc w miejsce nie uwzględnionych odsetek umownych sąd winien zasądzić odsetki ustawowe (vide wyrok SN z dnia 30 października 1969, II CR 430/69).

Reasumując, w ocenie powoda nie było żadnych przeszkód, aby zasądzić na jego rzecz solidarnie od pozwanych kwotę kapitału pożyczki na dzień zgonu z uwzględnieniem wpłat na kapitał dokonanych przez A. O. i odsetki ustawowe od kapitału od dnia następnego od dnia odebrania przez pozwanych odpisu pozwu. W dacie doręczenia odpisu pozwu pozwani powzięli informacje o niespłaconej pożyczce oraz o wysokości zadłużenia i od tej daty powinni zostać obciążeni obowiązkiem zapłaty odsetek za opóźnienie. Skarżący wskazał szczegółowo sposób rozliczenia zadłużenia na dzień śmierci pożyczkobiorczyni, kwoty zadłużenia na dzień zgonu pożyczkobiorczyni i sposobu uwzględnienia wpłat A. O. na poczet kapitału wnosząc jak na wstępie.

W odpowiedzi na apelację pozwani J. W. oraz W. O. wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie zwrot kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie doprowadzając do zmiany orzeczenia sądu pierwszej instancji w zakresie objętym zakresem wywiedzionego środka zaskarżenia.

Wstępnie zauważenia wymaga, iż stosownie do art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Z brzmienia cytowanego przepisu wynika, iż sąd okręgowy przy rozpoznawaniu środka zaskarżenia jest związany granicami apelacji zakreślonymi przez skarżącego, przy czym w polskiej procedurze cywilnej realizowana jest zasada pełnej apelacji ( por. postanowienie SN z dnia 21 maj, 2014 r., II CZ 8/14). Jak przyjmuje się, obowiązkiem sądu odwoławczego jest nie tylko rozpoznanie zarzutów podniesionych w apelacji, lecz szerzej rozpoznanie sprawy, choć w granicach zaskarżenia. Nakłada to na sąd obowiązek dokonania własnych ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz poddanie ich ocenie prawnej przez pryzmat mających zastosowanie właściwych przepisów prawa materialnego ( por. wyrok SN z dnia 26 czerwca 2013 r., V CSK 347/1). Powyższy obowiązek sądu drugiej instancji wynika z faktu, iż postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i kontrolny.

Bacząc na powyższe oraz dokonując ponownej merytorycznej oceny zasadności żądania pozwu zgłoszonego do rozpoznania w niniejszym postępowaniu sąd odwoławczy zważył, iż zgodnie z art. 509 k.c., wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania (§ 1). Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki (§ 2).

Przelew jest umową, mocą której wierzyciel przenosi na osobę trzecią wierzytelność, czyli prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi do żądania od dłużnika, aby spełnił świadczenie. W wyroku z dnia 22 października 1999 r. (III CKN 399/98) Sąd Najwyższy trafnie wskazał, iż przelew wierzytelności nie jest czynnością jednostronną, a umową, z mocy której wierzyciel – cedent, przenosi na nabywcę - cesjonariusza wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Umowa przelewu jest umową przyczynową - kauzalną. Charakter przyczynowy umowy przelewu wynika z treści art. 510 k.c . W wyroku z dnia 5 września 2001 r. (I CKN 379/00) Sąd Najwyższy stwierdził z kolei, iż w wyniku przelewu w rozumieniu art. 509 k.c. przechodzi na nabywcę ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, który zostaje wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego, jaki wiązał go z dłużnikiem. Innymi słowy, stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie, lecz zmienia się osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela.

Dostrzec należało, że w zakresie podstawy faktycznej żądania pozwu powód wskazał, iż I. O. łączyła zawarta dnia 31 marca 2014 r. z wierzycielem pierwotnym Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G. umowa pożyczki nr (...) opiewająca na kwotę 36.000 zł, która miała zostać spłacona do dnia 5 marca 2024 r. Pożyczka była zabezpieczona poręczeniem udzielonym przez M. O.. Jak wskazano w pozwie, pożyczkobiorczyni I. O. zmarła dnia 5 marca 2015 r., co w świetle treści umowy pożyczki i obowiązujących przepisów ustawowych skutkowało tym, że całe zadłużenie z tytułu umowy pożyczki stało się wymagalne. W związku z tym powstać miało zadłużenie w dochodzonej na etapie postępowania apelacyjnego kwocie 27.855,99 zł, której zapłaty powód dochodził w niniejszym postępowaniu od pozwanych jako spadkobierców zmarłego poręczyciela M. O. podnosząc, że opisaną wierzytelność nabył na podstawie zawartej z ze SKOK (...) umowy przelewu wierzytelności.

W świetle tak zakreślonej podstawy faktycznej powództwa, przy uwzględnieniu także postawy procesowej pozwanych kwestionujących zasadność żądania pozwu, kluczowa okazała się kwestia rozkładu ciężaru dowodu, którą reguluje art. 6 k.c. stanowiąc, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Ciężar dowodu w rozumieniu tego przepisu pozostaje w związku z problematyką procesową dowodów, bowiem w myśl art. 232 k.p.c., strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. To na stronach spoczywa obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich okoliczności i faktów, które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu, w szczególności tych, które są sporne. Obowiązkiem powoda jest przytoczenie okoliczności faktycznych z których wywodzi roszczenie (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.) i wskazanie na dowody, które potwierdzają zasadność jego twierdzeń o faktach (art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c.). Wszystkie okoliczności faktyczne doniosłe dla rozstrzygnięcia sprawy i składające się na podstawę faktyczną rozstrzygnięcia muszą mieć oparcie w dowodach przeprowadzonych w toku postępowania, chyba że są objęte zakresem faktów przyznanych przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 229 k.p.c.) oraz co do faktów niezaprzeczonych (art. 230 k.p.c.).

Mając zaś na uwadze ujawniony w toku niniejszego postępowania materiał dowodowy sąd okręgowy uznał, iż powód za pomocą przedłożonych dokumentów wykazał istnienie po jego stronie czynnej legitymacji procesowej.

Zauważenia wymaga, iż powód przedłożył potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika powoda kopię umowy przelewu wierzytelności z dnia 29 stycznia 2015 r. zawartą pomiędzy wierzycielem pierwotnym SKOK (...) w G., a nim samym (k. 45-48). Owszem do akt sprawy zostały przedłożone wyciągi z tejże umów, tym niemniej, w orzecznictwie przyjmuje się, że dokumentem wykazującym przejście uprawnień może być wyciąg z umowy, w tym wyciąg z umowy cesji ( por. m.in. uchwała SN z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 15/15). Sam zatem fakt, iż powód przedłużył wyciągi z umów przelewu nie mógł niejako automatycznie dyskwalifikować dokumentów tych jako dowodów świadczących o przejściu uprawnień z tytułu przedmiotowej wierzytelności z wierzyciela pierwotnego na powoda. Kluczowym było, że sam wyciąg z umowy zawierał istotne elementy umowy przelewu wierzytelności, z których wynikało między jakimi stronami umowy zostały zawarte, co było ich przedmiotem, nadto wprost z art. 4.3 umowy przelewu wierzytelności wynikało, że już z momentem zawarcia umowy wierzytelność skutecznie przechodziła na rzecz nabywcy wierzytelności. Przedłożony fragment umowy wyczerpywał zatem treść czynności prawnej cesji wierzytelności, albowiem z wyciągu wynikało, że do skutecznego przejścia wierzytelności doszło, jak również co było przedmiotem cesji. Z art. 4.2 umowy cesji wnikało, że wierzytelności objęte przelewem dokonanym na podstawie tej umowy wymienione zostały w tym postanowieniu umowy, zaś w wyciągu z tego postanowienia umownego wynikało, że objęte nią była także wierzytelność wynikająca z umowy pożyczki nr (...) z dnia 31 marca 2014 r.

Skoro zatem przedmiotowa wierzytelność była przedmiotem niniejszego postępowania, to w konsekwencji sąd okręgowy doszedł do przekonania, iż za pomocą przedłożonego do akt sprawy dokumentarnego materiału dowodowego powód zdołał wykazać skuteczność przejścia nań wierzytelności przysługującej wierzycielowi pierwotnemu z tytułu umowy pożyczki z dnia 31 marca 2014 r., a więc przysługiwała mu czynna legitymacja procesowa do występowania z roszczeniem objętym żądaniem pozwu zgłoszonym w niniejszym postępowaniu. Bez znaczenia dla skuteczności samego przelewu pozostawała kwestia ewentualnego niezawiadomienia następców prawych poręczyciela o przelewie, gdyż z przepisów kodeksu cywilnego, jak też ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych czy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim nie przewidują sankcji bezskuteczności, czy nieważności cesji wierzytelności w sytuacji niezawiadomienia o niej dłużnika. Na gruncie art. 44 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim przewidziano, że pożyczkodawca zawiadamia konsumenta, na trwałym nośniku, o przelewie wierzytelności, chyba że konsument nadal ma spełniać świadczenie do rąk kredytodawcy, bez sprecyzowania jednak jaki będzie skutek braku takiego zawiadomienia. W tej sytuacji należy przyjąć, że jedyny skutek braku zawiadomienia dłużnika o dokonanej cesji wierzytelności jest taki, że w przypadku spełnienia świadczenia na rzecz dotychczasowego wierzyciela będzie ono zgodnie z art. 512 k.c. miało skutek w stosunku do nabywcy wierzytelności.

Dalej dokonując oceny zasadności żądania pozwu sąd odwoławczy miał na uwadze, że w wyniku umowy przelewu wierzytelności stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie, lecz zmienia się jedynie osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela ( por. m.in. wyrok SN z dnia 5 września 2001 r., I CKN 379/00). Warunkiem skutecznego dochodzenia należności otrzymanej przez nabywcę długu jest udowodnienie, że to prawo przysługiwało pierwotnemu wierzycielowi ( vide SN wyrok z dnia 12 lipca 2006 r., V CSK 187/06).

Innymi słowy, skuteczne wywodzenie uprawnień z faktu nabycia wierzytelności na podstawie umowy cesji wymaga nie tylko udowodnienia, że do cesji konkretnej wierzytelności doszło, ale nadto, że wierzytelność, co do której nabywca rości sobie pretensje wobec dłużnika, musi zostać wykazana co do zasady i wysokości (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.). To zatem powód powinien był wykazać prawdziwość swoich twierdzeń, czyli fakt istnienia wierzytelności w oznaczonej wysokości w stosunku do pozwanych oraz jej źródło.

Dokonując oceny zasadności powództwa w tym zakresie nie budziło wątpliwości sądu okręgowego, co zresztą nie było przedmiotem sporu w toku postępowania, iż I. O. łączyła zawarta dnia 31 marca 2014 r. z wierzycielem pierwotnym umowa pożyczki nr (...) opiewająca na kwotę 36.000 zł, która była zabezpieczona poręczeniem udzielonym przez M. O.. Bezspornie przy tym poręczyciel zmarł, a pozwani są jego spadkobiercami.

Podstawę odpowiedzialności pozwanych stanowiły zatem przepisy kodeksu cywilnego dotyczące odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe (art. 1030 – 1046 k.c.) oraz poręczenie udzielone przez spadkodawcę M. O. za dług pożyczkobiorczyni I. O., wynikający z umowy pożyczki zawartej z wierzycielem pierwotnym.

Zauważyć należało, że zgodnie z art. 876 § 1 k.c. przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Poręczenie to postać zabezpieczenia typu osobistego, którego istota polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia wierzytelności nie tylko od dłużnika głównego, ale także od kolejnego dłużnika osobistego jakim staje się poręczyciel. Stosunek poręczenia powstaje w drodze umowy zawartej pomiędzy wierzycielem a poręczycielem, przy czym dla oświadczenia poręczyciela zastrzeżona jest forma pisemna pod rygorem nieważności (art. 876 § 2 k.c.). Umowa poręczenia ma charakter akcesoryjny. Zakres odpowiedzialności poręczyciela zależy od istnienia, ważności i zakresu zobowiązania dłużnika głównego. Zgodnie z art. 879 § 1 k.c. o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga zakres zobowiązania dłużnika. Odpowiedzialność poręczyciela względem wierzyciela nie może być więc szersza niż odpowiedzialność dłużnika głównego. Jednocześnie rozmiar odpowiedzialności poręczyciela wyznacza umowa poręczenia. Poręczyciel odpowiada względem wierzyciela w takim zakresie, w jakim poręczył wykonanie zobowiązania dłużnika głównego. Poręczyciel może przy tym podnosić przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty przysługujące dłużnikowi głównemu (art. 883 § 1 k.c.).

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że bezspornie M. O. udzielił poręczenia za zobowiązanie I. O. do zwrotu pożyczki udzielonej na mocy umowy z dnia 31 marca 2014 r. W takim stanie rzeczy w świetle art. 879 § 1 k.c. rozmiar zobowiązania pozwanych jako spadkobierców poręczyciela do spłaty zadłużenia był taki sam jak dłużnika głównego, tj. pożyczkobiorczyni.

Co do zasady pozwany odpowiadali zatem za wierzytelność objętą żądaniem pozwu w tym postępowaniu, zwłaszcza, że była ona niewątpliwie wymagalna. Jak trafnie zauważył sad pierwszej instancji, zobowiązanie poręczyciela staje się wymagalne z chwilą wymagalności długu głównego. W braku odmiennego zastrzeżenia poręczenie ma charakter akcesoryjny, a nie subsydiarny, co oznacza, że poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny (art. 881 k.c.), a zatem jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy dłużnik główny opóźni się ze spełnieniem swego świadczenia. Co istotne w kontekście rozpatrywanej sprawy, nawet niezawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu dłużnika głównego nie ma wpływu na wymagalność roszczenia ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 stycznia 2004 r., I ACa 401/03). W niniejszej sprawie postawienie niespłaconej należności w stan natychmiastowej wymagalności nastąpiło z dniem 15 maja 2016 r. na skutek śmierć dłużnika głównego I. O., albowiem zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Zarząd może postanowić inaczej w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Skoro wierzytelność w stosunku do pożyczkobiorcy (w istocie jej spadkobierców) stała się wymagalna z dniem 15 maja 2016 r., to tym samym w tej dacie stała się ona także wymagalna w stosunku do następców prawnych poręczyciela, tj. pozwanych.

Wbrew przy tym zarzutom pozwanych wierzytelność ta nie była przedawniona, bowiem w tym zakresie mieć należało na uwadze, że ustawodawca ogólne terminy przedawnienia uregulował na kanwie art. 118 k.c. przewidując w nim, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Zważywszy, że przepisy szczególne nie określają terminu przedawnienia dla roszczeń wynikających z umowy pożyczki, to przyjmując, że roszczenia są związane z prowadzeniem przez SKOK działalności gospodarczej, należało stwierdzić, iż termin przedawnienia roszczeń powoda o zapłatę należności głównej i o odsetki (roszczenie o zapłatę odsetek jest roszczeniem o świadczenia okresowe), wynosi zgodnie z art. 118 k.c. trzy lata. Przy tym roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego ( zob. uchwała 7 sędziów SN z dnia 26 stycznia 2005r., III CZP 42/04).

W przypadku roszczeń objętych żądaniem pozwu w rozpatrywanej sprawie w zakresie kwoty należności głównej niespłaconego kapitału oraz odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności zastosowanie miał zatem 3 letni terminu przedawnienia roszczenia, który nie upłynął. Zgodnie z art. 120 § 1 zd. pierwsze k.c., bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Cytowany przepis wprowadza ogólną regułę ustalania początku biegu terminu przedawnienia przewidując, że rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia. Choć ustawodawca nie zdefiniował pojęcia wymagalności, to przyjmuje się, że roszczenie staje się wymagalne, kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu ( vide wyrok SN z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90). Zgodzić należy się z sądem rejonowym, iż po śmierci M. O. jego spadkobiercy wstąpili w ogół praw i obowiązku zmarłego poręczyciela. Poręczenie ma charakter akcesoryjny wobec zobowiązania głównego i obowiązek zapłaty przez pozwanych aktualizował się dopiero wtedy, gdy wierzytelność o zwrot pożyczki w stosunku do dłużnika głównego była wymagalna. Pożyczka stała się wymagalna z dniem śmierci pożyczkobiorczyni, tj. z dniem 15 maja 2016 r. Upływ trzyletniego terminu przedawnienia upływałby zatem 15 maja 2019 r., gdy tymczasem pozew wniesiono do sądu już w 2018 r., co zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. stanowiło czynność skutecznie przerywającą bieg terminu przedawnienia.

W rozpoznawanej sprawie powód na etapie postępowania apelacyjnego dochodził od pozwanych jako następców prawnych poręczyciela należności wynikającej z zawartej przez I. O. w dniu 31 marca 2014 r. umowy pożyczki, w zakresie w jakim zobowiązanie pożyczkobiorcy nie zostało spłacone. Na dochodzoną pozwem należność składa się kapitał pożyczki z uwzględnieniem spłaty dokonanej po śmierci dłużniczki głównej I. O. przez pozwaną A. O. w kwocie 27.855,99 zł. Powód przedłożył wyciąg z rachunku wskazujący na dokonane wpłaty (k. 143 – 148 ) oraz szczegółowo opisał sposób zarachowania tychże wpłat oraz wpłat dokonanych po śmierci pożyczkobiorczyni. Pozwani zasadniczo tych wyliczeń nie zakwestionowali, jak również nie twierdzili, aby dokonano spłaty zadłużenia w dalszym zakresie. W tej sytuacji sąd odwoławczy uznał za udowodnione, że istotnie zadłużenie wynikające z umowy pożyczki ma taką właśnie wysokość i tym samym w tym zakresie winno ono zostać uwzględnione, jako wykazane co zasady i wysokości.

Wbrew przy tym temu co przyjął sąd pierwszej instancji, uwzględnienie powództwa w okolicznościach sprawie nie stało w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Powołane unormowanie zawiera klauzulę generalną z której wynika, że treść (granice) wszystkich uprawnień materialnego prawa cywilnego określają nie tylko normy prawne tworzące poszczególne uprawnienia, ale także zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Taki jest sens zawartego w przepisie art. 5 k.c. sformułowania, iż działanie lub zaniechanie formalnie zgodne z treścią prawa podmiotowego, lecz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie podlega ochronie (E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017). Przez zasady współżycia społecznego powinno się rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Oczywistym jest, że nie istnieje jedna, uniwersalna miara, którą można by odnieść do wszystkich przypadków zastosowania art. 5 k.c. Ocena musi być ferowana przez sąd ad casum, przy uwzględnieniu wszelkich aspektów danej sprawy. Przepis ten należy przy tym wykładać w sposób ścisły, stosować ostrożnie, wyłącznie w wyjątkowych wypadkach ( por. wyroki SN: z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK 115/06; z dnia 21 marca 2017 r., I CSK 447/15; z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1095/00).

Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej, tj. zapobieżenia sytuacji, w której uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące.

Sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji i zaprezentowanej w tym zakresie argumentacji, taka sytuacja w realiach rozpatrywanej sprawy nie występowała. Stąd też powództwo niezasadnie zostało oddalone, albowiem w sprawie nie zaistniały podstaw do zastosowania art. 5 k.c. Zgodzić należy się ze stanowiskiem apelującego, że sam fakt kierowania przedsądowego wezwania do zapłaty na niewłaściwy adres pozwanych nie mogło prowadzić do negatywnej oceny żądania pozwu w całości. Wszak roszczenie o zwrot kapitału pożyczki stało się natychmiast wymagalne z dniem śmierci I. O. i już wówczas zaktualizował się obowiązek pozwanych jako spadkobierców poręczyciela do jego spłaty. Ich nieświadomość odnośnie istnienia wierzytelności do której spłaty byli zobowiązani mogłaby co najwyżej rzutować na negatywną ocenę żądania zasądzenia odsetek umownych za opóźnienie w zapłacie. Znamiennym przy tym jest, a co wynikało z protokołu spisu inwentarza sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Goleniowie N. K., że pozwany J. W. co najmniej od dnia 9 maja 2018 r. faktycznie wiedział, że w skład spadu po zmarłym M. O. wchodziła m.in. wierzytelność wobec SKOK (...) w kwocie 29.970,89 zł z tytułu umowy pożyczki nr (...) (k. 226-227). Pozwani wiedzieli zatem o istnieniu zadłużenia, a mimo to nie podjęli żadnych negocjacji z wierzycielem odnośnie dobrowolnej ratalnej spłaty zadłużenia. Przyjęcie całkowicie biernej postawy przez dłużników w sytuacji pełnej świadomości istotnie zadłużenia niejako zmusiło wierzyciela do wystąpienia z powództwem w niniejszej sprawie, a tym samym nie sposób było działania wierzyciela uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wszak w istocie to postawa pozwanych sprowadzająca się do nierealizowania spoczywających na nich obowiązku spłaty zadłużenia stała się powodem zainicjowania postępowania sądowego. Nie sposób zgodzić się z sądem rejonowym, iż powód nadużył swego prawa dochodząc w tym postępowaniu zapłaty przeciwko pozwanym, gdyż uniemożliwiono im ustalenie dłuższego terminu spłaty na podstawie art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych. Przede wszystkim należy zauważyć, że ustalenie dłuższego terminu spłaty jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem zarządu SKOK i może mieć miejsce, gdy osoba zobowiązana do zapłaty zwróci się o ustalenie dłuższego terminu spłaty. Tymczasem pozwani mimo pełnej świadomości istnienia zadłużenia od dnia 9 maja 2018 r., a więc zanim jeszcze doszło do cesji wierzytelności, nie zwrócili się do wierzyciela pierwotnego o odroczenie terminu spłaty zadłużenia. Nie podjęli żadnych kroków tym kierunku również w późniejszym okresie, w tym w toku postępowania sądowego.

W tych okolicznościach ocenić należało, że uwzględnienie wniesionego przez powoda powództwa w żaden sposób nie doprowadzi do naruszenia zasad współżycia społecznego, Trzeba pamiętać, że art. 5 k.c. wprowadzający klauzulę generalną ma charakter wyjątkowy i dlatego przewidziana w nim możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Żadna z takich okoliczności w sprawie nie wystąpiła, tym bardziej, że ostatecznie powód domagał się zapłaty jedynie zwrotu kapitału pożyczki oraz roszczenie odsetkowe ograniczył do odsetek ustawowych za opóźnienie należnych dopiero od dnia następnego po doręczeniu pozwanym odpisu pozwu, a więc od daty, gdy pozwani byli już w pełni świadomi kierowanych przeciwko nim roszczeń i mogli je dobrowolnie spłacić lub podjąć negocjacje z powodem odnośnie ratalnej spłaty zadłużenia lub odroczenia terminu spłaty, czego jednak nie uczynili.

W konsekwencji powyższych rozważań sąd okręgowy uznając powództwo za wykazane co do zasady i wysokości zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, iż w punkcie 1. zasądził solidarnie od pozwanych W. O. i J. W. na rzecz powoda kwotę 27.855,99 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 06 lutego 2019 r. do dnia zapłaty. W tej dacie pozwani niewątpliwie postawali w opóźnieniu w płatności, gdyż odpowiednio w dniach 04 lutego 2019 r. i 05 lutego 2019 r. W. O. i J. W. odebrali odpisy pozwu wskazujące podstawę i wysokość żądania (k. 63), co zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c. uzasadniało zasądzenie odsetek zgodnie z żądaniem apelującego od dnia następnego. Zastrzeżono jednocześnie, że zobowiązanie w tym zakresie jest solidarne ze zobowiązaniem pozwanej A. O., wobec której obowiązek zapłaty orzeczono nakazem spłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 19 listopada 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Nc 1966/18. W pozostałym zakresie co do tych pozwanych powództwo podlegało oddaleniu (w pozwie pierwotnie domagano się zapłaty kwoty 34.995,25 zł), o czym orzeczono w punkcie 2. wyroku.

Powyższa zmiana skutkowała koniecznością rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania, o czym orzeczono zgodnie z art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając pomiędzy stronami. Zważywszy, że powód dochodził zapłaty kwoty 34.995,25 zł, a żądanie ostatecznie uwzględniono co do kwoty 27.855,99 zł, sąd odwoławczy przyjął, że powód wygrał w 80 %, a pozwani w 20 % i w takim stosunku należało rozliczyć koszty między stronami. Pozwani przed sądem pierwszej instancji nie ponieśli żadnych jego kosztów, a powód poniósł koszty w kwocie łącznej 5.367 zł, w tym 1.750 zł tytułem opłaty od pozwu, 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 3.600 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika - ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). Stronie powodowej należał się zatem z tego tytułu zwrot w kwocie 4.293,60 zł (80 % z 5.367 zł). Ostatecznie w punkcie 3. wyroku zasądzono solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 4.293,60 zł tytułem zwroty koszty postępowania zastrzegając, że zobowiązanie to jest solidarne ze zobowiązaniem A. O., wobec której obowiązek zapłaty orzeczono nakazem spłaty Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 19 listopada 2018 r. sygn. akt I Nc 1966/18.

Tak argumentując sąd okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. we wskazanym wyżej zakresie zmienił zaskarżone orzeczenie, o czym orzeczono w punkcie I. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie II. wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. przy przyjęciu, iż powód wygrał spór przed sądem odwoławczym w całości. Bacząc, że powód poniósł koszty postępowania apelacyjnego w kwocie 3.193 zł, w tym 1.393 zł tytułem opłaty od apelacji i 1.800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 ww. rozporządzenia), taką też kwotę zasądzono od pozwanych solidarnie na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Violetta Osińska Katarzyna Longa Marzenna Ernest