Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 24 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy w Goleniowie po rozpoznaniu sprawy z wniosku Z. Z. (2) i M. Z. z udziałem B. F. (1) o zniesienie współwłasności (sygn. akt I Ns 2/04):

I. zniósł współwłasność nieruchomości, dla której prowadzi się księgę wieczystą (...) w ten sposób, że:

- nowoutworzone działki nr (...) (zgodnie z projektem biegłego W. S. (1) k. 1260, 1262, 1263 akt) przyznał wnioskodawcom do małżeńskiej wspólności ustawowej;

- działki nr (...) przyznał na wyłączną własność wnioskodawcom do małżeńskiej wspólności ustawowej,

- nowoutworzone działki nr (...) (zgodnie z projektem biegłego W. S. (1) k. 1260, 1262, 1263 akt sprawy) przyznał na wyłączną własność uczestniczce;

- działki nr (...) przyznał na wyłączną własność uczestniczce

II. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...) służebność drogi koniecznej na działce nr (...) polegającą na prawie przechodu i przejazdu, w tym maszynami rolniczymi zgodnie z projektem biegłego W. S. (1) k. 1270 akt sprawy;

III. tytułem dopłaty zasądził od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestniczki kwotę 13 932,50 zł płatną w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia;

IV. nakazał wnioskodawcom wydać uczestniczce nowoutworzoną działkę nr (...) w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia;

V. nakazał uczestniczce wydać wnioskodawcom działkę nr (...) w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia;

VI. oddalił żądania stron w pozostałym zakresie;

VII. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie;

VIII. nakazał ściągnąć od wnioskodawców solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Goleniowie kwotę 10.261,85 zł tytułem wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa;

IX. nakazał ściągnąć od uczestniczki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Goleniowie kwotę 12.309,76 zł tytułem wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.

Sąd rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach:

Dnia 10 lipca 1981 r. M. i Z. Z. (2) oraz Z. i B. F. (1) na mocy umowy sprzedaży (rep. A Nr (...)) nabyli od Skarbu Państwa nieruchomość rolną zabudowaną położoną w M., gm. P., Kw nr (...), składającą się z działek nr (...) o łącznej pow. 100,35 ha i wzniesione na nich 2 budynki mieszkalne, obora, stajnia i magazyn, za cenę 702.227 zł. Kupujący w dniu zawarcia umowy objęli nieruchomość w posiadanie. W wyniku zakupu małżonkowie Z. i małżonkowie F. stali się współwłaścicielami nieruchomości w udziałach do ½ i nabyli tę nieruchomość na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej do ½ części.

Mocą umowy darowizny z dnia 4 lipca 1994 r. (Rep. A nr (...)) małżonkowie Z. darowali synowi D. Z., swój udział wynoszący ½ części w niezabudowanej działce nr (...) o pow. 9,43 ha. Nieruchomość składającą się z gruntów o pow. 90,92 ha, wchodzącą w skład w/w nieruchomości, w tym samym dniu wydali przedmiot umowy, w wyniku czego D. Z. stał się jej współwłaścicielem tej działki - posiadając udział w prawie własności w wysokości ½.

Na podstawie decyzji z 14 listopada 1997 r. Kierownika Urzędu (...) w G. z 14 listopada 1997 r. zatwierdzono projekt podziału działki nr (...) o pow. 23,59 ha wchodzącej w skład nieruchomości, Kw nr (...). W wyniku podziału na mocy tej decyzji powstały działki nr: (...) o pow. 74407 m2, (...) o pow. 47427 m2, (...) o pow. 112671 m2. Powstałe działki przeznaczone były w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod: na działce nr (...) cele rolne, na działce nr (...) znajdował się teren objęty ochroną konserwatorką, pozostała część była przeznaczona na cele rolne, na działce nr (...) zgodnie z planem należało zaś zaprojektować służebność drogową na rzecz działki numer (...).

Z. F. nie żyje. W całości spadek po nim nabyła B. F. (2).

Udział wnioskodawców obciążany jest obecnie hipoteką ustanowioną na rzez Banku (...) w W..

Na dzień dokonywania podziału nieruchomość objęta księgą wieczystą nr (...) składała się z działek nr: (...) o pow. 3,77 ha, (...) o pow. 20,9947 ha, (...) o pow. 6,9546 ha, (...) o pow. 4,9474 ha, (...) o pow. 6,4560 ha, powstałych z działki nr (...), a także działki (...) o pow. 7,4407 ha, (...) o pow. 4,7427 ha (...) o pow. 11,2671 ha, powstałych z działki nr (...), oraz działka (...) o pow. 14,36 ha, i działki (...) o pow. 4,2636 ha, (...) o pow. 5,6830 ha, powstałych z działki nr (...), tj. łącznie z działek o pow. 90,8798 ha, o przeznaczeniu produkcyjnym, usługowym, gospodarczym dla rolnictwa, a częściowo – w obrębie działek nr (...) mieszkalnym.

Na w/w nieruchomości położony jest budynek mieszkalny z jedną kondygnacją oraz poddaszem użytkowym, częściowo podpiwniczony. Strony przeprowadziły prace budowalne w celu podziału budynku mieszkalnego pionowo.

Do pierwotnej działki (...) jest bezpośredni dostęp do drogi publicznej. Dostęp pierwotnej do działki (...) zapewniony jest przez działkę (...). Dostęp pierwotnej do działki (...), zapewniony jest przez działkę (...). Dostęp pierwotnej do działki (...) zapewniony jest przez działkę (...). Dostęp pierwotnej do działki (...) zapewniony jest przez ustanowienie służebności i obciążenie działki (...). Dostęp pierwotnej do działki (...) zapewniony jest przez działkę (...).

W. S. (1) dnia 28 sierpnia 2015 r. przeprowadził prace geodezyjne. Zaproponował podział działki (...) na (...).

Nowoutworzona działka (...) (studnia) i (...) przeznaczona jest do dołączenia do nowoutworzonej działki (...), a nowoutworzona działka (...) przeznaczona jest do dołączenia do nowoutworzonej działki (...).

Działki wchodzące w skład wyżej wymienionej nieruchomości przedstawiają wartość:

nr (...) – 73.138 zł, nr (...) - 365.308 zł, nr (...) – 95.980 zł, nr (...) – 129.468 zł, nr (...) - 8 zł, nr (...) - 351 zł, nr (...) - 78 423 zł, nr (...) - 198 530 zł, nr (...) - 68 zł, nr (...)– 129.356 zł, nr (...) – 114. 917 zł, nr (...) - 216 836 zł, nr(...) - 49 458 zł, nr (...) – 61. 376 zł.

Z działek (...) korzystają obecnie wnioskodawcy. Z pozostałych działek uczestniczka.

W tym stanie faktycznym sąd rejonowy uznał wniosek co do zasady za zasadny.

W pierwszej kolejności sąd wskazał, że w sprawie nie znajdują zastosowanie przepisy ustawy o kształtowaniu rolnictwa ze względu na art. 12 ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz zmiana niektórych ustaw, Wskazał dalej, że podział gospodarstwa rolnego może nastąpić po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału, przy czym w realiach sprawy uznał, że dopuszczenie dodatkowej opinii biegłego rolnika nie było konieczne. Sąd rejonowy zważył, że opinię z zakresu geodezji i z zakresu szacowania wartości nieruchomości sporządzili biegli w wieloletnim stażem, doświadczeni specjaliści, którzy sporządzają opinie w środowiskach wiejskich, nierzadko związane z podziałem gospodarstw rolnych. Art. 619 k.p.c. nie wymaga, by w zakresie tam wskazanym miał się wypowiedzieć biegły z zakresu rolnictwa, zaś wiedza i doświadczenie geodety i rzeczoznawcy daje rękojmie prawidłowych ustaleń co do sposobu podziału. Nadmienił, że nie podzielił żadnej działki przeznaczonej do produkcji rolnej, a tylko działkę na której posadowione są budynki mieszkalne. Nadto strony ten sposób korzystania z działek wprowadziły wiele lat temu i nie było sugestii z ich strony, że jest nieprawidłowy, czy utrudniający prawidłowe prowadzenie gospodarstwa.

Sąd I instancji wskazał, że co do zasady podział następuje w naturze. Bezspornie z działek (...) korzystają wnioskodawcy, zaś z pozostałych działek uczestniczka. Spornym była kwestia ustanowienia słuszności drogowej pozwalającej na połączenie działki (...) (k. 1271). Zdaniem sądu ustanowienie takiej służebności nie jest konieczne, gdyż dostęp do działki (...) uczestnika będzie miała z działki (...). Uczestniczka nie wykazała, że z działki (...) nie może korzystać; także biegły wskazał, że taka służebność nie jest konieczna. Sąd dodał, że należy uregulować relacje stron w sposób najmniej konfliktowy, a ustanowienie służebności na działce (...) wiązałoby się z dalszym pogłębieniem konfliktu. Z tego samego powodu sąd przyznał działkę (...) uczestniczce, gdyż wspólne korzystanie ze studni wiązałoby się z nieporozumieniami, a biegły z zakresu wodociągów i kanalizacji B. B. wskazał, że są dwie studnie na terenie stron. Studnia nr 2 jest na terenie który przypaść ma wnioskodawcom i była przez nich wykorzystywana, zaś studnia nr 1 na granicy działek i korzystała z niej uczestniczka. Po wydaniu opinii biegłego wnioskodawcy zgłosili, że studnia nr 2 wyschła i podłączyli się do studni uczestniczki. Sąd nie kontynuował postępowania dowodowego w tym zakresie, gdyż studnia nr 1 na działce (...) jak wskazał biegły jest ujęciem słabym i pozostawienie studni na działce (...) do wspólnego korzystania byłoby nielogiczne i niekorzystne dla obu stron. Sąd wyszedł z założenia, że należy zachować wcześniejszy stan rzeczy, że uczestnika korzysta ze studni nr 1, zaś wnioskodawcy powinni zrewitalizować studnię nr 2 lub wybudować nową.

Wartość nieruchomości sąd I instancji ustalił na podstawie dowód z opinii biegłego R., która nie była kwestionowana. Odnośnie działek z budynkami mieszkalnymi sąd doszedł do przekonania, że nie należy brać pod uwagę wartości budynków posadowionych na tej nieruchomości i w konsekwencji rozliczania nakładów, bowiem ustalenie jakie nakłady zostały poczynione nie wymaga wiadomości specjalnych. Dopiero, gdy strona wskaże jakie nakłady poczyniła należy ustalić ich wartość i w tym celu niezbędny jest dowód z opinii biegłego. Podobnie sąd odniósł się do wniosku wnioskodawców o rozliczenie nasadzeń znajdujących się na granicy działek (...). Wnioskodawcy nie naprowadzili dowodów jakie są to nasadzenia, kiedy zostały nasadzone, jaki jest ich wiek. Zadaniem biegłego jest tylko ocena ich wartości. Sąd uznał, że strony dobrowolnie dokonały podziału nieruchomości budynkowej na dwie części i utworzyły się dwie nieruchomości budynkowe przedzielone pionową ścianą. Nie było między stronami sporu co do tego, że któraś z nich otrzymała za dużą część pierwotnego domu. Współposiadanie budynku mieszkalnego jest spokoje. Dlatego uznał, że należy przyjąć, że wartości dwóch budynków powstałych w wyniku fizycznego podziału są równe i nie wziął wartości tych nieruchomości budynkowych do rozliczeń. Dalej sąd ustalił wartość poszczególnych działek i zaznaczył, że obciążenie hipoteczne nie wpływa na wartość nieruchomości zgodnie z art. 76 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Zważywszy, że udziały stron we współwłasności wnoszą po ½, sąd rejonowy dokonał podziału w ten sposób, by dopłaty były jak najmniejsze i zniósł współwłasność w sposób opisany w pkt I. sentencji. Wobec takiego sposobu podziału ustalił dopłatę dla uczestniczki w kwocie 13 932,50 zł, której płatność wyznaczył na termin 6 miesięcy (art. 212 § 2 k.c.). Sąd uznał, że wnioskodawcy będą mogli zgromadzić taką kwotę i będzie one korespondowała z terminem roszczenia windykacyjnego orzeczonego w pkt IV i V.

Sąd wskazał również, że każda z działek będzie posiadała dostęp do drogi publicznej, na co wskazał biegły w opinii k. 1270. Ustanawianie służebności w pozostałym zakresie na jaki wskazał biegły nie ma znaczenia, gdyż nie zgłoszono problemów z dostępem do działek. Sąd rejonowy nakazał stronom wydanie sobie wzajemnie działek (...) oraz nr (...) także wyznaczając termin 6 miesięcy, gdyż działki (...) mają charakter działek rolnych i konieczne jest zakończenie prac rolnych, a na działce (...) są nasadzenia. Sąd postanowił przyznać działkę (...) uczestniczce, która zasadnie podnosiła, że prowadzona przez wnioskodawców działalność (...) może przeszkadzać jej przy załażeniu, że od jej okien jest obecnie ok 8 m od granicy działki. Przesunięcie granicy działki o kolejne 8 m jest uzasadnione zwłaszcza, że ta część nieruchomości będzie wygodniejsza do użytkowania. Pas o szerokości 8 m wzdłuż budynku jest niepraktyczny, co wskazywała uczestniczka.

Mając na uwadze powyższe sąd rejonowy orzekł jak w pkt I – VI sentencji.

W pkt VII – IX orzeczono z kolei o kosztach postępowania.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła uczestniczka zarzucając naruszenie:

I. art. 233 §1 k.p.c. przez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego, w tym dowodów z opinii biegłego K. R. z 3 lipca 2017 r. oraz 14 listopada 2018 r. na okoliczność wartości poszczególnych działek gruntu projektowanych do przyznania w ramach zniesienia współwłasności, opinii biegłego W. S. (1) na okoliczność propozycji sposobu podziału nieruchomości, w tym wymiarów poszczególnych działek, a nadto zeznań stron co do zakresu korzystania z poszczególnych działek gruntu skutkujące błędem w ustaleniach faktycznych sprowadzającym się do przyjęcia, że:

-

wartość działki nr (...) wynosi 68 zł (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II oraz nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) zamiast 34.844 zł,

-

wartość działki nr (...) wynosi 78.423,00 zł (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II oraz nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) zamiast 234.950 zł,

-

wartość działki nr (...) wynosi 198.530 zł (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) zamiast 873.612 zł,

-

wnioskodawcy korzystają obecnie z działek (wg dotychczasowej numeracji) nr (...), a z pozostałych działek korzysta uczestniczka, podczas gdy w rzeczywistości wnioskodawcy korzystają z działek (...), zaś uczestniczka korzysta z działek nr (...),

-

działka nr (...) (po zniesieniu współwłasności nowoutworzona działka nr (...) zgodnie z wariantem nr II i nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) posiada dostęp do drogi publicznej, podczas gdy działka nr (...) nie spełnia minimalnych standardów przejezdności i nie może służyć do zapewnienia komunikacji zabudowanej części nieruchomości użytkowanej przez uczestniczkę, a w konsekwencji nie jest konieczne ustanowienie służebności drogi koniecznej przez działkę nr (...) (po zniesieniu współwłasności przez nowoutworzoną działkę nr (...) zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej biegłego z 31 grudnia 2015 r., ewentualnie nowoutworzoną działkę nr (...) zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.),

-

szerokość pasa terenu wzdłuż budynku zajmowanego przez uczestniczkę do obecnej granicy działki nr (...) wynosi 8 m oraz że szerokość nowoutworzonej działki nr (...) wg wariantu nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r. także wynosi 8 m, podczas gdy obie te wartości wynoszą 4 m;

II. art. 211 k.c. w zw. z art. 212 §1 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie skutkujące nieproporcjonalnym podziałem co do wartości nowoutworzonych nieruchomości w wyniku podziału fizycznego w następstwie przyznania uczestniczce na własność działek o wartości 899.203 zł (działka nr (...) - 73.138 zł, nr (...) - 365.308 zł, nr (...) - 95.980 zł, (...) - 129.468 zł, nr (...) - 234.950 zł, nr (...) - 351 zł, nr (...) -i 8,00 zł) przy jednoczesnym przyznaniu wnioskodawcom na własność do majątku wspólnego małżeńskiego działek gruntu o wartości 1.480.399 zł (działka nr (...) - 129.356 zł, nr (...) - 114.917 zł, nr (...) - 216.836 zł, nr (...)- 49.458 zł, nr (...) - 61.376,00 zł, nr (...) - 34.844,00 zł, nr (...) - 873.612 zł) mimo przysługiwania stronom równych udziałów we współwłasności nieruchomości i braku odpowiedniego wyrównania wartości udziałów i określenie zaniżonej na niekorzyść uczestniczki wysokości należnej jej dopłaty;

III. art. 623 k.p.c. przez zaniechanie wyrównania wartości nowoutworzonych nieruchomości przyznanych poszczególnym stronom przez stosowną dopłatę, która wynosić powinna połowę różnicy pomiędzy wyższą wartością nieruchomości przyznanej na własność wnioskodawcom a niższą wartością nieruchomości przyznanej na własność uczestniczki;

IV. art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 623 k.p.c. poprzez zasądzenie ponad żądanie w następstwie przyznania wnioskodawcom na wyłączną własność działki nr (...) pomimo braku wniosku w tym zakresie oraz przy uwzględnieniu faktu, że niespornie z działki tej wyłącznie i nieprzerwanie od kilkudziesięciu lat korzysta uczestniczka (poprzednio wraz z mężem) oraz że taki stan rzeczy był przez strony akceptowany;

V. art. 619 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia przez sąd wartości nieruchomości, której zniesienia współwłasności dokonano.

Wskazując na powyższe zarzuty apelacji uczestniczka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej o pow. 90,8798 ha, obręb nr (...) M., Kw nr (...) przez jej fizyczny podział i:

1) przyznanie na własność wnioskodawców na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej, nowoutworzoną nieruchomość składającą się z działek: nr (...) o pow. 6,9546 ha, nr (...) o pow. 6,4560 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej biegłego z 31 grudnia 2015 r.) o pow.0,0027 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 11,1121 ha, nr (...) o pow. 14,36 ha, nr (...) o pow. 4,2636 ha - o łącznej pow. 43,149 ha i wartości 1.415.492 zł;

2) przyznanie na własność uczestniczki nowoutworzoną nieruchomość składającą się z działek: nr (...) o po. 3,77 ha, nr(...) o pow. 20,9947 ha, nr (...)o pow. 4,9474 ha, nr (...) o pow. 7,4407 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej biegłego z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 4,74 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 0,1550 ha, nr (...) o pow. 5,6830 ha -o łącznej pow. 47,7308 ha i wartości 964.110 zł;

Jednocześnie apelująca wniosła o ustanowienie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości składającej się z działki gruntu: 1) nr (...) nieodpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez nieruchomość składającą się z działki gruntu nr (...) zgodnie z wariantem nr III opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r. pasem określonym w opinii z 30 sierpnia 2009 r., 2) nr (...) nieodpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez nieruchomość składającą się z działki gruntu nr (...) pasem określonym w opinii biegłego z 30 sierpnia 2009 r..

W związku z takim podziałem wniosła o zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na jej rzecz tytułem dopłaty kwoty 225.691 zł, płatnej w terminie miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności oraz nakazanie wnioskodawcom wydania jej działki (...) i nakazanie uczestniczce wydania wnioskodawcom działki (...) w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Ewentualnie apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez dokonanie zniesienia współwłasności nieruchomości poprzez fizyczny podział i:

1) przyznanie na własność wnioskodawców na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej, nowoutworzoną nieruchomość składającą się z działek: nr (...) o pow. 6,9546 ha, nr (...) o pow. 6,4560 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 0,0027 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 11,2528 ha, nr (...) o pow. 14,36 ha, nr (...) o pow. 4,2636 ha - o łącznej powierzchni 43,2897 ha oraz o wartości 1.419.023 zł;

2) przyznanie na własność uczestniczki nowoutworzoną nieruchomość składającą się z działek: nr (...) o pow. 3,77 ha, nr (...) o pow. 20,9947 ha, nr (...) o pow. 4,9474 ha, nr (...) o pow.7,4407 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 4,74 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 0,0140 ha, nr (...) (nowoutworzonej zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r.) o pow. 0,0003 ha, nr (...) o pow.5,6830 ha - o łącznej pow. 47,5901 ha oraz wartości 960.579 zł;

Jednocześnie apelująca wniosła o ustanowienie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości składającej się z działki gruntu: 1) nr (...) nieodpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez nieruchomość składającą się z działki nr (...) zgodnie z wariantem nr II opinii uzupełniającej z 31 grudnia 2015 r. pasem określonym w opinii biegłego z 30 sierpnia 2009 r., 2) nr (...) nieodpłatnej służebności gruntowej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez nieruchomość składającą się z działki gruntu nr (...) pasem określonym w opinii biegłego z 30 sierpnia 2009 r.

W związku z takim podziałem wniosła o zasądzenie od wnioskodawców na jej rzecz tytułem dopłaty kwoty 229.222 zł, płatnej w terminie miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz nakazanie wnioskodawcom wydania jej działki (...) oraz nakazanie uczestniczce wydania wnioskodawcom działki (...) w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

W obu przypadku skarżąca wniosła o zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych i obciążenie wnioskodawców nieuiszczonymi kosztami sądowymi. Względnie wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz przekazanie sprawy sądowi rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

W uzasadnieniu apelacji uczestniczka wskazała, że postuluje, aby uszanowany został przy podziale fizycznym nieruchomości sposób korzystania z oznaczonych działek gruntu (z wyłączeniem działek zabudowanych), jaki bezkonfliktowo strony wypracowały kilkadziesiąt lat temu. Wartość porozumienia potwierdza brak sprzeczności stanowisk stron co do sposobu podziału działek wg dotychczasowej numeracji nr (...) (użytkowanych przez uczestniczkę) oraz nr (...) (użytkowanych przez wnioskodawców). Zaskoczeniem jest przyznanie wnioskodawcom w tych realiach działki nr (...) o pow. 5,6830 ha i wartości 61.376 zł. Zaznaczyła, że wnioskodawcy nie żądali przyznania na swoją rzecz tej działki, co rodzi podstawy do stawiania zarzutu naruszenia art. 321 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. Dodała, że praktycznym wymiarem pozbawienia jej władztwa nad działką nr (...) jest wyzucie jej z własności jedynej działki, która posiada wodę stojącą, której praktyczne znaczenie w działalności rolniczej jest istotne. Ponadto uczestniczka w wyniku dokonanego sposobu podziału utraciła znaczną część areału położoną w pobliżu budynku mieszkalnego. Po podziale okazuje się, że pola uczestniczki znajdować się będą w przeważającej mierze w znacznym oddaleniu od siedliska. Dla uczestniczki działka ta ma znaczenie sentymentalne, czego nie można zignorować, bo jej zmarły mąż wykonywał na jej terenie liczne prace.

Zastrzeżenia uczestniczki budzi sposób podziału działek nr (...) (wg obecnej numeracji). Uczestniczka stanowczo sprzeciwia się by granica została poprowadzona jedynie w odległości dodatkowych 4 m równolegle do budynku zgodnie z aktualnym podziałem geodezyjnym działek (...) uznając, że takie rozwiązanie będzie zarzewiem konfliktów stron i ograniczy poczucie intymności uczestniczki skoro wnioskodawcy będą dysponowali terenem za oknami uczestniczki. Dodała, że także w ocenie sądu tak wąski pas (o szerokości 8 m) będzie niewystarczający. Uczestniczka wskazała, że taki podział jest rzadko spotykany, gdyż naturalnym rozwiązaniem jest poprowadzenie granicy linią prostą stanowiącą przedłużenie granicy dzielącej budynek na dwie części. Stanowisko uczestniczki bazuje także na doświadczeniach, jakie spotykają ją w związku ze sposobem wykorzystywania spornego terenu przez wnioskodawców. Urządzili w tej części działki teren rekreacyjny dla licznych gości gospodarstwa agroturystycznego. Uczestniczka pragnęłaby jedynie, by w związku z tym zakłócano jej spokój w najmniejszym stopniu, a to jest możliwe do osiągnięcia w razie podziału nieruchomości w ten sposób, by granica gruntu za budynkiem biegła linią prostą prostopadłą do budynku od punktu dzielącego budynek na dwie części, czyli przy założeniu uwzględnienia wariantu III opinii biegłego i wyodrębnieniu działki nr (...), która podlegałaby przyznaniu na rzecz uczestniczki.

Kolejno apelująca podniosła, że działka nr (...) nie spełnia minimalnych standardów drogi dojazdowej do nieruchomości i jedyna faktycznie możliwości wykonywania przejazdu i przechodu do części budynku mieszkalnego oraz budynków gospodarczych uczestniczki prowadzi przez działkę nr (...). Podkreśliła bezkonfliktowy sposób korzysta z działki w tym zakresie od 1981 r. Tymczasem wnioskodawcy mają sposobność, aby dojście i dojazd do ich części budynku następowało przez drożny na tym odcinku fragment działki nr (...). Do 1997r. uczestniczka korzystała także z drogi prowadzącej obecnie przez część działki nr (...) zajmowanej przez wnioskodawców, jednakże obecnie szlak ten został przez wnioskodawców zamknięty i służy jako dojazd do ich części budynku. Uczestniczka podała, że wnioskodawcy mają obecnie zapewniony dostęp do budynków z dwóch stron, od strony działki nr (...) oraz od strony działki nr (...). Uczestniczka we własnym zakresie i na własny koszt wykonała drogę dojazdową do budynku przebiegającą przez działkę nr (...) od granicy z działką nr (...). Działka nr (...) jedynie w teorii spełnia funkcje drogowe, a możliwość urządzenia drogi na tej działce nie uwzględnia faktu, że działka jest gminna i strony nie są uprawnione do czynienia na niej nakładów zmierzających do zmiany lub poprawienia jej funkcji użytkowych, zaś na odcinku prowadzącym bezpośrednio do działki nr (...) „droga" jest całkowicie nieprzejezdna i nigdy nie była przystosowana do komunikacji samochodowej.

Zdaniem uczestniczki niezrozumiałe jest stanowisko, że wartości dwóch budynków powstałych w wyniku fizycznego podziału są równe i nie należy brać ich pod uwagę. O ile strony były zgodne co do sposobu podziału pomieszczeń, to nie akceptowały równości wartości działki zabudowanej budynkiem mieszkalnym i sąd powinien uwzględnić wartości nieruchomości ustalonych przez biegłego K. R., w tym nowoutworzonych działek nr (...) (w zależności od wariantu opinii biegłego). Sąd pominął fakt, że nieruchomość podlegająca podziałowi zabudowana jest więcej niż jednym budynkiem oraz że wnioskodawcom została przyznana większa część drugiego budynku i wyższej wartości. W zakresie działek nr (...) dysproporcja wartości działek przyznanych wnioskodawcom przedstawia się jako kwota 908.456 zł w porównaniu do kwoty 235.309 zł działek przyznanych uczestnice. W ślad za tym należy odmiennie określić wysokość dopłaty należnej uczestniczce.

Finalnie skarżąca dostrzegła, że powinnością sądu było określenie w postanowieniu wartości dzielonej nieruchomości oraz nieruchomości nowoutworzonych w wyniku podziału, co wynika z art 619 § 1 k.p.c., a którego to obowiązku sąd nie zrealizował. Marginalnie zaznaczyła ponadto, że sposób zredagowania sentencji orzeczenia nie daje jednoznacznych stwierdzeń, np. sąd operuje numeracją działek przyznanych wnioskodawcom w pobliżu budynku mieszkalnego, choć w różnych wariantach opinii biegłego W. S. (1) oznaczane są w ten sam sposób zupełnie inne działki.

W odpowiedzi wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz od uczestniczki kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wstępnie zauważenia wymaga, że sąd I instancji przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym dla poczynienia ustaleń faktycznych mających wpływ na zastosowanie przepisów prawa materialnego. Zgromadzone dowody poddał wszechstronnej, wnikliwej ocenie odpowiadającej wymogom stawianym na kanwie art. 233 k.p.c. oraz na ich podstawie poczynił zasadniczo prawidłowe ustalenia faktyczne odpowiadające treści tych dowodów, dlatego sąd okręgowy przyjął je za własne. W sytuacji, gdy sąd odwoławczy orzeka na podstawie materiału zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, gdyż wystarczające jest stwierdzenie, że przyjmuje je za własne ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2017 r., II PK 292/16 oraz dnia 16 lutego 2017 r., I CSK 212/16; nadto postanowienia z dnia 23 lipca 2015 r., I CSK 654/14, z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 18/07 oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98).

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji nade wszystko sąd okręgowy nie podzielił argumentacji uczestniczki sprowadzającej się do twierdzenia, jakoby sąd rejonowy z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. w sposób dowolny ocenił zgromadzony materiał dowodowy i poczynił wadliwe ustalenia w sprawie.

W myśl art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Z brzmienia cytowanego przepisu, przy uwzględnieniu treści art. 328 § 2 k.p.c., wynikają nałożone na sąd orzekający obowiązek: po pierwsze - wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, po drugie - uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie - skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte - wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej - wyższej instancji i skarżącemu - na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie, po piąte - przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko wtedy, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona ( por. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00). Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest podanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący winien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając ( tak SN w orzeczeniach z dnia: 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, z dnia 12 kwietnia 2001 r., II CKN 588/99 oraz z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99).

W realiach niniejszej sprawy sąd okręgowy doszedł do przekonania, iż dokonana przez sąd rejonowy ocena zgromadzonego materiału dowodowego w żadnym razie nie nosi znamion dowolności. Sąd dokonał wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, poddał go wnikliwej analizie a przyjęte stanowisko szeroko i wyczerpująco umotywował, czemu dał wyraz w uzasadnieniu orzeczenia. Brak podstaw do formułowania twierdzeń, by wnioski przezeń zawarte były nielogiczne czy sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego. Odmienna ocena apelującej przeprowadzonych dowodów nie może podważyć uprawnienia sądu meriti do dokonania oceny tego materiału według swego przekonania, przy zachowaniu reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c., co miało miejsce w sprawie. Uczestniczka w istocie poprzestała na przedstawieniu własnej korzystnej dlań oceny przeprowadzonych w sprawie dowodów i gołosłownym zaprzeczeniu wersji oceny materiału procesowego przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Nie poddała jednakże krytycznej analizie stanowiska sądu rejonowego z punktu widzenia zasad logiki i doświadczenia życiowego, a wręcz całkowicie pominęła zaprezentowaną przez sąd obszerną i wyczerpującą argumentację wyjaśniającą zajęte przezeń stanowisko. Apelująca nie wskazała w czym upatrują uchybień sądu meriti, które z tych zasad oraz w jaki sposób naruszył sąd rejonowy, nadto na czym miałaby polegać sprzeczność dokonanej oceny czy to z zasadami logicznego myślenia, czy zasadami doświadczenia życiowego. Nie jest zrozumiałe na jakiej podstawie przedstawionym dowodom należało nadać inne znaczenie aniżeli przyjął to sąd meriti, zwłaszcza, że dokonana ocena i poczynione ustalenia faktyczne wprost odpowiadały treści zgłoszonych dowodów, nadto sąd uwzględnił całokształt zaoferowanego materiału dowodowego, a następnie przez ten pryzmat ocenił wartość dowodową poszczególnych dowodów nadając im trafne znaczenie i przymiot wiarygodności. W tej sytuacji wywiedziona apelacja miała w tym zakresie charakter wyłącznie polemiczny z prawidłowym stanowiskiem sądu I instancji, więc twierdzenia uczestniczki nie mogły skutecznie podważyć słuszności zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia w sposób przezeń postulowany. Podniesione w apelacji zarzuty w tym zakresie, poza jednym który pozostawał bez wpływu na treść rozstrzygnięcia, nie mogły skutecznie podważyć trafności zapadłego orzeczenia. Owszem w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia błędnie wskazano, iż odsunięcie granicy działki od budynku mieszkalnego uczestniczki następuje dwukrotnie po 8 metrów (łącznie 16 metrów), gdy faktycznie miało to miejsce dwukrotnie po 4 metry (łącznie 8 metrów), niemniej ta omyłka nie miała jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nie podważyła ona trafności przyjętego przez sąd I instancji sposobu zniesienia współwłasności.

Jednocześnie ocenić należało, że w oparciu o tak prawidłowo poczynione ustalenia faktycznych, sąd I instancji dokonał trafnej oceny żądania wniosku zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w M., Kw nr (...), przez pryzmat mających zastosowanie właściwych przepisów prawa materialnego, dlatego też przyjęty w zaskarżonym postanowieniu sposób zniesienia współwłasności nieruchomości jako ze wszech miar słuszny i odpowiadający prawu musiał się ostać.

Rozważając kwestię sposobu wyjścia ze współwłasności mieć należało na uwadze, że przepisy kodeksu cywilnego przewidują w art. 211 k.c., że każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Cytowany przepis wyraża podstawową zasadę, iż zniesienie współwłasności powinno nastąpić przez podział fizyczny rzeczy wspólnej, gdyż jest to podstawowy sposób zniesienia współwłasności, preferowanym przez ustawodawcę, który nadto jest najbardziej sprawiedliwy z punktu widzenia indywidualnych interesów współwłaściciel. Wszak wówczas każdy z nich ma możliwość otrzymania części rzeczy wspólnej w naturze ( zob. postanowienie SN z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10). Taka preferencja fizycznego podziału wynika z przepisów prawa procesowego, gdyż w świetle art. 622 § 2 k.p.c., gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku. W braku takiej zgody, gdy zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd stosownie do treści art. 623 k.p.c. dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne. Jeżeli zaś rzeczy (nieruchomości), nie da się podzielić, to w myśl art. 212 § 2 k.c. może zostać przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Konkretny sposób zniesienia współwłasności rzeczy zależy głównie od woli stron ( por. postanowieniem SN z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12).

Przedmiotem postępowania było zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w M., Kw nr (...), co do której wnioskodawcy i skarżąca zgodnie wnosili o jej fizyczny podział i tak sposób podziału nieruchomości sąd rejonowy uwzględnił.

W szczególności dokonał fizycznego podziału budynku mieszkalnego bacząc, że taki sposób zniesienia współwłasności nieruchomości budynkowej jest w świetle art. 93 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami dopuszczalny, jeżeli linia podziału gruntu i przebiega według płaszczyzny, która stanowi ścianę wyraźnie dzielącą budynek na dwie samodzielne części, stanowiące odrębne budynki ( tak SN w uchwałach z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69 oraz z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 27/07; wyroku z dnia 22 grudnia 2004 r., II CK 262/04; a także postanowieniach z dnia 4 grudnia 1973 r., III CRN 290/73; z dnia 28 września 1978 r., III CRN 173/78, oraz z dnia 12 maja 2016 r., I CSK 426/15). Z przeprowadzonej na potrzeby tego postępowania opinii biegłego z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości K. R. wprost wynikało, że w przypadku tej nieruchomości jest możliwy podział na dwie nieruchomości budynkowe i taki sposób podziału budynku został przeprowadzony zgodnie ze stanowiskiem uczestników.

Na etapie postępowania apelacyjnego spór ogniskował tylko wokół sposobu podziału gruntów, lecz w tym zakresie po rozważeniu wszystkich okoliczności rozpatrywanej sprawy sąd okręgowy nie znalazł podstaw do modyfikacji przyjętego sposobu podziału.

Podkreślić trzeba, iż nie wyrażanie przez uczestniczkę zgody na taki sposób zniesienia współwłasności nie mógł automatycznie wykluczyć jego prawidłowości, gdyż w przypadku sądowego podziału nie ma obowiązku, aby przyjęty sposób wyjścia ze współwłasności był akceptowany przez wszystkich współwłaścicieli. Niedopuszczalne jest jedynie przyznanie składnika majątkowego takiemu uczestnikowi, który nie wyraża na to zgody oraz zasądzenie od niego na rzecz innego uczestnika spłaty lub dopłaty ( postanowienia SN z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12 i dnia 26 stycznia 2017 r., II CZ 129/16), co nie ma miejsca w sytuacji fizycznego podziału nieruchomości, jak w niniejszej sprawie. Nie można podzielić też w tym kontekście zarzutu naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 623 k.p.c., którego skarżąca dopatrzył się w przyznaniu wnioskodawcom na wyłączną własność działki nr (...) mimo braku wniosku w tym zakresie z ich strony. Jest oczywiste, że wszyscy współwłaściciele domagali się zniesienia współwłasności, a jedynie nie złożyli oni zgodnego wniosku co do sposobu zniesienia współwłasności. W tej sytuacji, nie będąc związanym treścią wniosku co do sposobu zniesienia współwłasności, o wyborze konkretnego sposobu zniesienia współwłasności rozstrzygał w sprawie sąd, korzystając jedynie z trzech ustawowo unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, stosowanych w kolejności określonej przez ustawodawcę ( por. postanowienie SN z dnia 24 czerwca 2014 r., I CSK 479/13).

Sąd winien był zatem dążyć do ukształtowania sytuacji prawnej oraz ekonomicznej współwłaścicieli w sposób zbliżony do stanu sprzed podziału ( por. postanowienia SN z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 1202/00 i dnia 15 marca 2013 r., V CSK128/12 ), choć skarżąca nie mogła oczekiwać, że w wyniku zniesienia współwłasności otrzyma ona część nieruchomości idealnie odpowiadającą posiadanemu udziałowi we współwłasności nieruchomości. Zgodnie z art. 211 k.c., dokonując podziału nieruchomości winien uwzględnić społeczno - gospodarcze przeznaczenie nieruchomości. "Przeznaczenie", o jakim mowa w art. 211 k.c., dotyczy rzeczy, a więc przedmiotu materialnego (art. 45 k.c.), wynika bezpośrednio z jej charakteru, stanu technicznego i funkcji, jaką pełni w życiu człowieka oraz jego działalności. W konsekwencji oznacza cel, jakiemu rzecz ma służyć ( por. postanowienie SN z dnia 13 stycznia 2012 r., I CSK 358/11). Trzeba baczyć na całokształt okoliczności mających dlań znaczenie, we właściwym wymiarze, uwzględniającym okoliczności specyficzne dla poszczególnych spraw ( por. postanowienie SN z dnia 30 maja 2008 r., III CSK 10/08). W tym przy ustalaniu sposobu zniesienia współwłasności poprzez jej fizyczny podział, w przypadku gdy uzyskane w wyniku podziału nieruchomości nie odznaczają się tożsamą wartością, nie bez znaczenia pozostają okoliczności związane z realną możliwością uiszczenia spłaty przez osobę potencjalnie zobowiązaną do spłaty.

Wreszcie nie można tracić z pola widzenia tego, że postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności nieruchomości przez jej podział fizyczny nie może zamiast prowadzić do zlikwidowania sporów dotychczasowych współwłaścicieli, stanowić źródła nowych sporów na skutek nieprzeprowadzenia postępowania w taki sposób, który umożliwia wydanie dającego się wytłumaczyć rozstrzygnięcia, wskazującego na obiektywnie jednakowe dbanie o interesy prawne dotychczasowych współwłaścicieli ( por. postanowienia SN z dnia 4 sierpnia 1999 r., II CKN 549/98, z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 1202/00, a także z dnia 4 marca 2015 r., IV CSK 407/14).

Odnosząc powyższe rozważania teoretyczne na kanwę tej sprawy sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że lektura uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia przekonuje o tym, że sąd I instancji w dostateczny sposób uwzględnił wszystkie okoliczności mające istotne znaczenie dla wyboru sposobu zniesienia współwłasności, w szczególności dokonał podziału gruntu w sposób najpełniej ukształtuje sytuację prawną oraz ekonomiczną w sposób zbliżony do stanu sprzed podziału. Niewątpliwie fizyczny podział nieruchomości winien być dokonany z możliwym uwzględnieniem dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości, bacząc jednak, aby między byłymi już współwłaścicielami nieruchomości pozostało jak najmniej punktów stycznych, tak by eliminować ewentualne konflikty. Znosząc współwłasność spornej nieruchomości powyższemu zadaniu sąd rejonowy niechybnie sprostał. Dokonał podziału który z jednej strony w największym stopniu sankcjonuje dotychczasowy sposób korzystania przez współwłaścicieli z nieruchomości oraz wielkość posiadanych przez nich udziałów, a z drugiej strony w sposób, który pozostawia najmniej punktów stycznych między nimi, tak aby uniknąć potencjalnych przyczyn konfliktów pomiędzy sąsiadami.

Co do sposobu podziału części nieruchomości dotyczącej powierzchni obok budynku mieszkalnego zauważyć należy, że w pierwszym zdaniu uzasadnienia apelacji uczestniczka postulowała, aby uszanowany został przy podziale fizycznym nieruchomości dotychczasowy sposób korzystania z oznaczonych działek jaki strony wypracowały przez kilkadziesiąt lat, a jednocześnie domaga się pozbawienia wnioskodawców, tej części działki bezpośrednio przy budynku, która jest dla nich istotna. Trafnie sąd rejonowy ocenił, uwzględniając dowód z opinii biegłego, że wypracowany podział nieruchomości umożliwia zorganizowanie części rekreacyjnych stronom obok swoich nieruchomości po przeciwnych stronach budynku mieszkalnego, aby części te się nie stykały, co sprzyja eliminowaniu mogących powstać w przyszłości konfliktów. Postulowane jest podział aby perspektywa z okna budynku uczestniczki sięgała dalej niż 8 m, niemniej jednak w ocenie sądu odwoławczego granica 8 m, na którą sąd rejonowy odsunął granicę pomiędzy częścią nieruchomości wnioskodawców a budynkiem zajmowanym przez uczestniczkę jest wystarczająca, zwłaszcza, że to nie jest najistotniejsza część budynku, z której uczestniczka korzysta. Nie można tracić z pola widzenia tego, że uczestniczka otrzymała foremny i rozległy teren po drugiej stronie budynku mieszkalnego natomiast teren przyznany wnioskodawcom nie dawał możliwości zorganizowania części rekreacyjnej w innym miejscu, tak by był to teren adekwatny do ich działalności i możliwości przyznanej im części nieruchomości.

Odnośnie kwestii przyznania działki nr (...) wnioskodawcom, z czym skarżąca się nie zgadzała podnosząc argument, iż działka ta ma dla niej znaczenie sentymentalne, albowiem jej zmarły mąż wykonywał na jej terenie liczne prace utrzymując jej gospodarcze znaczenie dla rolniczej działalności, stwierdzić trzeba, że argument ten w kontekście przyznanego na rozprawie apelacyjnej przez uczestniczkę wieloletniego, faktycznego niewykorzystywania tej działki nie mógł zostać uwzględniony. Skoro mąż uczestniczki zmarł w styczniu 2013 r. i jak sama przyznała na rozprawie apelacyjnej, od tego czasu nie korzystała ona ze spornej działki, to trudno mówić o tym, by dotychczasowy sposób korzystania z tej części nieruchomości miał uzasadniać przyznanie działki nr (...) właśnie uczestniczce. W konsekwencji długotrwałego braku korzystania z działki nr (...) uznać można, iż nie była ona w rzeczywistości tak istotna dla uczestniczki, jak próbowała to wykazywać w tym postępowaniu.

Mieć należy również na względzie, że przy ustalaniu konkretnego sposobu zniesienia współwłasności poprzez dokonanie jej fizycznego podziału, w przypadku gdy uzyskane w wyniku podziału nieruchomości nie są tożsamej wartości, nie bez znaczenia pozostawać muszą okoliczności związane z realną możliwością uiszczenia spłaty przez osobę potencjalnie zobowiązaną do spłaty. Tymczasem sama uczestniczka w toku postępowania przyznała, że nie ma możliwość dokonania spłaty na rzecz wnioskodawców. Słusznie zatem sąd I instancji opierając się na wnioskach zawartych w opinii biegłego K. R. odnośnie wartości poszczególnych działek gruntowych, dokonał takiego podziału nieruchomości, który nie generowałoby obowiązku spłaty po stronie uczestniczki, albowiem byłoby to całkowicie pozbawione racji. Dążąc do zminimalizowania obowiązku dopłaty przyznał wnioskodawcom na ich rzecz taką powierzchnię działek gruntu, która z uwagi na ich wartość prowadziła do jak najmniejszej dysproporcji wartości niezabudowanych działek przyznanych poszczególnym właścicielom.

Z tych wszystkich względów sąd odwoławczy doszedł do przekonania, iż zaskarżone postanowienie w zakresie ustalonego sposobu zniesienia współwłasności jak odpowiadające prawu i słuszne musiało się ostać, co determinowało konieczność oddalenia apelacji zarówno w tym zakresie, jak i pozostałych rozstrzygnięć związanych z kwestią zasądzonej dopłaty.

W odniesieniu do zarzutów apelującej oscylujących wokół wartości nieruchomości niewskazanej w sentencji postanowienia, zauważenia wymagało, że wartość tą sąd rejonowy ustalił w oparciu opinię rzeczoznawcy majątkowego K. R. z lipca 2017 r., co wskazał w uzasadnieniu postanowienia. Okoliczność, iż pożądana i często w orzeczeniach sądowych znoszących współwłasność w samej sentencji ustalana jest wartość nieruchomości będącej przedmiotem zniesienia współwłasności i nieruchomości nowopowstałych w wyniku podziału, nie oznacza, że w braku określenia powyższego w samej sentencji orzeczenie sądu obarczone jest błędem, albowiem żaden przepis nie wiąże takiego braku ze skutkiem jaki chciała z tym wiązać uczestniczka. W sentencji postanowienia obligatoryjnie musiała zostać określona nieruchomości będąca przedmiotem podziału, sposób zniesienia współwłasności i rozstrzygnięcie o należnej z tytułu zniesienia współwłasności dopłacie. Te rozstrzygnięcia zostały zawarte w sentencji postanowienia sądu I instancji, wobec czego zarzuty apelującej nie mogły prowadzić do modyfikacji jego treść.

Wbrew zarzutom apelującej prawidłowo również przy ustalaniu wysokości dopłaty sąd rejonowy przyjął wartości, według których strony winny rozliczać się wzajemnie uznając, iż w tym aspekcie przy wzajemnych rozliczeniach stron należało wziąć pod uwagę wartości działek niezabudowanych, bez rozliczenia wartości nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym i pozostałymi budynkami. Mieć należy na uwadze, iż wartość nieruchomości jest wynikiem czynienia przez współwłaścicieli nakładów na zajmowane przez każdego z nich części nieruchomości. Nakłady były czynione przez współwłaścicieli indywidualnie na częściach nieruchomości z których korzystali z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli i które zostały im przyznane w wyniku zniesienia współwłasności. Jak tymczasem wskazuje się w orzecznictwie, jeżeli nakład był poczyniony przez jednego współwłaściciela tylko na te części rzeczy wspólnej, z której korzystał samodzielnie, z wyłączeniem współuprawnionych, to do rozliczenia takiego nakładu nie ma zastosowania przepis art. 207 k.c. Jednocześnie pozostali współwłaściciele, którzy nakładów tych nie dokonali i nie pokryli ich w cenie nabycia udziałów, nie mogą być przy zniesieniu współwłasności bezpodstawnie wzbogaceni kosztem ponoszącego nakłady, jeżeli wartość nieruchomości ustalona została z uwzględnieniem tych nakładów i tak określona została wysokość dopłat wyrównujących te nakłady ( por. postanowienia SN z dnia 17 marca 2017 r., III CSK 137/16 i dnia 17 stycznia 2018 r., IV CSK 163/17). Zauważyć należy, że budynek mieszkalny podzielono w istocie na równe części pomiędzy strony i każda z nich otrzymała część budynku, którą dotychczas z wyłączeniem innych współwłaścicieli wykorzystywała i czyniła na nią nakłady. W tym zakresie trafnie sąd rejonowy uznał że brak jest podstaw do rozliczeń, albowiem niesprawiedliwym byłoby, gdyby aktualnie uczestniczka miała otrzymać spłatę od wnioskodawców z uwagi na wyższą wartość części budynku, która została im przyznana, skoro to wyłącznie wnioskodawcy przyczynili się do tego, że z uwagi na poczynione przez nich nakłady na nieruchomość – jeszcze wówczas wspólną – odznaczała się wyższą wartością niż część nieruchomości zajmowana przez uczestniczkę. W pozostałym zaś zakresie sąd prawidłowo określił wartości poszczególnych nieruchomości na podstawie wyliczeń biegłego K. R., której to trafności wyceny skarżąca skutecznie nie podważyła. Rozliczenie to sąd okręgowy podzielił zatem i przyjął za własne.

Odnosząc się do podniesionej kwestii nie ustanowienia służebności drogi koniecznej dla wskazywanej przez uczestniczkę działki nr (...) (nowoutworzoną działkę (...)) wskazać należy, że stosownie do dyspozycji art. 212 zd. drugie k.c. przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Na kanwie art. 145 §1 k.c. przewidziane zostało z kolei, że przesłanką ustanowienia drogi koniecznej jest brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. W orzecznictwie przyjmuje się, że instytucja ta nie może służyć wygodzie właścicieli działki władnącej, kosztem ograniczenia prawa właściciela działki obciążonej. Chodzi o odpowiedni, nie o łatwiejszy dostęp do drogi publicznej. Przy orzekaniu w tym przedmiocie należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności, określone w art. 145 k.c. ( por. postanowienie SN z dnia 21 czerwca 2011 r., I CSK 646/10). Przy wykładni art. 145 k.c. i oceny „odpowiedniego” dostępu do drogi publicznej powinno się uwzględniać możliwości przystosowania go do potrzeb właściciela nieruchomości. Pozwala to uznać, że w sytuacji, w której istniejący dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do prawidłowego użytku, chyba że byłoby to niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów, co zachodzi zupełnie wyjątkowo. Zatem właściciel nieruchomości mającej dostęp do drogi publicznej winien przede wszystkim korzystać z tego dostępu, a jeżeli jest to konieczne, przystosować go do własnych potrzeb, tzn. uczynić odpowiednim ( por. postanowienia SN z dnia 26 maja 2008 r., V CSK 81/06 oraz z dnia 18 marca 2005 r., III CK 447/04).

W świetle art. 145 § 1 k.c. legitymację czynną do żądania ustanowienia służebności drugi koniecznej posiada zatem posiada właściciel, którego nieruchomość gruntowa nie ma dostępu do drogi publicznej, gdy tymczasem działka co do której uczestniczka domaga się ustanowienia służebności drogi koniecznej ma zapewniony dostęp do drogi publicznej- drogi gminnej stanowiącej działkę gruntu nr (...). Jeśli nieruchomość przylega do drogi publicznej, tylko w nielicznych i nadzwyczajnych przypadkach dopuszczalne będzie ustanowienie drogi koniecznej przez grunty sąsiednie, przykładowo w sytuacji ograniczeń administracyjnych związanych z urządzeniem zjazdu ( por. postanowienie SN z dnia 19 lipca 2019 r., II CSK 492/18). W rozpatrywanym wypadku ten problem nie istnieje, gdyż droga projektowana była dojazdowa do spornej nieruchomości i w ocenie sądu okręgowego dostęp do drogi publicznej jest ze wszech miar odpowiedni. Nadmienić wypada, iż nie jest zadaniem sądu ocenianie jak organy administracji publicznej wywiązują się ze swoich obowiązków w zakresie utrzymania dróg publicznych w należytym stanie. Istotnym było jedynie ustalenie, czy nieruchomość uczestniczki po podziale będzie miała dostęp do drogi publicznej i czy będzie on odpowiedni, a tak było w realiach rozpatrywanej sprawy. Oczywistym jest, że jeżeli po określonej drodze nie asfaltowej nie będzie się przejeżdżać, droga nie będzie wykorzystywana, to prędzej czy później może „zarosnąć”. Fotografie, które uczestniczka przedłożyła wraz z pismem z dnia 17 września 2020 r. na poparcie swego stanowiska co do braku możliwości przejazdu (k. 1735), w rzeczywistości nie obrazują tego, iż po tej drodze nie da się przejechać. Nade wszystko zwrócić należy uwagę, iż stan drogi publicznej na działce nr (...) widniejący na zdjęciach 1- 6 nie jest wiele gorszy od stanu tej drogi zobrazowanego na zdjęciach 7 – 12 ( na zdjęciach tych objęty jest fragment połączony z działką (...), która w ocenie uczestniczki winna został obciążona służebnością). Porównując przedłożone zdjęcia zauważyć należy, iż żaden fragment tej drogi nie jest pokryty asfaltem, a w konsekwencji utwardzenie i doprowadzenie tego dojazdu nie jest niemożliwe. Stąd w świetle przytoczonych poglądów Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie nie można o zaistnieniu przesłanki do ustanowienia drogi koniecznej określonej w przepisie art. 145 §1 k.c. Zwłaszcza, że droga gminna na działce nr (...) stanowi w istocie odtworzenie pierwotnego dojazdu do przedmiotowej nieruchomości, która została przewidziana przy tworzeniu obiektu jakim był folwark, który aktualnie został podzielony na dwie odrębne nieruchomości (vide wkładka do karki ewidencyjnej zabytków architektury i budownictwa k. 112-119). Także zatem historycznie uzasadnionym było przyjęcie, że dojazd do drogi publicznej uczestniczka powinna realizować poprzez działkę nr (...), co z kolei trafnie skutkowało przyjęciem przez sąd I instancji braku podstaw do ustanowienia służebności drogi koniecznej.

Tak argumentując oraz nie znajdując podstaw do zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia sąd okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. apelację w całości oddalił, o czym orzekł w punkcie 1. sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Przyjmując, iż zasadniczo wszyscy uczestnicy postępowania w tym samym stopniu zainteresowani byli zniesieniem współwłasności, sąd okręgowy uznał, iż brak było podstaw do odstąpienia od wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c. podstawowej reguły orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego. Zwłaszcza, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż w sprawach działowych (dział spadku, podział majątku wspólnego, zniesienie współwłasności) z reguły nie występuje pomiędzy zainteresowanymi sprzeczność interesów, albowiem jego wynik prowadzi zgodnie z interesem wszystkich uczestników do wyjścia ze wspólności składników majątkowych i uregulowaniem wzajemnych stosunków majątkowych ( vide postanowienia SN: z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 133/11, z dnia 6 czerwca 2012 r., IV CZ 13/12, z dnia 9 maja 2013 r., II CZ 28/13, oraz z dnia 23 października 2013 r., IV CZ 74/13). W rezultacie w punkcie 2. sentencji postanowienia ustalono, że wnioskodawcy i uczestniczka ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie.

Violetta Osińska Tomasz Szaj Monika Rabiega

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)