Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Mariola Wojtkiewicz
Sędziowie:	SSO Sławomir Krajewski SSO Marzenna Ernest (spr.)
Protokolant:	sekr. sąd. Małgorzata Idzikowska-Chrząszczewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 08 lutego 2013 roku w S.

sprawy z powództwa D. W.

przeciwko Z. F.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 15 czerwca 2012 r., sygn. akt I C 1151/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i III w ten sposób, że oddala powództwo;

2.  nakazuje pobrać od powódki D. W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2.875 (dwóch tysięcy ośmiuset siedemdziesięciu pięciu) złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt II Ca 951/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2012 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie (sygn. akt I C 1151/10) zasądził od pozwanego Z. F. na rzecz powódki D. W. kwotę 57.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 2012 r. (pkt I), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II) i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 7.894,52 zł tytułem kosztów procesu (pkt III).

Powyższe rozstrzygniecie zostało wydane na podstawie następujących ustaleń faktycznych i prawnych:

R. F. przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). W dniu 13 października 2005 r. przed notariuszem Z. D. w mieszkaniu prywatnym przy ul. (...) w S., sporządzony został w formie aktu notarialnego (Rep. A numer (...)) testament obejmujący oświadczenie R. F. o powołaniu do całości spadku syna Z. F. oraz o ustanowieniu zapisu zobowiązującego spadkobiercę do wypłacenia na rzecz D. W. (córki R. F.) kwoty równiej 1/4 ceny uzyskanej ze sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), wchodzącego w skład spadku pod warunkiem sprzedaży tego lokalu przez spadkobiercę. W dniu 7 kwietnia 2008 r. zmarła R. F.. Na podstawie testamentu z dnia 13 października 2005 r., otwartego i ogłoszonego w dniu 10 listopada 2008 r. spadek po zmarłej nabył w całości syn spadkodawczyni Z. F.. Postanowieniem z dnia 10 listopada 2008 r. wydanym w sprawie III Ns 2691/08 Sąd Rejonowy w Szczecinie stwierdził nabycie spadku po zmarłej R. F. przez Z. F. w całości. Uprawomocniło się ono dnia 02 grudnia 2008 r. Wyrokiem z dnia 10 lipca 2009 r. Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie oddalił powództwo D. W. przeciwko Z. F. o zapłatę kwoty 57.500 zł, wywiedzione na podstawie zapisu testamentu R. F. z 13 października 2005 r. i oddalił wniosek pozwanego Z. F. o zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazując, że nie ziścił się warunek zawieszający skuteczność prawną zobowiązania objętego zapisem testamentowym, gdyż pozwany nie dokonał sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w S.. Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2010 r. oddalił apelację powódki od wyżej opisanego wyroku. Tym samym orzeczenie Sądu I instancji uprawomocniło się z dniem 22 kwietnia 2010 r. Pismem z dnia 06 lipca 2010 r. D. W. – za pośrednictwem pełnomocnika – na podstawie art. 991 i nast. kodeksu cywilnego wezwała Z. F. do zapłaty na jej rzecz kwoty 57.500 zł z tytułu należnego jej zachowku po zmarłej R. F.. Wezwanie to pozostało jednak bez odpowiedzi. Z. F. do dnia dzisiejszego nie sprzedał praw do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). Lokal mieszkalny przy ul. (...) w S. znajduje się na V piętrze wolnostojącego XII kondygnacyjnego budynku mieszkalnego wybudowanego w technologii wielkopłytowej uprzemysłowionej w 1974 roku. Składa się z trzech pokoi, kuchni, łazienki, wc oraz przedpokoju. Powierzchnia użytkowa lokalu wynosi 61,46m ². We wszystkich pokojach oraz w przedpokoju na ścianach położona jest tapeta. W dwóch pokojach oraz w przedpokoju na posadzkach są położone panele podłogowe, natomiast w jednym pokoju oraz w kuchni na posadzce położona jest wykładzina PCV. W kuchni na ścianach do wysokości 1,5 m znajduje się boazeria, powyżej zaś tapeta. W łazience na posadzce położono terakotę, zaś na ścianach – do wysokości 2m – glazura, powyżej ściany pomalowane. W wc na posadzce położona jest terakota, na ścianach zaś od posadzki do sufitu glazura. W całym lokalu znajdują się okna PCV. Ogrzewanie i ciepła woda z sieci miejskiej.

Cechy rynkowe lokalu kształtują się w następujący sposób:

a)  lokalizacja lokalu – korzystna,

b)  powierzchnia użytkowa – duża;

c)  stan techniczny – dobry;

d)  standard wykończenia – podstawowy;

e)  usytuowanie w budynku – średnie;

f)  funkcjonalność lokalu – dobra;

g)  uciążliwość – brak.

Rynkowa wartość lokalu położonego przy ul. (...) w S. według stanu na sierpień 2011 r. wynosiła 241.900 zł. Pozwany od marca 2012 roku utrzymuje się z zasiłku dla bezrobotnych. Posiadał zatrudnienie do końca lutego 2012 roku, ale został zwolniony z uwagi na długi okres choroby. Posiada zasiłek w wysokości 700 zł netto, który będzie otrzymywał przez trzy miesiące. Na utrzymaniu ma niepracującą żonę. Nadto syna uczącego się w szkole średniej w wieku 17 lat oraz studiującą niepracującą córkę w wieku 25 lat, która z kolei ma 4 miesięczne dziecko. Posiada na współwłasność z żoną mieszkanie położone w S. przy ul. (...). Mieszka tam także jego teściowa. Ma ono powierzchnię około 70 m ². Opłaty za mieszkanie (w kwocie 360 zł) wnosi po połowie z teściową. Za media płaci ¾ opłat. Ma kredyt bankowy na kwotę 10.000 zł, do spłaty pozostaje kwota 7.500 zł do 2014 roku. W mieszkaniu po spadkodawczyni mieszka jego córka z dzieckiem oraz jej chłopak i to oni ponoszą opłaty za utrzymanie tego lokalu. Ma jedynie samochód z 1993 roku o wartości około 1.500 zł. Nie ma innego majątku.

W powyższym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione w przeważającej części (za wyjątkiem żądania zasądzenia odsetek ustawowych za okres od dnia 17 lipca 2010 roku do dnia 15 czerwca 2012 roku). Sąd Rejonowy wskazał, że żądanie pozwu znajduje podstawę prawną w treści art. 991 k.c. Sąd I instancji podniósł, że w rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości, że powódka D. W. należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku po R. F. w rozumieniu art. 991 k.c., a należny jej zachowek powinien odpowiadać połowie wartości udziału spadkowego, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Bezsporne pomiędzy stronami pozostawało także to, że spadek po R. F. nabył w całości na podstawie testamentu notarialnego pozwany Z. F.. Ponadto Sąd zauważył, że co prawda powódka otrzymała należny jej zachowek w formie zapisu testamentowego, jednak do chwili obecnej zapis ten nie został zrealizowany gdyż nie ziścił się warunek zawieszający skuteczność prawną zobowiązania objętego przedmiotowym zapisem. Do chwili obecnej pozwany nie dokonał bowiem sprzedaży otrzymanego w drodze spadkobrania lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), a zatem zgodnie z tymże zapisem obecnie nie spoczywa na nim obowiązek wykonania niniejszego zapisu. W ocenie Sądu w sprawie niespornym pozostawało, że w skład majątku spadkowego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w S. przy ul. (...). Strony wiodły jednakże spór, co do wartości przytoczonego składnika majątkowego, co wiązały m. in. z odmiennymi twierdzeniami, co do stanu technicznego lokalu w dacie otwarcia spadku. Powódka utrzymywała, że rynkowa wartość lokalu wynosi 230.000 zł, zaś w ocenie pozwanego wartość ta wynosi 210.000 zł. Sąd ustalając stan lokalu mieszkalnego w chwili otwarcia spadku oparł się głównie na twierdzeniach pozwanego, który jako jedyny posiada wiadomości na temat stanu technicznego lokalu w dniu otwarcia spadku (tj. chwili śmierci R. F.). Według Sądu jednak dokumentacja zdjęciowa, jak też opinia biegłego pozwalają na uznanie, że lokal ten jako posiadający podstawowy standard techniczny nadaje się obecnie do zamieszkania, a jego remont miałby na celu jedynie podwyższenie standardu technicznego mieszkania. W świetle powyższego twierdzenia pozwanego o bardzo złym stanie technicznym Sąd Rejonowy uznał za niewykazane. W ocenie Sądu dokonanie ustaleń odnośnie wartości wchodzącego w skład spadku lokalu mieszkalnego wymagało wiadomości specjalnych, stąd zasadnicze znaczenie w tym zakresie miała pisemna, ale i ustna opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości. Sąd uwzględniając okoliczność, że biegły sporządził przedstawioną opinię w oparciu o posiadaną wiedzę specjalną, z dołożeniem należytej staranności i przy uwzględnieniu całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w rozpoznawanej sprawie uznał ją za całkowicie rzetelną i przekonującą. Mając na względzie treść przytoczonej opinii Sąd ustalił wartość wskazanego prawa według jego stanu na dzień otwarcia spadku po zmarłej w dniu 7 kwietnia 2008 r. R. F. i według cen z daty ustalenia wartości zachowku na kwotę 241.900 zł. Reasumując dotychczasowe rozważania Sąd Rejonowy stwierdził, że do spadku po R. F. należało jedynie spółdzielcze własnościowe prawo do w/w lokalu mieszkalnego o wartości 241.900 zł. Strona powodowa nie wskazywała, aby w dacie otwarcia spadku był on obciążony jakimikolwiek długami. Zważając, że powódce przysługiwałby jako spadkobiercy ustawowemu udział w spadku w 1/2 części, należny jej zachowek stanowi równowartość połowy tego udziału i wynosi 1/4 całości spadku, co odpowiada kwocie 60.475 zł. Z uwagi jednak na treść art. 321 k.p.c. Sąd jako związany żądaniem powódki za zasadne uznał zasądzenie na jej rzecz tytułem zachowku kwoty 57.500 zł. W tym stanie rzeczy Sąd orzekł, jak w pkt I wyroku. O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c.. Za błędne Sąd Rejonowy - w świetle ugruntowanego w judykaturze poglądu - uznał żądanie powódki zasądzenia odsetek od chwili wcześniejszej niż data wyrokowania. Ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu z tytułu zachowku (uchwała SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, wyrok SN z 25 maja 2005 r., I CK 765/04). Dlatego też odsetki od ustalonego według cen na chwilę orzekania zachowku, powinny być naliczone dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę tak ustalonej przez Sąd I instancji kwoty, stało się wymagalne. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy uznał, że żądanie zasądzenia odsetek za wcześniejszy okres podlegało oddaleniu, o czym orzekł w pkt II wyroku. O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł przy uwzględnieniu zasady odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 k.p.c.) i na podstawie art. 100 k.p.c. Uwzględniając okoliczność, iż powódka uległa pozwanemu jedynie w nieznacznej części żądania (co do odsetek ustawowych za okres od 17 lipca 2010 roku do 15 czerwca 2012 roku.) Sąd włożył na stronę pozwaną obowiązek pokrycia wszystkich poniesionych przez powódkę kosztów procesu. Na poniesione przez powódkę koszty składają się: uiszczona przez nią opłata od pozwu w kwocie 2.875 zł (k.30), wynagrodzenie adwokackie w kwocie 3.600 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 1 i 2 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1348 ze zm.), opłata skarbowa od udzielonego adwokatowi pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz uiszczone przez powódkę zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego w łącznej kwocie 1.402,52 zł. Mając na względzie powyższe Sąd orzekł, jak w pkt III wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, domagając się zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia przez oddalenie powództwa D. W. ewentualnie o uchylenie wyroku do ponownego rozpoznania. Pozwany wniósł nadto o zasądzenie od powódki zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów postępowania odwoławczego. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 991 § 2 k.c. Skarżący wskazał, że kwestionuje przyjętą przez Sąd wartość masy spadkowej będącą podstawą do obliczenia wysokości zachowku. Zdaniem pozwanego Sąd Rejonowy pominął zasadniczą kwestię, że powódka uprawniona do zachowku jest jednocześnie zapisobiorczynią. Pozwany wskazał, iż już w postępowaniu I C 1209/09 oraz w obecnym postępowaniu deklarował rozliczenie się z tytułu zapisu, jednakże na przeszkodzie stoi sytuacja na rynku nieruchomości tj. brak popytu na nieruchomości. W ocenie skarżącego decyzja Sądu Rejonowego stawia pozwanego w niekorzystnej sytuacji, która może rodzić obowiązek dwukrotnego rozliczenia się z powódką, najpierw z tytułu zachowku, a następnie po ziszczeniu się warunku zawieszającego i sprzedaży mieszkania z tytułu zapisu. Reasumując skarżący wskazał, że zarzuca Sądowi naruszenie art. 991 § 2 k.c. przez przyjęcie, że pomimo, iż powódka jest uprawniona z tytułu zapisu przyjął, że przysługuje jej prawo do zachowku właśnie w wysokości stanowiącej ¼ masy spadkowej, a wiec równej wysokości zapisu.

Na rozprawie apelacyjnej powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze. Powódka przyznała, iż powód pod koniec grudnia 2012 roku uiścił kwotę 57.500 zł, wskazując, iż do zapłaty pozostały odsetki i koszty procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna.

Sąd Rejonowy choć prawidłowo zgromadził materiał dowodowy w sprawie, właściwie również dokonał jego oceny, to jednak nie sprostał już poczynieniu odpowiedniej subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod normy prawa materialnego, co skutkowało wydaniem niewłaściwego rozstrzygnięcia w sprawie.

Powódka w przedmiotowej sprawie domagała się od pozwanego Z. F. należnego jej po matce R. F. zachowku zgodnie z normą art. 991 k.c. Pozwany w toku rozpoznania sprawy - poza kwestionowaniem wartości majątku spadkowego - utrzymywał również, że na rzecz powódki ustanowiony został pod warunkiem zawieszającym zapis testamentowy wyczerpujący w całości wartość należnego D. W. zachowku, jednakże do chwili obecnej zastrzeżony warunek nie został spełniony. Sąd Rejonowy przy tak skonstruowanych żądaniach i stanowiskach stron zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 57.500 tytułem należnego jej po matce zachowku.

W ocenie Sądu Odwoławczego zapadłe orzeczenie nie odpowiada jednak prawu, a co za tym idzie nie mogło się ostać w niezmienionym kształcie.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2 k.c.).

Nie budzi zatem jakichkolwiek wątpliwości, że jeżeli uprawniony do zachowku otrzymał już należny mu zachowek bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu (windykacyjnego lub zwykłego) nie przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.).

Z akt przedmiotowej sprawy wynika bezsprzecznie, iż w testamencie R. F. obciążyła swojego spadkobiercę Z. F. obowiązkiem wykonania zapisu na rzecz D. W. w postaci zapłaty kwoty stanowiącej ¼ ceny uzyskanej ze sprzedaży lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) wchodzącego w skład spadku pod warunkiem sprzedaży tego lokalu przez spadkobiercę.

Możliwość uczynienia zapisu pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu - odmiennie niż przy ustanowieniu spadkobiercy - przewiduje wprost przepis art. 975 k.c. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że nie zawsze dodanie warunku lub terminu do ustanowienia zapisu jest w pełni skuteczne. Mianowicie warunek lub termin dodany do ustanowienia zapisu na rzecz osoby uprawnionej do zachowku odnosi się tylko do tej części zapisu, która przekracza wartość udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczenia należnego owej osobie zachowku (art. 998 § 2 k.c.). Jeżeli zaś wartość zapisu jest równa wartości określonego dopiero co udziału spadkowego albo nawet wartość zapisu jest od wartości powyższego udziału mniejsza, zapis ustanowiony pod warunkiem lub z dodaniem terminu dla osoby uprawnionej do zachowku uważa się za zapis bezwarunkowy lub bezterminowy (tak, Jan Gwiazdowski „Prawo spadkowe w zarysie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990, s. 256 - 257).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż skoro na rzecz powódki został ustanowiony zapis testamentowy odpowiadający wartości przysługującego jej zachowku, to jednocześnie D. W. nie przysługuje przeciwko spadkobiercy testamentowemu Z. F. roszczenie o należny jej po matce zachowek. Powódka uprawniona jest jednak - pomimo nieziszczenia się nawet warunku pod którym ustanowiony został zapis testamentowy - do żądania od pozwanego wykonania zapisu, a co za tym idzie zapłaty kwoty stanowiącej ¼ ceny lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). W tym miejscu wskazać tylko należy, iż Sąd Odwoławczy orzekając w przedmiotowej sprawie dostrzegł okoliczność, iż de facto powództwo wywiedzione przez D. W. w sprawie I C 1209/09 o realizację zapisu jako przedwczesne zostało prawomocnie oddalone. Z uzasadnień wyroków sądów obu instancji wydanych w sprawie I C 1209/09 wynika jednoznacznie, że u podstaw negatywnego rozstrzygnięcia legła okoliczność nieziszczenia się zastrzeżonego warunku zawieszającego. Fakt ten jednak nie ma wpływu na rozstrzygniecie w obecnie rozpoznawanej sprawie, albowiem ugruntowanym w orzecznictwie pozostaje stanowisko, że powagę rzeczy osądzonej ma tylko rozstrzygnięcie o żądaniu pozwu, nie rozciąga się zaś ona na przesłanki rozstrzygnięcia. Motywy rozstrzygnięcia, zawarte w uzasadnieniu wyroku (ustalenia faktyczne), nie wiążą sądu przy rozstrzyganiu innej sprawy, co wyłącza możliwość zgłoszenia - z powołaniem się na uzasadnienie wyroku - zarzutu sprawy prawomocnie osądzonej (tak, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu I ACa 519/10, LEX nr 756639).

Sąd Okręgowy miał przy tym na uwadze, iż pozwany po wydaniu przez Sąd Rejonowy zaskarżonego wyroku uiścił na rzecz powódki kwotę 57.500 zł odpowiadającą

żądanej przez powódkę ¼ wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), a zatem tym bardziej uzasadnione jest twierdzenie, że powódka otrzymała już należny jej zachowek w postaci zapisu. Podkreślenia przy tym wymaga, iż powódka mimo otrzymanej kwoty nie cofnęła powództwa ww. zakresie.

Z tych też względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I i III poprzez oddalenie wniesionego przez D. W. powództwa o zachowek w całości. Podstawę dokonanej zmiany stanowił przepis art. 386 § 1 k.p.c.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.) nakazano pobrać od powódki D. W., jako strony przegrywającej także postępowanie apelacyjne, na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2.875 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych. Na kwotę tę składa się opłata od apelacji, od której poniesienia zwolniony został pozwany Z. F..