Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

POSTANOWIENIE

Dnia 25 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący – SSO Sławomir Krajewski

Sędziowie SO Zbigniew Ciechanowicz

SO Agnieszka Bednarek - Moraś (spr.)

Protokolant Ewa Zarzycka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2014 r. w S.

sprawy z wniosku J. M. (1)

przy udziale H. M. (1)

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 6 marca 2013 r., sygn. akt II Ns 1828/11

1.  zmienia zaskarżone postanowienie :

a)  w punkcie I. tylko o tyle, że wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego prawa najmu lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) ustala na 47.580(czterdzieści siedem tysięcy pięćset osiemdziesiąt) złotych;

b)  w punkcie II. tylko o tyle, że zasądza od uczestniczki H. M. (1) na rzecz wnioskodawcy J. M. (1) kwotę 23.790 (dwadzieścia trzy tysiące siedemset dziewięćdziesiąt) złotych tytułem spłaty udziału w majątku wspólnym, płatne do dnia 31 października 2014 r. wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  ustala, że wnioskodawca i uczestniczka ponoszą koszty postępowania apelacyjnego każdy we własnym zakresie,

4.  przyznaje adwokat M. C. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie kwotę 4.428 (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem) złotych, w tym podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy w postępowaniu apelacyjnym z urzędu.

Sygn. akt II Ca 559/13

UZASADNIENIE

J. M. (1) wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego jego i H. M. (1) po ustaniu wspólności ustawowej. Wniósł o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w S. przy ulicy (...) oraz o dokonanie podziału majątku wspólnego przez przyznanie w/w składnika uczestniczce z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka podniosła, iż przeprowadzona została eksmisja J. M. (1) z lokalu. Eksmisja wnioskodawcy spowodowana była jego nagannym zachowaniem w stosunku do żony i pozostałych członków rodziny. Uczestniczka wskazała, że J. M. (1) zamieszkując w lokalu nie przekazywał uczestniczce żadnych środków pieniężnych tytułem opłat za mieszkanie.

W toku postępowania wnioskodawca wniósł o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo najmu o wartości 684 000 złotych. Nadto wniósł o jego podział poprzez: przyznanie na wyłączną własność uczestniczki lokalu mieszkalnego ze spłatą na rzecz wnioskodawcy w kwocie 342 000 złotych. Wnioskodawca wniósł o rozliczenie nakładu poniesionego na założenie centralnego ogrzewania w wysokości połowy uiszczonej kwoty, tj. 1 400 złotych oraz kosztów remontu mieszkania w kwocie 4 500 złotych. Na rozprawie w dniu 27 lutego 2013 roku wnioskodawca oświadczył, iż wnosi ostatecznie tylko o podział prawa najmu lokalu. Z pozostałych roszczeń wnosi jedynie o rozliczenie wydatków ponoszonych z majątku osobistego w postaci czynszu najmu.

Uczestniczka z kolei wniosła o rozliczenie nakładów, jakie poniosła ona na lokal mieszkalny przy ulicy (...) w S. w wysokości 14 588 złotych. Uczestniczka wniosła nadto o rozliczenie nakładów w wysokości 16 024,35 złotych z tytułu zaległości w opłatach za czynsz i energię elektryczną poniesionych za sporny lokal mieszkalny, które to zaległości spłaciła z własnych środków. Nadto wniosła o rozliczenie przysługujących jej od wnioskodawcy wierzytelności na podstawie Wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 sierpnia 2010 roku, sygn. akt X RC 1903/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 kwietnia 2011 roku, sygn. akt I ACa 129/11 w wysokości 3 554,85 złotych. Uczestniczka wniosła o podział prawa do lokalu i przyznanie tego prawa uczestniczce bez spłaty na rzecz wnioskodawcy. Ponadto wniosła o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym w proporcjach ¾ do ¼.

Postanowieniem z dnia 6 marca 2013 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie: (I.) ustalił, że w skład majątku wspólnego H. M. (1) i J. M. (1) wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ulicy (...) o wartości 17 280 zł; (II.) dokonał podziału majątku wspólnego H. M. (1) i J. M. (1) w ten sposób, że składnik majątku wspólnego opisany szczegółowo w punkcie I. postanowienia przyznał uczestniczce H. M. (1) bez obowiązku spłaty na rzecz wnioskodawcy J. M. (1), (III.) oddalił wnioski w pozostałym zakresie, (IV.) postanowił, że koszty postępowania wnioskodawca i uczestniczka ponoszą we własnym zakresie, (V.) przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie na rzecz adwokata M. C. kwotę 1 476 tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy J. M. (1) z urzędu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że H. M. (1) i J. M. (1) zawarli związek małżeński w dniu 20 września 1975 roku. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 29 sierpnia 2006 roku pomiędzy wnioskodawcą i uczestniczką została zniesiona z dniem 1 stycznia 2006 roku wspólność ustawowa małżeńska. Wyrok uprawomocnił się w dniu 20 września 2006 roku. Małżeństwo H. M. (1) i J. M. (1) zostało rozwiązane przez rozwód z winy wnioskodawcy, wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 sierpnia 2010 roku, który w tym zakresie uprawomocnił się w dniu 27 listopada 2010 roku. W punkcie II. tego wyroku Sąd Okręgowy orzekł także eksmisję wnioskodawcy z mieszkania położonego w S., przy ulicy (...) bez prawa do lokalu socjalnego. W tej części wyrok uprawomocnił się w dniu 7 kwietnia 2011 roku. Wnioskodawca i uczestniczka posiadają dwoje pełnoletnich dzieci.

W dniu 13 kwietnia 1983 roku Miejskie Biuro (...) w S. zezwoliło na zamianę lokali mieszkalnych i przydzieliło J. i H. małżonkom M. lokal nr (...), położony w domu nr (...), przy ulicy (...) w S.. Do zajmowania lokalu uprawnione były dzieci wnioskodawcy i uczestniczki: J. M. (2) i A. M.. Warunkiem przydzielenia mieszkania było wpłacenie kaucji mieszkaniowej w kwocie 2,18 złotych. Kwota ta została w całości uiszczona przez J. M. (1) i H. M. (1). W dniu 12 maja 1983 roku Gmina M. S. zawarła z J. M. (1) i H. M. (1) umowę najmu powyższego lokalu mieszkalnego.

W dniu 14 maja 2003 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S., działając w imieniu Gminy M. S. wypowiedziało umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...), przy ulicy (...) w S. zawartą w dniu 12 maja 1983 roku. Jednocześnie wezwało najemców H. i J. małżonków M. do zapłaty zaległych należności w wysokości 4 219,67 złotych oraz do wydania przedmiotowego lokalu w stanie wolnym od osób i rzecz w nieprzekraczalnym terminie do dnia 14 lipca 2003 roku. Należność została uregulowana w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej. Pismem z dnia 24 czerwca 2004 roku uczestniczka poinformowała (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w S., że zaległość czynszowa została w całości uregulowana. Wynajmujący na skutek pisma H. i J. M. (1) w sprawie przywrócenia prawa najmu lokalu, przy ulicy (...), w dniu 1 lipca 2004 roku, uznał wypowiedzenie umowy najmu za bezskuteczne.

W dniu 15 września 2004 roku na podstawie umowy przeniesienia (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. nabyło od Gminy M. S. prawo udziału we własności budynku, położonego przy ulicy (...), stając się z mocy prawa stroną w/w umowy najmu. W związku z tym w dniu 24 września 2008 roku został zawarty aneks do umowy najmu lokalu mieszkalnego, przy ulicy (...) w S., mocą której zmieniono strony umowy w ten sposób, że w miejsce Gminy M. S., wpisano (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w S..

W trakcie trwania małżeństwa J. M. (1) znęcał się psychicznie i fizycznie nad rodziną. Nadużywał także alkoholu. Wyrokiem z dnia 19 marca 2008 roku, sygn. akt V K 1048/07, Sąd Rejonowy w Szczecinie uznał J. M. (1) za winnego między innymi tego, że w okresie od stycznia 2001 roku do 8 października 2006 roku w S., znęcał się fizycznie i psychicznie nad żoną H. M. (1) oraz synem J. M. (2), w taki sposób, że będąc pod wpływem alkoholu wszczynał awantury, podczas których znieważał słowami powszechnie uznanymi za obelżywe H. M. (1) i J. M. (2), groził im pozbawieniem życia, a także naruszył nietykalność cielesną uczestniczki i wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby lat 5, zobowiązał do: przeproszenia pokrzywdzonych na piśmie, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu oraz od przebywania w środowiskach osób nadużywających alkoholu.

W spornym lokalu zarówno J. M. (1), jak i H. M. (1) zamieszkiwali od 1983 roku. W mieszkaniu tym zamieszkiwały również ich dzieci, które wyprowadziły się w sierpniu 2011 roku. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na podstawie wniosku wierzyciela H. M. (1) wszczął przeciwko wnioskodawcy postępowanie egzekucyjne o opróżnienie lokalu mieszkalnego, przy ulicy (...) na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30 sierpnia 2010 roku zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 7 kwietnia 2011 roku. Wezwał J. M. (1) do dobrowolnego opróżnienia lokalu mieszkalnego i przeprowadzenia się do pomieszczenia tymczasowego wskazanego przez wierzyciela do dnia 16 sierpnia 2011 roku i zaznaczył, że w przypadku niewykonania polecenia, w dniu 17 sierpnia 2011 roku zostanie przeprowadzona egzekucja. Wnioskodawca nie opuścił dobrowolnie lokalu mieszkalnego, dlatego też w dniu 17 sierpnia 2011 roku Komornik Sądowy przeprowadził egzekucję. J. M. (1) oddał klucze do mieszkania uczestniczce. W okresie od 1983 roku do 2006 roku czynsz najmu opłacali H. M. (1) i J. M. (1), zaś po 2006 roku H. M. (1), a J. M. (1) partycypował w kosztach utrzymania. To samo dotyczyło opłat za media. Uczestniczka przeprowadziła remont pieca, uregulowała zaległości za energię elektryczną na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w S. oraz zadłużenie wobec (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.. Aktualnie czynsz najmu wynosi 560 złotych.

Ani H. M. (1), ani J. M. (1) nie posiadają prawa do żadnej innej nieruchomości. Obecnie w lokalu położonym w S., przy ulicy (...) zamieszkuje jedynie uczestniczka i ponosi związane z koszty eksploatacji lokalu. Utrzymuje się ze świadczenia emerytalnego w wysokości 1 115 złotych miesięcznie oraz wynagrodzenia w wysokości 1 000 złotych z tytułu umowy o pracę w rejestracji w szpitalu. Nie posiada innych dochodów. Nie ma również żadnych zobowiązań finansowych.

Aktualnie średni czynsz najmu lokalu czteropokojowego, położonego w pobliżu ulicy (...) wynosi 1 500 -2 000 złotych. Wysokość czynszu uzależniona jest od standardu i wyposażenia lokalu.

Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie J. M. (1), oparte na treści art. 43-45 k.r. i o. oraz art. 212 k.c. okazało się słuszne co do zasady. W przedmiotowej sprawie jedynym składnikiem zgłoszonym do podziału było prawo najmu do lokalu przy ulicy (...) w S.. Ustalając wartość przysługującego stronom prawa najmu lokalu mieszkalnego Sąd Rejonowy wziął po uwagę stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wartość prawa najmu lokalu mieszkalnego, objętego podziałem majątku wspólnego, stanowi różnica między czynszem wolnym a czynszem regulowanym, z uwzględnieniem - w konkretnych okolicznościach sprawy - okresu prawdopodobnego trwania stosunku najmu. W przedmiotowej sprawie, Sąd ustalając okres prawdopodobnego trwania stosunku najmu posiłkował się przepisami ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733). Odwołał się m.in. do art. 11 tej ustawy. Ustalając wartość prawa najmu Sąd przyjął, iż stosunek najmu trwać będzie przynajmniej rok. Określenie tego okresu jest szacunkowe, niemożliwe z góry do precyzyjnego wskazania, albowiem nie sposób przewidzieć czy zajdą okoliczności wymienione w przepisie art. 11 cytowanej ustawy. Z informacji biur nieruchomości wynika, iż czynsz najmu na wolnym rynku lokali o zbliżonym standardzie wynosi średnio około 2 000 złotych. Uczestniczka płaci aktualnie czynsz w wysokości 560 złotych. Różnica pomiędzy czynszem wolnorynkowym, a faktycznie płaconym wynosi 1 440 złotych. Kwotę te należało pomnożyć przez 12 miesięcy, co dało 17 280 złotych. Taką wartość prawa najmu Sąd ostatecznie ustalił, o czym orzeczono w pkt. I postanowienia.

Orzekając o należnej spłacie Sąd wziął pod uwagę treść art. 46 k.r.i o. w zw. z art. 1035 k.c. w zw. z art. 212 § 2 k.c. Sąd wziął pod uwagę okoliczność, że w wyroku z dnia 30 sierpnia 2010 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie orzekł eksmisję wnioskodawcy z mieszkania bez prawa do lokalu socjalnego. W związku z tym, mimo iż prawo najmu lokalu mieszkalnego nadal przysługuje obydwu stronom postępowania, to wnioskodawca nie ma możliwości korzystania z przedmiotu najmu. Prawo najmu przedmiotowego lokalu nie przedstawia więc dla wnioskodawcy żadnej wartości, skoro nie może w lokalu tym zamieszkiwać. Przemawia to za przyznaniem lokalu uczestniczce bez obowiązku spłaty. Zajęcie odmiennego stanowiska naruszałoby, w ocenie Sądu Rejonowego, art. 5 k.c., gdyż ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w trakcie trwania małżeństwa J. M. (1) nadużywał alkoholu, znęcał się psychicznie i fizycznie nad rodziną, za co został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 19 marca 2008 roku, sygn. akt V K 1048/07. Zachowanie wnioskodawcy doprowadziło również do zniesienia wspólności ustawowej małżeńskiej pomiędzy nim a uczestniczką oraz rozwiązania ich małżeństwa przez rozwód z orzeczeniem o jego winie, a nadto o eksmisji ze spornego mieszkania bez uprawnień do lokalu socjalnego. Sąd Rejonowy podkreślił, że J. M. (1) nigdy więcej w lokalu tym nie będzie mógł zamieszkać z uwagi na orzeczoną eksmisję. W takim stanie rzeczy żądanie przyznania mu spłaty należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestniczki o ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym na podstawie art. 43 § 2 i 2 k.r. i o. Sąd Rejonowy wskazał, że warunkiem ustalenia nierównych udziałów jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. W przedmiotowej sprawie Sąd nie znalazł podstaw do ustalenia nierównych udziałów, gdyż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie wykazał, by strony w różnym stopniu przyczyniały się do powstania majątku wspólnego. Uczestniczka nie udowodniła, aby do powstania wspólnego majątku – a jest nim w zasadzie jedynie prawo najmu - wnioskodawca nie przyczynił się bądź przyczynił w nikłym stopniu.

Odnosząc się do żądania uczestniczki rozliczenia nakładów, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że żądanie rozliczenia nakładów do dnia 1 stycznia 2006 roku jest nieuzasadnione, albowiem do tego czasu wnioskodawcę i uczestniczkę łączyła wspólność ustawowa małżeńska, a zatem kwoty te nie podlegają rozliczeniu. Nakłady z tytułu opłat, po dniu 1 stycznia 2006 roku i remontu pieca, nie podlegają rozliczeniu, ponieważ H. M. (1) w wyniku podziału otrzymała jedyny składnik majątku, a zatem czyniła nakłady na swoją rzecz.

Z kolei w odniesieniu do żądania J. M. (1) o rozliczenie wydatków w postaci opłat za mieszkanie, które ponosił po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej w okresie od dnia 20 września 2006 roku do dnia 17 sierpnia 2011 roku Sąd Rejonowy wskazał, że do akt złożył on polecenia przelewów na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. z dnia 14 listopada 2000 roku na kwotę 3.500 złotych (uiszczone w trakcie trwania wspólności ustawowej, nie podlega rozliczeniu), 23 lutego 2009 roku w kwocie 1.000 złotych, 2 marca 2009 roku w kwocie 413,13 złotych, 12 marca 2009 roku w kwocie 258,17 złotych oraz z dnia 20 stycznia 2011 roku w kwocie 263 złotych. Przedłożone polecenia przelewu z pierwszego kwartału 2009 roku nie mogą stanowić podstawy do czynienia ustaleń co do konkretnych kwot uiszczanych przez wnioskodawcę z tytułu najmu za lata 2006 – 2011. Nadto był on zobowiązany wspólnie z najemcą za zapłatę czynszu i innych należności (art. 688 ¹ § 1 k.c.). W ocenie Sądu wnioskodawca nie może domagać się zwrotu uiszczonych przez siebie kwot z tytułu czynszu w okresie, kiedy w lokalu tym zamieszkiwał. Tym bardziej, iż w czynsz wliczone są także opłaty uzależnione od liczby osób korzystających z lokalu jak zaliczka na zimną wodę i wywóz śmieci. Ponieważ w lokalu zamieszkiwały tez inne osoby nie sposób ustalić, kto w jakiej wysokości koszty te powinien ponieść. Nadto brak dowodu wskazującego, że środki na kaucję zostały uiszczone wyłącznie przez J. M. (1) i pochodziły z jego majątku osobistego.

O kosztach postępowania orzeczono w myśl art. 520 § 1 k.p.c.

W punkcie V sentencji postanowienia Sąd na podstawie § 7 ust. 1 pkt 10 w zw. z § 6 pkt 4 w zw. § 2 ust. 3 oraz § 19 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 ze zm.) przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie na rzecz adwokata M. C. kwotę 1 476 złotych (1 200złotych +23% VAT) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu.

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wywiódł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez: ustalenie wartości prawa najmu lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), wchodzącego w skład majątku wspólnego uczestników postępowania, na kwotę odpowiadającą rzeczywistej wartości tego prawa tj. 684.000 zł, dokonanie podziału majątku wspólnego uczestników postępowania w ten sposób, że powyżej wskazane prawo najmu lokalu mieszkalnego przyznane zostanie uczestniczce postępowania, z obowiązkiem jego spłaty na rzecz wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.

Jednocześnie apelujący wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika wnioskodawcy kosztów udzielonej pomocy prawnej, w tym kosztów postępowania odwoławczego, albowiem nie zostały one w całości ani w części uiszczone.

Apelujący zarzucił:

1. naruszenie przez Sąd przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 5 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie poprzez:

- przyjęcie, że przyznanie uczestniczce postępowania H. M. (1) składnika majątku będącego prawem najmem lokalu mieszkalnego bez jego obowiązku spłaty na rzecz wnioskodawcy zgodne jest z art. 5 k.c., z uwagi na fakt, iż gdy J. M. (1) w nim nie zamieszkuje, nie może zamieszkiwać i nie przedstawia to mieszkanie dla niego żadnej wartości, w sytuacji kiedy fakt zamieszkiwania w lokalu stanowiącym przedmiot umowy najmu nie ma w przedmiotowej sprawie znaczenia, a jedynie stan majątku wspólnego na dzień ustanowienia rozdzielności majątkowej, tym bardziej że bezspornym jest, iż prawo to wchodziło w skład majątku wspólnego uczestników postępowania;

- przyjęcie, iż ze względu na nieokreślone w żaden sposób zasady współżycia społecznego, jak również naganne zachowanie J. M. (1), które skutkowało skazaniem go wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie oraz eksmisją z lokalu będącego przedmiotem najmu, nie jest zasadne przyznanie na rzecz wnioskodawcy obowiązku dokonania przez H. M. (1) obowiązku spłaty prawa do najmu lokalu, w sytuacji gdy wnioskodawca poniósł już konsekwencję swojego zachowania, w tym zostając skazany wyrokiem karnym oraz orzeczeniem o jego eksmisji z przedmiotowego lokalu mieszkalnego;

b] art. 46 k.r.i o. w zw. z art. 1035 k.c. w zw. z art. 212 §2 k.c., poprzez jego niezastosowanie, a mianowicie poprzez przyznanie prawa najmu lokalu mieszkalnego uczestniczce postępowania H. M. (1) bez obowiązku jego spłaty na rzecz wnioskodawcy, w sytuacji, gdy ustalone zostało przez Sąd, że prawo to wchodzi w skład majątku wspólnego uczestników postępowania, w związku z czym zasadny jest obowiązek jego spłaty na rzecz J. M. (1);

c) art. 45 §1 k.r.i o., poprzez jego niezastosowanie i nierozliczenie zgłoszonych przez wnioskodawcę uiszczonych przez niego kwot z tytułu opłat na lokal mieszkalny po ustaniu wspólności małżeńskiej, stanowiących jego nakład z majątku osobistego na majątek wspólny.

2. naruszenie przez Sąd przepisów prawa procesowego mających wpływ na rozstrzygnięcie, tj.:

a} art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 §3 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie poprzez nieprawidłowe ustalenie wartości majątku podlegającego podziałowi, w ten sposób, że Sąd I Instancji ustalił, że w skład majątku wspólnego uczestników postępowania wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego, położonego w S. przy ul. (...) i wycenił wartość tego prawa na kwotę 17 280 złotych. Sąd Rejonowy błędne przyjął, że skoro stosunek najmu trwać będzie przynajmniej rok, a niemożliwe jest jego z góry precyzyjnie wskazanie, okres trwania umowy najmu przyjąć należy jako 12 miesięcy,

b) art. 233 §1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez:

- pominięcie w niniejszej sprawie istotnych okoliczności sprawy. Sąd I Instancji zaniechał ustalenia nakładów i wydatków poczynionych przez wnioskodawcę z majątku osobistego na majątek wspólny uczestników postępowania, z uwagi na fakt, iż niemożliwe jest ustalenie kto i w jakiej wysokości dokonywał opłat na lokal mieszkalny będący przedmiotem umowy najmu, a mając na uwadze, iż w przedmiotowym lokalu zamieszkują również pełnoletnie dzieci uczestników postępowania. Sąd I Instancji mając trudność w ustaleniu wysokości poczynionych przez wnioskodawcę nakładów i wydatków powinien zatem zbadać kto partycypował w kosztach utrzymania mieszkania - czego zaniechał.

- przyjęcie, że prawo najmu lokalu mieszkalnego, stanowiącego jedyny składnik majątku przypada małżonkowi i nie stanowi podstawy uzyskania korzyści majątkowej, w sytuacji gdy właśnie z uwagi na fakt, iż jest to jedyny składnik majątku wspólnego, stanowi to podstawę uzyskania korzyści przez uczestniczkę postępowania, przy jednoczesnej odmowie nałożenia na H. M. (1) obowiązku spłaty na rzecz wnioskodawcy.

W uzasadnieniu powód wskazał, że nieuzasadnione było ustalenie przez Sąd za prawdopodobny okres trwania prawa najmu okres 12 miesięcy, z uwagi na fakt, iż „stosunek najmu trwać będzie przynajmniej rok”. Sąd I Instancji zaniechał ustalenia w tym zakresie planów uczestniczki postępowania, czy chce wypowiedzieć umowę najmu, czy płaci regularnie czynsz, lub narusza obowiązki wynikające z zawartej umowy. Sąd nie przesłuchał w tym zakresie najemcy, czy ma zamiar wypowiedzieć stosunek najmu przedmiotowego lokalu, w związku z czym przyjmowanie 12 miesięcy za prawdopodobny okres trwania umowy jest nieuzasadnione. Co więcej, uczestniczka postępowania przyznała na rozprawie, iż zamierza, w ramach istniejącego prawa najmu, zamienić mieszkanie na inne, co oznacza, iż wiąże długoterminowe plany z zawartą umową z (...) sp. z o. o. w S., a tym samym przemawia to za przyjęciem dłuższego okresu trwania zawartej umowy najmu, co ostatecznie będzie musiało wpłynąć na wartość prawa najmu. Za nieuzasadnione powód uznał też przyznanie przez Sąd I Instancji jedynego składnika majątku uczestniczce postępowania bez obowiązku jego spłaty na rzecz wnioskodawcy. W ocenie powoda, Sąd w zaskarżonym postanowieniu powołał się wyłącznie na abstrakcyjna klauzulę generalną, jaką są zasady współżycia społecznego i zaniechał wskazania jaka to zasada współżycia społecznego przemawia za odebraniem wnioskodawcy prawa do uzyskania spłaty zasądzonego H. M. (1) prawa najmu lokalu. Ponadto, zdaniem apelującego, nieuprawnione jest powoływanie się przez Sąd I Instancji na zachowanie wnioskodawcy, za które został już ukarany, tak wyrokiem karnym, jak również orzeczeniem o jego eksmisji, a nie mającym wpływu na sferę majątkową uczestników postępowania, której przedmiotem jest podział ich majątku wspólnego. Odnosząc się do kwestii pominięcia nakładów i wydatków poczynionych przez wnioskodawcę z majątku osobistego na majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej powód podniósł, że Sąd powinien dążyć do usunięcia całości wątpliwości, jeśli dadzą się one usunąć i wyjaśnić przedmiotową sprawę, czego w przedmiotowym postępowaniu nie uczynił. W ocenie powoda, znamię dowolności nosiła dokonana przez Sąd I Instancji ocena zebranych w sprawie dowodów, w tym między innymi zaniechanie zbadania, że w przedmiotowym lokalu mieszka większa ilość osób oraz kto i w jakiej wysokości poniósł nakłady na majątek wspólny z majątku osobistego.

Uczestniczka wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się częściowo uzasadniona.

Na wstępie wskazać należy, że postępowanie apelacyjne, jakkolwiek jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednakże zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że Sąd Odwoławczy ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. Podkreślić też należy, że Sąd ten nie może poprzestać jedynie na ustosunkowaniu się do zarzutów apelacyjnych. Merytoryczny bowiem charakter orzekania Sądu II instancji polega na tym, że ma on obowiązek poczynić własne ustalenia i ocenić je samodzielnie z punktu widzenia prawa materialnego, a więc dokonać subsumcji. Z tego też względu Sąd ten może, a jeżeli je dostrzeże – powinien, naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia prawa materialnego popełnione przez Sąd I instancji i to niezależnie od tego, czy zostały one podniesione w apelacji, jeśli tylko mieszczą się w granicach zaskarżenia (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.04.2000 r., III CKN 812/98 i in.).

Granice zaskarżenia w przedmiotowej sprawie wyznaczył w apelacji wnioskodawca.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym dla poczynienia ustaleń faktycznych mających wpływ na zastosowanie przepisów prawa materialnego. Zgromadzone w sprawie dowody poddał wszechstronnej, wnikliwej ocenie, ustalając prawidłowo stan faktyczny sprawy. Ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd I instancji odpowiada wymogom stawianym przez przepis art. 233 § 1 k.p.c., uwzględnia cały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i tym samym pozostaje pod ochroną wynikającą z powołanego przepisu. Ocena ta nie nosi cech dowolności, szczegółowo odnosi się przeprowadzonych w sprawie dowodów. Sąd Odwoławczy w całości podziela przeprowadzoną przez Sąd I instancji ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów, tym samym akceptuje poczynione w oparciu o te ocenę ustalenia faktyczne, uznając je za własne, bez ich ponownego przytaczania. Za prawidłowe, należało uznać również rozważania prawne Sądu Rejonowego dotyczące przepisów prawa materialnego, które Sąd Okręgowy przyjmuje również za własne, za wyjątkiem rozważań uzasadniających zwolnienie uczestniczki od spłaty na rzecz wnioskodawcy. Skazać też należy, iż Sad Okręgowy mając obowiązek ustalić wartość majątku na datę zniesienia współwłasności przeprowadził dodatkowe dowody z dokumentów w postaci informacji działających na rynku lokalnym biur pośrednictwa w wynajmie lokali oraz informacji (...). Spółki z o.o. w S. na okoliczność aktualnej wysokości czynszu w lokalu będącego przedmiotem najmu stron. Żadna ze stron nie kwestionowała wartości dowodowych tych dokumentów dlatego też Sad uznał je za wiarygodne i w oparciu o nie poczynił własne ustalenia.

Na wstępie wskazać warto, że przepisy prawa materialnego, normujące stosunki majątkowe między małżonkami, jak również właściwe w tej materii przepisy prawa procesowego, nie regulują samodzielnie podziału majątku wspólnego, lecz odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących działu spadku oraz zniesienia współwłasności. W tym zakresie wskazać należy na uregulowania zawarte w przepisach: art. 1035 k.c., art. 210 i nast. k.c., art. 567 § 3 k.p.c., art. 680 - 689 k.p.c., i art. 618 § 2 i § 3 k.p.c.

Przepisy prawa cywilnego materialnego o zniesieniu współwłasności przewidują trzy sposoby wyjścia ze współwłasności, z których najbardziej preferowanym przez ustawodawcę jest podział fizyczny rzeczy (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 211 k.c.). Jeśli natomiast rzecz nie daje się podzielić, gdyż byłoby to sprzeczne z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem albo pociągałoby za sobą istotną jej zmianę lub znaczne zmniejszenie wartości, wówczas może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli, z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 46 kro. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 § 2 k.c.).

W związku z zaskarżeniem w całości postanowienia Sądu Rejonowego przez wnioskodawcę koniecznym było rozstrzygnięcie kwestii wartości ustalonego jedynego składniku w postaci prawa najmu, którego przynależność do majątku wspólnego stron oraz fakt, iż nie da się ono podzielić nie była kwestionowana. Nadto Sad zobowiązany był zbadać kwestię należnej wnioskodawcy spłaty (przy zgodnej woli oby stron co do przyznania tego składnika uczestniczce), a także kwestii nakładów poniesionych przez wnioskodawcę na majątek wspólny.

Odnośnie wartości prawa najmu, wyjaśnić należy, iż brak jest kryteriów ustawowych określenia wartości przedmiotowego prawa. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 maja 2002 roku (III CZP 28/02, OSNC 2002/12/150) przy określaniu wartości prawa najmu, jako składnika majątku wspólnego podlegającego podziałowi, powinno się uwzględniać wartość możliwości korzystania w przyszłości z lokalu mieszkalnego przez najemcę. Zważywszy, że istotą tego prawa jest możliwość korzystania z cudzego przedmiotu majątkowego przez czas oznaczony lub nieoznaczony, przy ustalaniu wartości tego prawa nie można nie uwzględniać hipotetycznego okresu trwania owej możliwości korzystania. Zdaniem Sądu Najwyższego, trudno byłoby sobie wyobrazić poprawne ustalenie wartości prawa najmu bez uwzględnienia faktu, że najem ma trwać w przyszłości przez czas oznaczony lub nieoznaczony. Innymi słowy, przyjąć należy, że jednym z niezbędnych czynników, podlegających uwzględnieniu przy ustalaniu wartości prawa najmu lokalu mieszkalnego, jest przyszły prawdopodobny czas trwania stosunku najmu. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, ponieważ prawo najmu lokalu komunalnego nie jest przeznaczone do obrotu, przy ustalaniu wartości tego prawa nie może być pomocna jego wartość rynkowa, lecz konieczne staje się odwołanie do przeciętnego czynszu rynkowego, który musiałby zapłacić zainteresowany korzystaniem z takiego lokalu mieszkalnego. Czynsz taki, stanowiący ekwiwalent możliwości korzystania z przedmiotu najmu, jest jedynym słusznym miernikiem wartości prawa przysługującego najemcy mieszkalnego lokalu komunalnego. Realną wartość prawa najmu wyraża więc wysokość czynszu rynkowego, będącego ekwiwalentem możliwości korzystania z lokalu. Przy ustalaniu wartości prawa najmu jako składnika majątku wspólnego podlegającego podziałowi, niezbędne jest jednak uwzględnienie i tej okoliczności, że funkcjonalnym korelatem wspomnianego prawa jest obowiązek zapłaty czynszu. Realną wartość rynkową prawa najmu wyznacza więc także wysokość czynszu, do zapłaty którego zobowiązany jest najemca. Miarodajną zatem dla określenia wartości tego prawa powinna być czysta wartość prawa najmu, a więc wartość wyznaczona kwotą stanowiącą różnicę między jego wartością rynkową, określoną wysokością czynszu „wolnego”, a wysokością faktycznie opłacanego czynszu.

W przywołanej powyżej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, iż nie sposób pominąć niewątpliwej stabilności czy wręcz trwałości stosunku najmu lokalu komunalnego, podlegającego regulacji przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733), na podstawie art. 11 ust. 2 tej ustawy bowiem znacznie ograniczone zostały uprawnienia wynajmującego w przedmiocie skorzystania z możliwości zakończenia stosunku najmu. Jednakże, mając na względzie ustawowe przesłanki stabilizujące ten stosunek prawny, nie można też pominąć oczywistej konieczności uwzględnienia konkretnych okoliczności rozpoznawanej sprawy, takich jak np. wiek najemcy, stan zdrowia, stosunki rodzinne lub możliwości majątkowe.

Zgodzić należy się z apelującym, iż w okolicznościach rozpoznawanej sprawy błędnym okazało się ustalenie, iż prawdopodobny czas trwania najmu wynosi 12 miesięcy. W niejasny sposób Sąd Rejonowy odwołał się do przepisu art. 11 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku Tymczasem odwołanie się do tego przepisy uzasadniało wniosek, iż wypowiedzenie umowy najmu w stosunku do najemcy, który ma wolę zamieszkania, płaci czynsz oraz nie narusza innych obowiązków ustawowych, jest zasadniczo niemożliwe i pozwala na przyjęcie stabilności umowy najmu w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Okres istnienia stosunku najmu powinny zatem wyznaczać inne okoliczności, takie m.in. jak wskazany przez Sąd Najwyższy wiek najemcy oraz jego stan zdrowia. Powyższe pozwala bowiem na bardziej prawdopodobne oszacowanie długości trwania umowy najmu. W ocenie Sądu Okręgowego, miarodajnym w okolicznościach rozpoznawanej sprawy było zatem posłużenie się kryterium przewidywanej długości życia najemcy. J. M. (3), urodzony (...) toku ma obecnie 66 lat i 11 miesięcy. Przeciętna średnia długość życia mężczyzny zamieszkującego w wojewódzkie (...) w 2012 roku, według publikacji Głównego Urzędu Statystycznego (źródło www.stat.gov.pl) wynosiła 72,6 lat. W dalszej kolejności, uwzględniając wskazania co do sposobu wyliczenia wartości prawa najmu Sąd Okręgowy zaktualizował informacje odnośnie rynkowej wartości miesięcznego czynszu najmu lokalu o zbliżonym standardzie i powierzchni do lokalu będącego przedmiotem podziału w niniejszej sprawie. Z informacji z biur nieruchomości wynika, iż rozpiętość cen za wynajem jest dużo i waha się pomiędzy 1200 a 3500 zł. Przy czym wartość 3 500 zł dotyczyła mieszkania o podwyższonym standardzie (k.287). Uwzględniając średni standard spornego lokalu mieszkalnego, miesięczny czynsz najmu wynosić powinien od 1200 do 1800 zł ze średnią na poziomie 1500 zł. Od kwoty tej odliczyć należało wartość czynszu uiszczanego obecnie i kwotę tą pomnożyć przez 61 miesięcy przewidywanego dalszego trwania życia wnioskodawcy (1500-720= 780 x 61 miesięcy = (...)). Uzyskaną w ten sposób wartość należało podzielić przez 2, uzyskując wartość udziału należnego wnioskodawcy a tym samym wysokość należnej mu od uczestniczki spłaty, przy niezaskarżonym ustaleniu, iż udziału w majątku wspólnym stron, są równe.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie zachodziły przesłanki do niezasądzania od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy należnej spłaty z powołaniem się na zasady współżycia społecznego.

Możliwość obniżenia spłaty przewidziana jest wprost jedynie w przepisie art. 216 § 2 k.c. w odniesieniu o gospodarstwa rolnego. Takie uregulowanie zdaje się wskazywać, że w innych wypadkach zniesienia współwłasności i działu (podziału) mas majątkowych, do których mają odpowiednie zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności (art. 1035 k.c., art. 46 k.r.o.), a więc i w razie podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, nie jest dopuszczalne, w szczególności na podstawie art. 5 k.c., obniżenie spłaty należnej osobie uprawnionej do jej otrzymania. W następstwie ustania wspólności żaden z małżonków (jego następców prawnych) nie traci przysługującego mu prawa własności majątku objętego tą wspólnością, z tym że do tego majątku mają wówczas odpowiednie zastosowanie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 k.r.o.). Podkreślić przy tym należy, że w zależności od okoliczności, przy ocenie których ma w szczególności znaczenie wzgląd na zasady współżycia społecznego, mogą być ustalone nierówne udziały w majątku wspólnym, a nawet małżonek może zostać pozbawiony takiego udziału (art. 43 § 2 i 3 k.r.o.). Jeżeli w tym trybie nie dojdzie do pozbawienia małżonka udziału w majątku wspólnym, to podział tego majątku nie może doprowadzić do pozbawienia małżonka prawa własności przysługującej mu w wyniku podziału części tego majątku odpowiadającej wielkości jego udziału w tym majątku. Gdy w wyniku podziału małżonek nie otrzyma żadnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego albo otrzyma przedmioty o wartości niższej niż jego udział w majątku wspólnym, to przysługuje mu odpowiednia spłata lub dopłata (art. 46 k.r.i o w związku z art. 1035 k.c. i art. 212 k.c.). Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 stycznia 2000 roku (sygn. I CKN 32098, OSNC 2000/7-8/133) nie można przyjąć, że zasady współżycia społecznego mogą uzasadniać pozbawienie małżonka takiej spłaty lub dopłaty w całości czy choćby w części. Doszłoby wówczas do pozbawienia tego małżonka substratu majątkowego odpowiadającego jego prawu własności w majątku wspólnym (udziałowi w tym majątku), co godziłoby w prawo własności gwarantowane przez Konstytucję RP (art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2). Gwarancji tej nie można przeciwstawić zasad współżycia społecznego i z powołaniem się na nie zniweczyć bądź ograniczyć jej działanie. Przepis art. 5 k.c. nie może zatem stanowić podstawy obniżenia spłaty lub dopłaty należnej jednemu z małżonków (jego następcom prawnym) w wyniku podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.

Sąd Okręgowy wskazuje przy tym, iż dopóki nie nastąpi podział majątku, dopóty prawo wchodzącego w jego skład przysługuje obojgu rozwiedzionym małżonkom, a samo opuszczenie lokalu przez jednego z rozwiedzionych małżonków i nieprzebywanie w nim, nawet jeżeli nastąpiło na skutek realizacji wyroku eksmisyjnego, nie może być utożsamiane z utratą uprawnień do przebywania w lokalu. Innymi słowy, domaganie się eksmisji jednego z małżonków nie wyklucza dokonywania podziały majątku z uwzględnieniem lokalu, z którego małżonek został eksmitowany (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 roku, sygn. IV CKN 1249/00, LEX nr 80269).

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie I. tylko o tyle, że wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego prawa najmu lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) ustalił na kwotę 47 580 zł oraz w punkcie II. tylko o tyle, że zasądził od uczestniczki H. M. (2) na rzecz wnioskodawcy J. M. (1) kwotę 23 790 złotych tytułem spłaty udziału w majątku wspólnym, płatne do dnia 31 października 2014 r. wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności.

W pozostałym zakresie apelacja wnioskodawcy podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. Podkreślić należy, że wspólność ustawowa małżeńska między wnioskodawcą a uczestniczką ustała z dniem 1 stycznia 2006 r. Wnioskodawca partycypował w kosztach utrzymania zarówno przed ustaniem wspólności, jak i po tej dacie. Ponoszenie opłaty eksploatacyjnych z tytułu używania lokalu nie stanowiły nakładów podlegających rozliczeniu. Powyższe nie stanowią także ciężarów i wydatków związanych z rzeczą w rozumieniu art. 207 k.c., gdyż są to wydatki związane z używaniem rzeczy. Zauważyć przy tym należy, iż jeżeli nie mamy do czynienia z nakładami z majątku wspólnego na majątek osobisty, ciężar wykazania poniesiona nakładu spoczywa na stronie, która występuje z roszczeniem. Nie ma zatem racji wnioskodawca, iż Sąd pierwszej instancji prowadzić winien postępowanie z urzędu w celu wykazania nakładów poniesionych przez wnioskodawcę w jego majątku osobistego. Podkreślić należy także, iż wnioskodawca, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie sprecyzował swojego roszczenia, nie wskazując jakiej konkretnie kwoty domaga się tytułem rozliczenia nakładów w postaci czynszu najmu. Z samego faktu, iż wskazywany czynsz najmu nie może być uznany za nakład na rzecz, jego roszczenie podlegało oddaleniu. Wskazać też należy, iż brak podstaw do przyjęcia, iż świadczył on ponad swój udział, zaś część złożonych przez niego dowodów wpłat dotyczy okresu kiedy strony łączyła wspólność majątkowa małżeńska. W sprawie, wobec braku stosownych wniosków, nie przeprowadzono żadnych dowodów na okoliczność zakresu, kosztów remontu o jakim wspominał wnioskodawca, okresu kiedy był on prowadzony oraz z jakiego źródła pochodziły środki przeznaczone na ten cel. Zważywszy na to, że zasiedlenie lokalu nastąpiło w 1983 r. tj. po 8 latach od zawarcia związku małżeńskiego należało uznać, że środki te pochodziły z majątku wspólnego. Podobny wniosek, wobec braku dowodów przeciwnych Sąd przyjął w przedmiocie kaucji wpłaconej przy zasiedleniu lokalu.

W punkcie 3 Sąd Odwoławczy orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 520 § k.p.c.

W punkcie 4 Sąd Okręgowy rozstrzygnął o wynagrodzeniu ustanowionego z urzędu pełnomocnika wnioskodawcy na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. nr 146, poz. 1188 ze zm.) w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 19 i 20 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).