Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2018 roku wydanym w sprawie III C 858/18 Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w całości uwzględnił żądanie pozwu i uznał za bezskuteczną w stosunku do powódki Hurtowni (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w S. umowę sprzedaży zawartą przed notariuszem w S. L. Z. dnia 8 kwietnia 2015 roku (rep. A nr (...)), której przedmiotem były:

- lokal mieszkalny położony w (...), objęty księgą wieczystą (...) wraz z
przynależnymi udziałami w części nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą numer (...);

- lokal niemieszkalny numer (...) położony w (...), objęty księgą wieczystą (...);

- nieruchomość niezabudowana stanowiąca działkę gruntu nr (...), położoną w (...), objętą księgą wieczystą (...);

- udział wynoszący 1/3 części w nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), położonej w (...), objętej księgą wieczystą (...)

w celu ochrony przysługującej powódce w stosunku do M. R. (1) wierzytelności stwierdzonej wyrokiem Sadu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 20 listopada 2015 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt XI GC 109/15 (punkt I), nadto zasądził od pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. na rzecz Hurtowni (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwotę 4506 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd rejonowy rozstrzygnięcie swoje oparł na przepisie art. 527 k.c., uznając że zostały spełnione wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej, przy uwzględnieniu że poza sporem pozostawała okoliczność,
że powódce przysługuje wymagalna wierzytelność w stosunku do dłużnika M. R. (1), nadto że dłużniczka zawarła z pozwaną umowę, na mocy której zbyła na jej rzecz przysługujące jej udziały w 4 nieruchomościach. Sąd wskazał także, że przy uwzględnieniu domniemań wynikających z art. 527 § 3 k.c. (mąć dłużniczki jest prezesem pozwanej) wykazała także świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzyciela. W odniesieniu do zarzutów pozwanej, że przedmiotem sprzedaży był wyłącznie udział, z którego powódka nie mogła prowadzić egzekucji, gdyż nie miała klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużniczki, sąd wskazał, że nie jest to żadną przeszkodą, zwłaszcza że wierzyciel był uprawniony do podjęcia czynności zmierzających do ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Ponadto sąd podniósł, że istniejące obciążenia na nieruchomościach w postaci hipotek, nie dają podstaw do uznania, że wierzyciel nie mógłby uzyskać zaspokojenia.

Rozstrzygnięcie o kosztach sąd oparł na zasadzie odpowiedzialności za wynik postepowania, mając na uwadze że powódka poniosła koszty w postaci opłaty sądowej od pozwu – 889 zł, koszty zastępstwa – 3600 zł i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa – 17 zł.

Z powyższym orzeczeniem nie zgodził się pozwany (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., który zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów postepowania tj. art. 245 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że to pozwany a nie powód winien przeprowadzić dowód na okoliczność braku istnienia wierzytelności wynikających z zabezpieczeń hipotecznych na nieruchomościach stanowiących przedmiot skargi pauliańskiej. Apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powódka Hurtownia (...) sp. z o.o.
w S. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, wskazując na bezzasadność argumentacji skarżącego.

Niezależnie od powyższego powódka cofnęła pozew i zrzekła się roszczenia, wskazując że w dniu 4 grudnia 2018 r. i 01 kwietnia 2019 r. roszczenie powodowej spółki, w związku z którym została wniesiona skarga pauliańska, zostało zaspokojone w całości, również w odniesieniu do kosztów procesu, zasądzonych nieprawomocnym wyrokiem sądu rejonowego.

Pozwana (...) sp. z o.o. w W. w piśmie z dnia 11 grudnia 2019 r. okoliczność spłaty zadłużenia potwierdziła, przy czym wskazała, że nastąpiło to w związku z wydaniem przez sąd rejonowy w dniu 28 lutego 2019 r. postanowienia o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym. Pozwana w chwili spłaty pozostawała w przeświadczeniu, że wyrok jest prawomocny. Następnie sąd decyzję to uchylił, udzielając pozwanej zwolnienia od kosztów sądowych
w postępowaniu apelacyjnym, w związku z czym pozwana nie cofnęła apelacji, gdyż zarzut pozostawał uzasadniony. Podkreślone zostało także pozwana informowała powódkę o tym, że spłata wierzytelności została dokonana w mylnym ale usprawiedliwionym przeświadczeniu o uprawomocnieniu się wyroku i nie można jej utożsamiać z uznaniem powództwa. Pozwana tymczasem cofnęła powództwo i zrzekła się roszczenia, a zatem wina ponieść negatywne konsekwencje procesowe złożonego oświadczenia o cofnięciu pozwu.

Z powyższych względów pozwana wniosła o zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów postępowania I i II instancyjnego, przywołując regulację art. 203 § 4 k.p.c.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Strona powodowa niewątpliwie może cofnąć pozew na każdym etapie postępowania również po wniesieniu apelacji. Jeżeli cofnięcie połączone jest ze zrzeczeniem się roszczenia, nie jest wymagana zgoda pozwanego na dokonanie tej czynności (art. 203 § 1 k.p.c.).

Zgodnie z art. 332 § 2 k.p.c. w razie cofnięcia pozwu przed uprawomocnieniem się wyroku i przed jego zaskarżeniem z jednoczesnym zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia, a za zgodą pozwanego również bez takiego zrzeczenia się, sąd pierwszej instancji uchyli swój wyrok i postępowanie w sprawie umorzy, jeżeli uzna cofnięcie takie za dopuszczalne. Przepis powyższy adresowany jest jednak do sądu I instancji. Nie oznacza to jednak, że niedopuszczalne jest cofnięcie powództwa i zrzeczenie się roszczenia już po wniesieniu apelacji. Oznacza to tylko to, że w takiej sytuacji nie ma zastosowania przepis art. 332 § 2 k.p.c., zaś kwestia ocena dopuszczalności cofnięcia powództwa i zrzeczenia się roszczenia przeniesiona zostaje do sądu II instancji, który oceny dokonuje przez pryzmat art. 203 § 4 k.p.c., art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 386 § 3 k.p.c.

Na podstawie zaś art. 355 § 1 k.p.c. sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Przepis art. 203 § 1 k.p.c. stanowi natomiast, iż pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. Stosownie natomiast do treści art. 391 § 1 k.p.c. jeżeli nie ma szczególnych przepisów
o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy
o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Podkreślić należy, iż cofnięcie pozwu jest cofnięciem wniosku o udzielenie ochrony prawnej roszczeniu procesowemu i jest wyrazem rezygnacji powoda z kontynuacji postępowania rozpoczętego wskutek wniesienia pozwu. Cofnięcie pozwu może nastąpić w toku całego postępowania, w tym także na etapie postępowania apelacyjnego.

W świetle art. 316 § 1 k.p.c. sąd okręgowy jest zobowiązany do uwzględnienia stanu rzeczy w chwili orzekania.

Powódka w dniu 24 kwietnia 2019 r. (data złożenia pisma procesowego w placówce pocztowej) cofnęła pozew i zrzekła się roszczenia. Sąd Okręgowy uznał cofnięcie pozwu za skuteczne. Nie stwierdził okoliczności określonych w art. 203 § 4 k.p.c. czyniących powyższą czynność procesową niedopuszczalną, zwłaszcza że powódka wyjaśniła, że cofnięcie pozwu jest związane z zapłatą całej należności łącznie z kosztami postępowania pierwszoinstancyjnego.

Nie występowały zatem jakiekolwiek przesłanki wskazujące na to, że czynność ta była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa.

Co prawda pozwana w piśmie procesowym z dnia 11 grudnia 2019 r. wskazała, że dokonała zapłaty będąc w błędnym przeświadczeniu, że wyrok sądu I instancji się uprawomocnił i jej zdaniem z korespondencji pozasądowej pomiędzy stronami wprost wynika, że orzeczenie przez nią jest kwestionowane w całości, a pomimo tego powódka pozew cofnęła.

Wyjaśnić należy, że pozostawienie powodowi decyzji co do tego, czy będzie popierał wniesione powództwo jest potwierdzeniem obowiązywania w procesie cywilnym zasady dyspozycyjności, uznawanej za jedną z głównych ze względu na charakter stosunków prawnych, o których w nim się rozstrzyga. Skuteczne cofnięcie pozwu niweczy skutki zarówno procesowe, jak i materialnoprawne wywołane jego wniesieniem
(art. 203 § 2 k.p.c.). O tym, jakie okoliczności mogą usprawiedliwiać złożenie oświadczenia o cofnięciu pozwu, a w szczególności, czy może to być spełnienie świadczenia dobrowolnie lub przymusowo po wystąpieniu przez powoda z pozwem, Sąd Najwyższy wypowiedział się w uchwale z 26 lutego 2014 r., III CZP 119/13, w której przyjął, że jeżeli powód, na rzecz którego pozwany po doręczeniu odpisu pozwu spełnił świadczenie, nie cofnął pozwu, sąd oddala powództwo. Tożsamy skutek nastąpiłby już po wydaniu wyroku. W sytuacji gdyby powódka nie cofnęła pozwu, a uzyskała zaspokojenie swojego roszczenia, sąd odwoławczy zobligowany byłby do zmiany wyroku i oddalenia powództwa, co przełożyłoby się w sposób oczywisty na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i uznanie powódki za przegrywającą postępowanie.

Samo zaspokojenie roszczenia bez cofnięcia pozwu wywołuje skutki materialnoprawne, prowadzące do oddalenia powództwa z powodu jego bezzasadności i nie jest przeszkodą do merytorycznego rozpoznania sprawy. Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art. 316 § 1 k.p.c. stosowany przez sądy na etapie wyrokowania wyraża zasadę aktualności orzeczenia sądowego, mającą zastosowanie do każdego rodzaju powództwa. Stan sprawy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, który na podstawie art. 316 § 1 k.p.c. sąd bierze pod uwagę wydając wyrok obejmuje zarówno jej okoliczności faktyczne, jak i obowiązujące przepisy, mogące stanowić podstawę prawną rozstrzygnięcia. Jeśli zatem roszczenie zostało zaspokojone i przestało istnieć na skutek dokonanej zapłaty (wygasło), zrozumiałym jest oświadczenie powódki o cofnięciu pozwu i zrzeczeniu się roszczenia. wygaśnięcie dochodzonego roszczenia.

Oceniając zatem skuteczność cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia przez pryzmat przesłanek
z art. 203 § 4 k.p.c., sąd odwoławczy uznał, iż okoliczności sprawy nie wskazują, aby dokonana przez powódkę czynność była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa. Powódka w sposób racjonalny uzasadniła jej dokonanie, spełnieniem świadczenia przez pozwaną; co prawda przedmiotem żądania było uznanie określonych czynności prawnych za bezskuteczne, jednakże uprawnienie wierzyciela do zaspokojenia się w drodze egzekucji z przedmiotów majątkowych, które w następstwie czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły, nie jest jedynym skutkiem uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną i jednocześnie nie jest to jedyny sposób zaspokojenia wierzyciela. Osoba taka może zwolnić się także w ten sposób, że spłaci zobowiązanie dłużnika, co miało miejsce w niniejszym postępowaniu. Aczkolwiek z polecenia przelewu wynika, że spłaty dokonała osoba trzecia, nie zaś pozwana. Płatności dokonał bowiem M. R. (2); pozwana na tę wpłatę jednak powołuje się, wskazując że została ona dokonana w mylnym przeświadczeniu że wyrok sądu rejonowego uprawomocnił się. Z korespondencji pozasądowej wynika dodatkowo, że zapłata nie została dokonana z zastrzeżeniem zwrotu. Jedynie w późniejszym czasie strona pozwana wskazała, że zapłata kosztów postępowania nastąpiła na podstawie nieprawomocnego orzeczenia. Pismo to jednak jest z daty 8 kwietnia 2019 r., podczas gdy druga z płatności nastąpiła 28 marca 2019 r.

Tym samym strona pozwana w przedstawionych okolicznościach nie mogła domagać się uznania cofnięcia powództwa za sprzeczne z jakimikolwiek zasadami. Spłata zadłużenia za M. R. (1) nastąpiła bowiem w dwóch transzach – w grudniu 201 r. i marcu 2019 r., zatem już po wydaniu wyroku. Żadna płatność nie była obwarowana warunkiem zwrotu. Późniejsze zastrzeżenia w korespondencji stron i to tylko dotyczące ewentualnie zapłaconych kosztów procesu, są bezprzedmiotowe dla oceny oświadczenia o cofnięciu pozwu przez pryzmat przesłanek z art. 203 § 4 k.p.c.

Z tych też względów, uznając cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia względem apelującego pozwanego za skuteczne, sąd okręgowy na podstawie wyżej cytowanych przepisów oraz art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w całości, o czym rzeczono w punkcie 1. postanowienia.

Jednocześnie sąd wskazuje, że reakcja powódki po zaspokojeniu jej przez pozwanego była jak najbardziej prawidłowa, gdyż w braku cofnięcia powództwa i zrzeczenia się roszczenia powódka narażałaby się na przegranie postępowania apelacyjnego.

Z uwagi na to, że przyczyną cofnięcia pozwu i zrzeczenia się roszczenia było spełnienie świadczenia przez pozwanego koniecznym było również orzeczenie o kosztach postępowania.

W przedmiotowej sprawie, cofnięcie pozwu przez powódkę podyktowane było faktem spłaty zadłużenia dłużniczki, w związku z którym została złożona skarga pauliańska zawarcia przez strony umowy, odpowiadającej żądaniu pozwu.

Przypomnieć trzeba, że zgodnie z dyspozycją art. 203 § 2 zd. 2 k.p.c., na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.

Zatem, co do zasady, w przypadku cofnięcia pozwu, koszty ponosi strona powodowa. Nie jest to jednak jedyna zasada, mająca zastosowanie przy cofnięciu pozwu. Istotne bowiem są przyczyny podjęcia przez powoda decyzji o cofnięciu pozwu. Należy bowiem zauważyć, że jeżeli cofnięcie pozwu nastąpiło wskutek dokonania zapłaty przez pozwanego po wytoczeniu powództwa, to pozwany jest obowiązany do zwrotu kosztów procesu powodowi. Stanowisko to należy wywieść z tezy, że zaspokojenie przez pozwanego roszczenia powoda po wytoczeniu pozwu jest równoznaczne z przegraniem przez niego procesu (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1951 r., C 593/51). W postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CZ 208/11, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zasadą jest (art. 203 § 2 k.p.c.), że w wypadku cofnięcia pozwu obowiązek zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, na jego żądanie, obciąża powoda bez względu na przyczynę cofnięcia. Jednakże dopuszczalne jest odstępstwo od tej zasady w sytuacji, gdy powód wykaże, że wystąpienie z powództwem było niezbędne dla celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w dacie wytoczenia pozwu. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy cofnięcie pozwu jest konsekwencją zaspokojenia przez pozwanego wymagalnego w chwili wytoczenia powództwa roszczenia powoda. W rozumieniu przepisów o kosztach procesu (art. 98 k.p.c.) pozwanego należy uznać wówczas za stronę przegrywającą sprawę. W innym miejscu Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, że rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego wymaga ustalenia i oceny przez sąd drugiej instancji, która strona jest stroną wygrywającą cały proces, a nie tylko postępowanie apelacyjne. Dodał, że w sytuacji, gdy pozwany w toku procesu spełnił dochodzone od niego świadczenie, czym zaspokoił roszczenie powoda wymagalne w chwili wytoczenia powództwa, należy pozwanego uznać za stronę przegrywającą sprawę, w rozumieniu przepisów o kosztach procesu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CZ 1/10, niepublikowane).

Z kolei, w postanowieniu z dnia 10 lutego 2011 r., sygn. IV CK 111/10, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że obowiązek zwrotu kosztów może wyjątkowo nie obciążać strony cofającej pozew lecz stronę przeciwną, jeśli wystąpienie z pozwem było niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony,
a ciężar dowodu wystąpienia tych okoliczności obciąża cofającego pozew.

W rezultacie, uznać należy, że w zasadzie, utrwalone jest stanowisko, zarówno w judykaturze, jak
i doktrynie prawa, że w przypadku cofnięcia pozwu w związku z zaspokojeniem roszczenia przez pozwanego po wytoczeniu powództwa, powód będzie traktowany jako strona wygrywająca sprawę. Zgodzić się trzeba, że dodatkowo należy wówczas ustalić, czy pozwany dał powód do wytoczenia powództwa. Taka sytuacja miałyby miejsce, gdyby pozwany niezwłocznie uznał powództwo bądź spełnił świadczenie w reakcji na doręczony mu odpis pozwu.

W niniejszej sprawie, pozwana wdała się w spór z powódką. W toku postępowania pierwszoinstancyjnego, a także i później, pozwana twierdziła o niezasadności wytoczonego powództwa. Zatem, brak jest jakichkolwiek przesłanek, aby uznać, że pozwana nie dała stronie powodowej, powodu do wytoczenia powództwa. W związku z powyższym, stwierdzić należy, że spełnienie świadczenia przez pozwaną, zgodnie z żądaniem pozwu, w toku postępowania odwoławczego, usytuowało ją jako stronę przegrywającą sprawę.

W tym stanie rzeczy, pozwana zobowiązana była zwrócić powódce poniesione przez nią koszty, zarówno w toku postępowania przez sądem pierwszej instancji, jak i w toku postępowania odwoławczego. Na koszty te złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 889 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powódki za pierwszą instancję w wysokości 3600 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie odwoławcze w wysokości 1800 zł, ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800). Łącznie dało to kwotę 6306 zł, przy czym mając na uwadze oświadczenie powódki że koszty te do kwoty 4506 zł zostały pokryte wpłatami pozwanej, sąd odwoławczy okoliczność tę stwierdził w wydanym rozstrzygnięciu.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w z. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 2 k.p.c. a contrario, o czym orzeczono w punkcie 2. postanowienia.

sędzia Katarzyna Longa sędzia Tomasz Radkiewicz sędziwa Iwona Siuta

(...)

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)