Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

  Wyrokiem z dnia 2 marca 2018 r. Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa Gminy D. przeciwko A. P. o zapłatę (sygn. akt I C 243/16):

  I. utrzymał w mocy pkt I i II wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim z dnia 31 maja 2016 r. w sprawie I C 243/16, sprostowanego postanowieniem z dnia 9 września 2016 r.;

  II. nakazał pobrać od pozwanej A. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim kwotę 172,00 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

  Sąd Rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach.

Pozwana A. P. na mocy umowy zniesienia współwłasności z dnia 07 listopada 2002 r. nabyła prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych, położonych w D.:

- działki (...), o pow. 594 m ² w udziale do 1/11 części, dla której Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim prowadzi Kw nr (...),

- działki (...), o pow. 122 m ² w udziale do 1/3 części, dla której Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim prowadzi Kw nr (...),

- działki (...) o pow. 472 m ² w udziale do1/6 części, dla której Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim prowadzi Kw nr (...),

- działki (...), o pow. 4531 m ² w udziale do 1/3 części, dla której Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim prowadzi Kw nr (...).

Właścicielem przedmiotowych nieruchomości jest Gmina D..

Opłata roczna za użytkowanie wieczyste działki (...) od 01.01.2011 r. wynosi 670 zł, zaś na pozwaną z racji przysługującego jej udziału do 1/3 części przypada część tej opłaty w kwocie 223,33 zł. Opłata roczna za użytkowanie wieczyste działki (...) od 01.01.2011 r. wynosi 3000 zł, zaś na pozwaną z racji przysługującego jej udziału do 1/11 części przypada część tej opłaty w kwocie 272,73 zł. Opłata roczna za użytkowanie wieczyste działki (...) od 01.01.2011 r. wynosi 23000 zł, zaś na pozwaną z racji przysługującego jej udziału do 1/3 części przypada część tej opłaty w kwocie 7666,67 zł. Opłata roczna za użytkowanie wieczyste działki (...) od 01.01.2011 r. wynosi 2400 zł, zaś na pozwaną z racji przysługującego jej udziału do 1/6 części przypada część tej opłaty w kwocie 400 zł. Pozwana nie uiściła należnych opłat rocznych za użytkowanie wieczyste za lata 2014 i 2015 w łącznej kwocie 17125,46 zł.

Pozwana A. P. w 2002 r. zawarła ze swoim teściem R. P. (1) ustną umowę o podział nieruchomości – działek (...) do wyłącznego korzystania – quod ad usum, z mocy której R. P. (1) z wyłączeniem pozwanej korzysta z całości nieruchomości, prowadząc na nich działalność gospodarczą pod nazwą (...), zajmującą się obrotem rybami. Na mocy tej umowy R. P. (2) miał uiszczać część opłat rocznych za użytkowanie wieczyste przedmiotowych działek przypadających na A. P..

Port Morski w D., pozostający w zarządzie Zarządu Portu Morskiego w D. obejmuje działki: (...). Na tych nieruchomościach znajduje się nabrzeże portowe, które jest udostępniane armatorom, rybakom i innym użytkownikom portu, a także prywatnym firmom świadczącym usługi na rzecz Portu Morskiego, w postaci wywozu śmieci, zaopatrywania portu w olej napędowy, odbierania ścieków zaolejonych itp. Z uwagi na okoliczność, iż nabrzeże portowe przyległe do nieruchomości – działek (...) posiada słabą nośność i jest podmyte, na nabrzeże to nie mogą wjeżdżać ciężkie samochody, dowożące do portu olej napędowy, wywożące ścieki i odpady komunalne. Ponadto nabrzeże portowe nie ma odpowiedniej drogi dojazdowej do drogi publicznej z uwagi na przewężenie w okolicy działki (...). Rybacy i pracownicy prywatnych firm usługowych wjeżdżają na teren nabrzeża, korzystając z drogi dojazdowej, stanowiącej współużytkowanie wieczyste pozwanej, oznaczonej nr (...) oraz części działki (...) zlokalizowanej pomiędzy nabrzeżem a działką (...). W czasie sezonu, po drodze tej masowo przemieszczają się również turyści zmierzający na nabrzeże portowe. W tym miejscu na działce (...) pracownicy (...) stawiają kontener na odpady komunale oznaczony logo PGK. Na nabrzeże oznaczone nr geodezyjnym(...) nie ma wjazdu z drogi publicznej oznaczonej nr (...), gdyż w miejscu tym postawiony jest znak zakazu wjazdu wszelkich pojazdów. Nabrzeże oznaczone nr (...) posiada nośność do 2,5 tony. Jedynym dostępem drogowym do nabrzeża jest działka drogowa oznaczona nr (...), będąca we współużytkowaniu wieczystym pozwanej A. P..

Od ok. 2009 r., kiedy to zarząd Portu Morskiego w D. przejął Zarząd Portu Morskiego w D., będący jednostką organizacyjną Gminy D., nabrzeże portowe zostało udostępnione rybakom i innym użytkownikom portu, którzy stali się konkurencją dla R. P. (1) i T. P. (1). Od tego czasu R. P. (1) czyni w Gminie D. starania o obniżenie opłaty rocznej i podejmuje z urzędnikami Gminy D. rozmowy zmierzające do zaprzestania korzystania przez użytkowników nabrzeża portowego z drogi dojazdowej nr (...) i części działki nr (...). Ponadto R. P. (1) bezskutecznie stawia na drodze tej przeszkody w postaci dużych kamieni, kotwic i tablic zakazujących wjazdu i przechodu, gdyż w nocy urządzenia te są przesuwane w celu utorowania drogi dojazdowej do nabrzeża.

W piśmie z dnia 27 lipca 2017 r. A. P. złożyła oświadczenie o potrąceniu wobec Gminy D. wierzytelności w wysokości 500000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości oznaczonych nr (...) wchodzących w skład Portu Morskiego D., wyliczonej jako kwota 100000 zł za każdy rok, poczynając od 2013 r. do 2017 r. z wierzytelnością Gminy D. z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste w kwocie 17125,46 zł, dochodzonej w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Kamieniu Pomorskim sygn. akt I C 243/16. Pismo to zostało doręczone Gminie D..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w całości.

Sąd Rejonowy wskazał, iż w zakresie żądania powódki, pomiędzy stronami nie było sporu co do zasady i wysokości dochodzonego w przedmiotowym postępowaniu roszczenia wynikającego z obowiązku uiszczania przez pozwaną A. P., jako użytkownika wieczystego działek (...), położonych w D. rocznej opłaty za lata 2014 i 2015 w wysokości proporcjonalnej do posiadanego przez pozwaną udziału w prawie użytkowania wieczystego tych nieruchomości. Ponadto obowiązek ten wynika z załączonych do akt dokumentów w postaci umowy w przedmiocie zniesienia współwłasności z dnia 07.11.2002 r. oraz decyzji aktualizujących wysokość opłat rocznych za przedmiotowe nieruchomości. Pozwana w sprzeciwie od wyroku zaocznego przyznała twierdzenia powódki. Sąd w tym zakresie jest związany uznaniem roszczenia przez pozwaną. Nadto obowiązek pozwanej, jako użytkownika wieczystego do terminowego uiszczania opłat wynika z ustawy (w/w art. 71 ust 4 u.g.n.). Pozwana była zawiadamiana przez Burmistrza Gminy D. o podwyżkach opłaty rocznej na adres pozwanej w S. przy ul. (...). Tym samym pozwana nie może uchylić się od odpowiedzialności za terminowe uiszczanie opłat rocznych twierdząc, że nie była informowana o obowiązku ich płatności.

Sąd Rejonowy wskazał na treść art. 498 § 1 k.c., a następnie stwierdził, iż pozwana zgłosiła w sprzeciwie od wyroku zaocznego zarzut dotyczący potrącenia wierzytelności pozwanej w wysokości 500000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez powódkę z nieruchomości pozwanej w latach 2013 – 2017 z wierzytelnością Gminy D. dochodzoną w przedmiotowej sprawie. W ocenie Sądu Rejonowego pozwana nie wykazała, aby przysługiwała jej wobec Gminy D. wierzytelność za bezumowne korzystanie z nieruchomości, które stanowią przedmiot tego postępowania.

Sąd Rejonowy wskazał, że według twierdzeń pozwanej Zarząd Portu Morskiego w D., który jest jednostką budżetową Gminy D. i zarządza od 2009 r. Portem Morskim w D. udostępnia armatorom, rybakom i innym osobom korzystającym z Portu Morskiego korzystanie z nieruchomości, których pozwana jest współużytkownikiem wieczystym. Dowodem na tą okoliczność miały być wydruki zdjęć załączonych do sprzeciwu od wyroku zaocznego oraz zeznania świadka M. P. i T. P. (1). W ocenie Sądu Rejonowego z przedmiotowych zdjęć oraz zeznań świadków, a ponadto z ustaleń Sądu poczynionych podczas oględzin nieruchomości w dniu 23.02.2018 r. wynika, iż Gmina D. udostępnia rybakom i innym użytkownikom portu jedynie nabrzeże portowe na pasie nadbrzeżnym, stanowiącym własność powódki, oznaczonym nr 406/4 i 64/8. Z uwagi jednak na brak odpowiedniego dojazdu do tej części nabrzeża rybacy i pracownicy prywatnych firm świadczących usługi na rzecz portu dojeżdżają do nabrzeża, korzystając z działki (...) i części działki (...), będących we współużytkowaniu wieczystym pozwanej A. P.. Ponadto na części działki (...) pracownicy (...) firmy (...) stawiają kontener na odpady komunalne.

Sąd Rejonowy zważył, iż przepisy art. 224 i 225 k.c. nie umożliwiają dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości od podmiotu nie będącego posiadaczem, chociażby bezumowne posiadanie przez osoby trzecie pozostawało w interesie tego podmiotu, bądź też podmiot ten w jakikolwiek sposób przyczyniał się do bezumownego korzystania z nieruchomości przez osoby trzecie, albo też bezumowne korzystanie osób trzecich przynosiło jakąkolwiek korzyść temu podmiotowi. Z dowodów przeprowadzonych na wniosek pozwanej oraz przeprowadzonych przez Sąd z urzędu oględzin nieruchomości nie wynika, aby Gmina D. albo wchodzący w jej struktury organizacyjne pracownicy, w jakikolwiek sposób władali nieruchomościami pozostającymi we współużytkowaniu wieczystym A. P., która to okoliczność mogłaby przyczynić się do powstania wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Ponadto, jak wynika z ustaleń Sądu nieuprawnione podmioty korzystają jedynie z części tych nieruchomości a mianowicie działki drogowej (...) o pow. 594 m ^{( 2)} i niewielkiej części działki (...) o przybliżonej powierzchni. W pozostałym zakresie z nieruchomości oznaczonych nr (...)korzystają jedynie współużytkownicy wieczyści tych działek lub z własnej woli udostępniają je innym podmiotom. Pozwana zatem swoje roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości mogłaby kierować jedynie bezpośrednio do osób fizycznych lub prawnych, korzystających z nieruchomości wbrew jej woli i to w wysokości odpowiadającej dochodom, jakie rzeczywiście mogłaby uzyskać na rynku lokalnym za najem lub dzierżawę bezumownie zajmowanych części gruntu. Ponadto w sytuacji, gdy pozwaną obowiązywała w okresie od 2002 do 2017 r. zawarta z R. P. (1) umowa na podstawie, której to R. P. (1) miał uprawnienie do wyłącznego korzystania z nieruchomości, pozwana nie miała faktycznej możliwości udostępniania tych nieruchomości osobom trzecim, a zatem nie miałaby również faktycznej możliwości uzyskiwania jakiegokolwiek czynszu za najem lub dzierżawę, tym bardziej oszacowanego na wysokość 100.000 zł rocznie. Dlatego nie można było uznać, że pozwanej przysługuje w stosunku do Gminy D. jakakolwiek wierzytelność z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, oznaczonych nr (...), która mogłaby być przedstawiona do potrącenia. Oświadczenie o potrąceniu z dnia 27.07.2017 r. należało zatem uznać za bezskuteczne.

Na marginesie jedynie Sąd Rejonowy zauważył, że umowa quod ad usum, łącząca pozwaną z R. P. (1), z której wynika, że będzie on uiszczał część opłat rocznych za użytkowanie wieczyste, w zakresie obciążającym pozwaną jako użytkownika wieczystego – stanowi stosunek zobowiązaniowy, łączący jedynie pozwaną i R. P. (1) i jako taki nie zwalnia pozwanej od odpowiedzialności z tytułu opłaty rocznej wobec Gminy D..

Mając na uwadze przepis art. art. 71 ust 4 u.g.n Sąd Rejonowy na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził od pozwanej na rzecz powódki odsetki ustawowe, od kwot i terminów wskazanych w pozwie. W tym stanie rzeczy Sąd orzekł, jak w pkt I wyroku.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi pozwaną, jako przegrywającą proces. Na koszty powódki złożyła się opłata od pozwu w kwocie 857 zł i wynagrodzenie pełnomocnika powódki w kwocie 4.800 zł, na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz.U. 2016, poz. 1667) w brzmieniu obowiązującym w dniu złożenia pozwu.

Na podstawie art. 83 ust 2 i 113 ust 1 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w pkt II wyroku Sąd Rejonowy nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim kwotę 172 zł tytułem wydatków sądowych tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa i nie uiszczonych przez strony.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana i zaskarżając go w całości, wniosła o jego zmianę i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowego w Kamieniu Pomorskim, zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej zwrot kosztów postępowania sądowego.

Skarżąca zarzuciła Sądowi I instancji:

- naruszenie art. 498 1 k.c. oraz art. 224 i 225 k.c., względnie art. 415 k.c. poprzez uznanie, iż pozwana nie dokonała skutecznego potrącenia wzajemnej wymagalnej wierzytelności względem powoda;

- przeprowadzenie zgłoszonych dowodów, a w szczególności opinii biegłego na okoliczność wysokości wynagrodzenia, czy też odszkodowania należnego pozwanej względem powódki.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił, co następuje:

W dniu 19 grudnia 2018 r. Gmina D. zawarła z J. P. i T. P. (2) umowę nabycia udziału wynoszącego 12/48 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej niezabudowaną działkę gruntu nr (...) o obszarze 0,0594 ha położonej w D., gmina D., dla której Sad Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...).

Dowód:

- umowa z dnia 19 grudnia 2018 r. rep. A nr(...) k. 274 – 278.

Wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w postaci udziałów w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości – działek (...) (droga do portu) oraz części działki (...) (teren przyległy do portu), należących do pozwanej A. P., za okres od 7 listopada 2012 r. do daty wyceny (21 stycznia 2019 r.) wynosi 53.990 zł.

Przy ustaleniu wartości wynagrodzenia przyjęto, że z terenu działki (...) na całej powierzchni możliwe jest korzystanie przez osoby nieuprawnione na takich samych zasadach jak korzystają wieczyści użytkownicy tj. z powierzchni 594 m2. Przyjęto 90 % współczynnik współkorzystania wyrażający stopień ingerencji w sprawa współużytkowników wieczystych , przy uwzględnieniu przeznaczenia nieruchomości, co oznacza że jedynie w 10 % umożliwia korzystanie z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. W przeważającym stopniu wyrażony jako 90 % służy ta działka jako droga dojazdowa do nadbrzeża portowego oraz nieruchomości przyległych dla pojazdów obsługujących port rybacki oraz przedsiębiorców, którzy prowadzą tam działalność gospodarczą i wbrew woli współużytkowników korzystają z nieruchomości.

W przypadku działki (...) na powierzchni 500 m ² jest możliwe współkorzystanie przez osoby nieuprawnione na takich samych zasadach jak korzystają współużytkownicy wieczyści. Stopień ingerencji w prawo kształtuje się na poziomie 50 %.

Dowód:

- opinia biegłego J. W. k. 281 – 280.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej, mimo swej zwięzłości, okazała się zasadna i doprowadziła do zmiany zaskarżonego orzeczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy podziela i uznaje za własne, natomiast z analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego wyprowadził niewłaściwe wnioski.

Na wstępie przypomnieć należy, iż wyrokowanie zawsze musi być poprzedzone przeprowadzeniem postępowania dowodowego, pozwalającego ustalić fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) oraz oceną zebranego materiału dowodowego, dokonaną zgodnie z zasadami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c. Natomiast stosownie do treści art. 382 k.p.c. sąd odwoławczy ma nie tylko uprawnienie, ale i obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97, opubl. OSNC Nr 12/1998 poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się ono na nowo. Sąd odwoławczy jest więc również sądem merytorycznym, ponieważ procesuje zarówno w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem Rejonowym jak i może, w oparciu o normę wynikającą z art. 382 k.p.c., kontynuować postępowanie dowodowe.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uwzględniając wniosek dowodowy strony pozwanej zgłoszony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz jego pominięcie przez Sąd I instancji, postanowieniem z dnia 7 grudnia 2018 r. dopuścił dowód z pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości J. W. na okoliczność wynagrodzenia należnego pozwanej A. P. za bezumowne korzystanie z przysługujących jej udziałów w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości – działek (...) (droga do portu D.), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim księga wieczysta Kw nr (...) oraz część działki (...) (fragment działki w postaci terenu przyległego do portu), dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...) oraz czy ewentualnie to korzystanie ze wskazanych powyżej nieruchomości powoduje jakiekolwiek utrudnienia dla pozwanej w korzystaniu z pozostałych nieruchomości (...) (w pozostałej części), (...) (Kw nr (...)), (...) (Kw nr (...)) i jeśli tak czy możliwa jest wycena tych utrudnień. Postanowieniem z dnia 18 marca 2019 r. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości J. W. na okoliczność wynagrodzenia należnego pozwanej A. P. za bezumowne korzystanie z przysługujących jej udziałów w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości – działek (...) (droga do portu D.), dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim księga wieczysta Kw nr (...) oraz część działki (...) (fragment działki w postaci terenu przyległego do portu), dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...) w zakresie zastrzeżeń sformułowanych przez stronę powodową do opinii głównej w piśmie z dnia 18 lutego 2019 r.

Sąd Okręgowy na rozprawie apelacyjnej w dniu 24 maja 2019 r. pominął wnioski dowodowe zgłoszone przez stronę powodową w piśmie z dnia 18 lutego 2019 r. (k. 490) dotyczące dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka W. M. oraz M. S. na okoliczność niekorzystania oraz nieposiadania przez powódkę nieruchomości będących we współużytkowaniu wieczystym pozwanej w okresie, za który pozwana żąda zapłaty z tytułu bezumownego korzystania.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe wnioski były spóźnione. Przepis art. 381 k.p.c. pozostawia kwestię dopuszczania nowych dowodów uznaniu sądu drugiej instancji, które jest jednak ograniczone możliwością wykazania przez stronę potrzeby ich późniejszego zgłoszenia. Powódka wprawdzie podniosła, że potrzeba powołania wskazanych dowodów wynikła w związku z treścią opinii wydaną przez biegłego w niniejszej sprawie oraz że przeprowadzenie wnioskowanych dowodów nie przedłuży postępowania, niemniej jednak okoliczności niekorzystania oraz nieposiadania przez powódkę nieruchomości będącej we współużytkowaniu wieczystym pozwanej były już powoływane przez stronę powodową w postępowaniu przed Sądem Rejonowym. Tym samym, przy dołożeniu należytej staranności, strona powodowa mogła powołać ww. wnioski dowodowe już przed sądem pierwszej instancji.

Gwoli wyjaśnienia wskazać trzeba, że w niniejszym postępowaniu strona powodowa dochodzi od pozwanej roszczenia w wysokości 17.125,46 zł wynikającego z obowiązku uiszczania przez pozwaną, jako użytkownika wieczystego działek (...), położonych w D. rocznej opłaty za lata 2014 i 2015 w wysokości proporcjonalnej do posiadanego przez pozwaną udziału w prawie użytkowania wieczystego tych nieruchomości.

W niniejszej sprawie nie było sporu co do zasady i wysokości dochodzonego roszczenia przez stronę powodową. W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwana przyznała, iż jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości i w związku z tym jest zobowiązana do uiszczenia opłaty za użytkowanie wieczyste. Spór dotyczył skuteczności złożonego przez pozwaną oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Nie ulega bowiem wątpliwości, że w piśmie z dnia 27 lipca 2017 r. pozwana A. P. poinformowała Gminę D. o przysługującej jej względem Gminy wierzytelności w wysokości 500.000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonych w obręb D., M. D., stanowiących działki nr (...), wchodzące w skład Portu Morskiego D., wyliczone jako kwota 100.000 zł za każdy tok poczynając od 2013 r. do 2017 r., wzywając ją tym samym do zapłaty. Jednocześnie pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu ww. wierzytelności z wierzytelnością Gminy D. z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste, w szczególności z wierzytelnością w kwocie 17.125,46 zł dochodzoną w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Kamieniu Pomorskim o sygn. akt I C 243/16.

Instytucja potrącenia uregulowana jest w art. 498 – 505 k.c. Podstawowy w tym zakresie przepis art. 498 § 1 k.c. stanowi, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Powyższe rozwiązanie bez wątpienia wychodzi naprzeciw oczekiwaniom praktycznym i zdecydowanie ułatwia i upraszcza obrót prawny. Dzięki potrąceniu możliwym staje się regulowanie zobowiązań, a samo potrącenie w istocie rzeczy jest traktowane jako surogat świadczenia, za pomocą którego dłużnik płaci swój dług i zwalnia się z zobowiązania. Zamiast bowiem doprowadzać do tego, że jedna ze stron będzie świadczyć na rzecz drugiej i jednocześnie od niej oczekiwać tego samego, efektywniejszym i niejednokrotnie bezpieczniejszym środkiem będzie umorzenie świadczenia wyższego o świadczenie niższe. W kontekście tego można zatem mówić, iż potrącenie pełni trzy funkcje, a mianowicie zapłaty, egzekucji i zabezpieczenia. Funkcja zapłaty polega na tym, że dzięki potrąceniu następuje spłata dwóch długów, a potrącający sam będąc dłużnikiem, płaci swój dług wykorzystując do tego walor majątkowy, jakim jest przysługująca mu wierzytelność. Rezygnując z dochodzenia wierzytelności umarza ją, uzyskując w zamian umorzenie ciążącego na nim długu, w czym wyraża się walor egzekucyjny.

Ze zrozumiałych względów dopuszczalność potrącenia, wywierającego doniosłe skutki w sferze prawnej drugiej strony, musi się łączyć ze szczegółowym określeniem jego przesłanek, uwzględniających uzasadnione interesy także drugiej strony oraz osób trzecich. Warto tutaj wskazać, że kwestia potrącenia zarówno w aspekcie materialnoprawnym, jak i procesowym była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 marca 1998 r. (I CKN 522/97, opubl. OSNC Nr 11/1998 poz. 176). Z zawartych tam wyjaśnień wynika, że potrącenie zgodnie z art. 499 k.c. następuje przez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem tej czynności jest wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), z chwilą, kiedy potrącenie stało się możliwe. Od czynności prawnej potrącenia, czyli zdarzenia prawa materialnego o wskazanych skutkach, należy odróżnić zarzut potrącenia, czyli powołanie się przez stronę w procesie na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Zarzut ten jest czynnością procesową.

Mając na uwadze powyższe, sąd odwoławczy, wbrew stanowisku strony powodowej, uznał że wierzytelność, którą pozwana zgłosiła do potrącenia była wierzytelnością wymagalną, pozwana poinformowała o swojej wierzytelności, dają wyraz temu że Gmina jest zobowiązana do jej zapłaty. Brak określenia terminu zapłaty nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że wierzytelność stała się wymagalna.

Oczywiście kwestia wysokości tej wierzytelności była sporna i ostatecznie należało przyjąć, że nie przysługiwała ona pozwanej w takiej, jak to zostało określone przez pozwaną w oświadczeniu i wezwaniu, o czym będzie niżej. Niewątpliwie, w ocenie Sądu Odwoławczego, wierzytelność która powstała jest wierzytelnością nadającą się do potrącenia.

Zgodnie z art. 224 § 1 i 2 k.c., samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Stosownie zaś do art. 225 k.c., obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Trzeba więc ustalić jaki charakter miało władztwo wykonywane przez powódkę, czy było to posiadanie samoistne czy zależne, czy np. dzierżenie.

Posiadanie samoistne, zwane także właścicielskim, charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując taką faktyczną możliwość władania rzeczą, do jakiej właściciel jest uprawniony (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1986 r., III CRN 60/86, OSNCP 1987, nr 9, poz. 138). Posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada z zamiarem władania dla siebie. Wola posiadania musi być jawna dla otoczenia. O samoistności posiadania nie decyduje natomiast świadomość posiadacza co do tego czy służy mu, czy nie służy tytuł prawny do rzeczy. Posiadanie zależne zaś to władanie rzeczą w zakresie odpowiadającym prawu podmiotowemu – innemu niż własność, z reguły odpowiadające prawu do czasowego władania rzeczą. Dzierżenie natomiast to faktyczne władanie rzeczą za kogoś innego, z reguły w interesie tej osoby.

Analiza posiadania realizowanego przez powodową Gminę, prowadzi do wniosku, że było to i jest nadal posiadanie samoistne w złej wierze. Należy zwrócić uwagę, iż działki nr (...), które znajdują się w użytkowaniu wieczystym pozwanej, położone są w obrębie Portu Morskiego D.. Zarządcą Portu jest Zarząd Portu Morskiego D., stanowiący jednostkę organizacyjną powodowej Gminy D.. Strona powodowa korzysta z Portu, w szczególności nabrzeża portowego udostępniając je armatorom, w tym rybackim, za co pobiera stosowne opłaty. Powodowa Gmina zapewnia jednostkom rybackim dostęp do drogi publicznej, wywóz nieczystości, rozładunek, wstęp kontrahentów itp. Podmioty korzystające z Portu korzystają z drogi oraz nieruchomości położonych przy nabrzeżu. Nieruchomości te natomiast znajdują się w użytkowaniu wieczystym pozwanej, zaś strona powodowa obciąża pozwaną z tego tytułu stosownymi opłatami. Taki sposób posiadania to posiadanie właścicielskie. Szczególnie udostępnienie terenu wszystkim potencjalnym zainteresowanym do korzystania z jego walorów, odpowiada uprawnieniom właścicielskim. Posiadacz zależny nie podejmuje takich decyzji. Przekonanie o możliwości udostępnienia nieruchomości pozostających we współużytkowaniu wieczystym pozwanej kręgowi innych osób, w tym rybakom oraz użytkownikom portu, jest najlepszym dowodem posiadania samoistnego powódki, oczywiście w złej wierze, bowiem powódka doskonale wiedziała, że tytuł prawny przysługuje pozwanej, zaś nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) stanowi jedyny łącznik pomiędzy nabrzeżem a drogą dojazdową. Jak bowiem ustalono w toku sprawy nie ma innego dostępu do portu i Gmina nie poczuwała się przez wiele lat by sytuację tę rozstrzygnąć. Warto podkreślić, że samo władanie w interesie zbiorowym nie świadczy o braku możliwości uznania władztwa za posiadanie samoistne (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2015 r., I CSK 846/14).

Mając powyższe na uwadze sąd okręgowy doszedł do przekonania, że wbrew stanowisku sądu rejonowego, pozwana wykazała, aby przysługiwała jej względem Gminy D. wierzytelność za bezumowne korzystanie z nieruchomości, które stanowią przedmiot tego postępowania.

Wysokość należnego z tego tytułu wynagrodzenia ustalono w oparciu, po dokonaniu stosownej korekty, o opinię biegłego sądowego rzeczoznawcę majątkowego J. W., który w sporządzonym operacie szacunkowym określił wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 7 listopada 2012 r. do daty wyceny, tj. do dnia 21 stycznia 2019 r. na kwotę 53.990 zł.

Sąd Okręgowy uznał ww. opinię biegłego za właściwą merytorycznie, fachową i rzetelną. Biegły sporządził wyczerpującą opinię pisemną, a następnie w uzupełniającej opinii ustosunkował się do zastrzeżeń sformułowanych przez stronę powodową co do opinii głównej w piśmie z dnia 18 lutego 2019 r. W tym zakresie podnieść trzeba, że zarzuty strony powodowej co do opinii - dokonanych ustaleń i wyprowadzonych wniosków, sprowadzają się w istocie do polemiki, a przy tym mają charakter teoretyczny i dlatego też nie są przekonujące.

W zakresie powyższego wskazać trzeba, że wyliczenia biegłego sądowego J. W. podlegały pewnej korekcie, albowiem sąd odwoławczy dopuszczając dowód z opinii biegłego nie zaznaczył okresu, za który biegły miał wyliczyć należność. Nadto biegły nie uwzględnił udziału w nieruchomościach jaki posiada pozwana. Ostatecznie Sąd Okręgowy uznał, że kwotą należną za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowiących działki gruntu nr (...) w okresie objętym oświadczeniem o potrąceniu (tj. za okres 2013 - 2017) jest kwota 45.732 zł, w tym kwota 15.931,50 zł (191.177,92 x 4/48) za bezumowne korzystanie z nieruchomości obejmującej działkę nr (...) oraz kwota 29.801 zł (89.403,53 zł x 2/6) za bezumowne korzystanie z nieruchomości obejmującej działkę nr (...).

Kwestia procentowego wskaźnika współkorzystania z nieruchomości, która byłą kwestionowana przez powódkę, została przez biegłego wyjaśniona w opinii głównej, dlatego nie ma potrzeby przytaczania tych argumentów, jakimi posłużył się biegły. Należy tylko zauważyć, że Gmina przez wiele lat nie zrobiła niczego by sytuację tę rozwiązać, mając przy tym pełną świadomość istniejącego problemu. Gmina jest przecież właścicielem działki (...) i mogła podjąć działania zmierzające do rozwiązania tego problemu, w tym chociażby podjąć rozmowy ze współużytkownikami wieczystymi. W sprawie przewija się wątek rozmów zmierzających do obnażenia opłat za wieczyste użytkowanie, choć oczywiście należy zaznaczyć, że nie była to jedyna możliwość rozwiązania zaistniałego sporu.

W tym miejscu sąd okręgowy wskazuje, iż w jego ocenie działania Gminy D. polegające na wykupieniu od jednego z udziałowców udziału w nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), która ma charakter drogowy, nie jest działaniem które czyni bezzasadnym roszczenie strony pozwanej. Należy zauważyć, że umowa przeniesienia, którą Gmina D. zawarła z jednym z udziałowców została zawarta 19 grudnia 2018 r., podczas gdy roszczenia pozwanej związane są z okresem 2013 – 2017. Jednocześnie sąd okręgowy podkreśla, iż w jego ocenie Gmina D. powinna podjąć działania mające na celu uregulowanie zaistniałej sytuacji dotyczącej nieruchomości o charakterze drogowym, stanowiącej działkę nr (...). Niewątpliwie nieruchomość ta stanowi jedyny łącznik pomiędzy nabrzeżem w D. a drogą dojazdową. Usytuowanie terenowe wskazanej nieruchomości, co zostało stwierdzone przez sąd rejonowy w trakcie czynności terenowych, powoduje, że nie ma innej możliwości dostania się na nabrzeże. Owszem, pozwani mają taką możliwość, albowiem dysponują działką (...), niemniej jednak jest ona ogrodzona i nie może być wykorzystywana przez inne potencjalne osoby.

Mając na uwadze powyższe wskazać należy, że wierzytelność podlegająca potrąceniu jest wyższa niż kwota dochodzona w niniejszym postępowaniu (17.126 zł), tym samym oświadczenie o potrąceniu wywołało skutek w postaci umorzenia wierzytelności niższej, a w konsekwencji należało powództwo w tej sprawie oddalić. Sąd odwoławczy miał na uwadze przy tym, że w sprawie został wydany wyrok zaoczny, co wymagało uchylenia wyroku zaocznego i oddalenia powództwa stosownie do regulacji zawartej w art. 347 k.p.c.

Powyższa zmiana skutkowała modyfikacją rozstrzygnięcia w zakresie nieuiszczonych kosztów sądowych, o których orzeczono na podstawie art. 83 ust. 2 i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Stosownie do dyspozycji art. 113 ust. 1 i 2 ww. ustawy, kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Ponieważ strona pozwana wygrała proces sąd okręgowy nakazał pobrać od Gminy D. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim kwotę 172 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

W zakresie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego sąd okręgowy wskazuje, że choć pozwana w toku tego postępowania było reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika to jednak pełnomocnictwo to zostało wypowiedzenie w toku sprawy. sąd okręgowy nie miał zatem podstaw do orzekania o tych kosztach. W istocie koszty takie nie zostały poniesione.

Tak argumentując sąd okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. we wskazanym wyżej zakresie zmienił zaskarżone orzeczenie, o czym orzeczono w punkcie 1. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd okręgowy orzekł na podstawie 98 § 1 i 2 k.p.c. Stosownie do wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady odpowiedzialności za wynik procesu, strona powodowa jako przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić pozwanemu jako stronie wygrywającej poniesione przez niego koszty procesu niezbędne do celowego dochodzenia swych praw lub celowej obrony.

Koszty postępowania apelacyjnego poniesione przez stronę pozwaną wyniosły 857 zł, którą to kwotę stanowiła opłata od apelacji. W konsekwencji w punkcie 2. wyroku zasądzono od powoda Gminy D. na rzecz pozwanej A. P. 857 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

O nieuiszczonych w postępowaniu apelacyjnym kosztach sądowych orzeczono w punkcie 3. wyroku na podstawie art. 83 ust. 2 i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, kierując się argumentacją jak przy rozstrzygnięciu o nieuiszczonych kosztach sądowych przed sądem pierwszej instancji. Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 1893,79 zł, w tym kwota 1559,09 zł tytułem wynagrodzenia i wydatków za sporządzenie przez biegłego sądowego J. W. opinii w sprawie oraz kwota 334,70 zł tytułem wynagrodzenia i wydatków za sporządzenie opinii uzupełniającej w sprawie.

SSO Mariola WojtkiewiczSSO Katarzyna Longa SSO Violetta Osińska

(...)

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)