Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 15 lutego 2019 r. Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim zmienił postanowienie wstępne tut. Sądu z dnia 19.01.2017 r. w ten sposób, że upoważnił do wykonania prac adaptacyjnych szczegółowo opisanych w tym postanowieniu wstępnym uczestniczkę B. C. w terminie 3 miesięcy od doręczenia postanowienia.

W uzasadnieniu sąd ten wyjaśnił, iż prawomocnym postanowieniem z dnia 19 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim uznał żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione i upoważnił uczestnika S. O. do wykonania - tymczasowo na jego koszt - opisanych szczegółowo prac adaptacyjnych w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia. W wyznaczonym terminie uczestnik nie wykonał przedmiotowych prac adaptacyjnych. Postanowieniem z dnia 29.03.2018r. do udziału w sprawie w charakterze uczestniczki zastała wezwana B. C., której S. O. na podstawie umowy z dnia 29.03.2018r. darował udział w 1/2 części w prawie własności lokalu mieszkalnego nr (...) lżonego w M. przy ulicy (...). B. C. wyraziła gotowość wykonania praw adaptacyjnych, do których wykonania sąd w postanowieniu wstępnym upoważnił jej syna S. O., podnosząc, że już częściowo zostały one wykonane. Sąd rejonowy wskazał, iż uwagi na to, że prawomocnym postanowieniem wstępnym uznał za usprawiedliwione żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali, zaś uczestnicy nadal są zainteresowani takim podziałem majątku (stanowisko S. O. i B. C.), to Sąd wciąż jest związany podziałem majątku wskazanym w postanowieniu wstępnym. Powyższy pogląd ma oparcie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10.03.2017r. w sprawie III CZ 6/17, LEX nr 2271445. Skoro natomiast warunkiem ustanowienia odrębnej własności lokalu jest samodzielność lokalu, należy wykonać prace adaptacyjne, aby temu warunkowi uczynić zadość. Sąd rejonowy przy tym uznał że doszło do zmiany okoliczności, bowiem do udziału w sprawie został wezwany nowy uczestnik, który wyraził gotowość wykonania prac adaptacyjnych.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła wnioskodawczyni A. O., zaskarżając je w całości, zarzucając:

1. Obrazę art. 359 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie,

2. Błędne określenie postanowienia wstępnego z dnia 19.01.2017 r. jako postanowienia wpadkowego, nie zaś merytorycznego. 

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia, zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni kosztów niniejszego postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji strona wskazała, iż w dniu 19.01.2017 r. zostało wydane postanowienie wstępne, w którym co do zasady uznano żądanie ustanowienia odrębnych własności dwóch lokali za usprawiedliwione i jednocześnie zobowiązano uczestnika S. O. do wykonania szczegółowo opisanych prac wynikających z opinii: biegłego A. K. w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia. Postanowienie to uprawomocniło się (tak jak orzeczenia kończącej postępowanie w sprawie) w ciągu 21 dni, a więc z dniem 10.02.2017 r., co oznacza, iż uczestnik S. O. zobowiązany był wykonać prace wskazane w postanowieniu do dnia 10.05.2017 r. Niesporne jest między stronami, że uczestnik nie wykonał tych prac do dnia dzisiejszego, a także że w dniu 28.03.2018 r., w celu uniknięcia egzekucji swoich długów, darował udział w nieruchomości matce B. C.. Apelująca podkreśliła, iż postanowienie wstępne z dnia 19.01.2017 r. traktowane jest tak jak postanowienie rozstrzygające co do istoty sprawy, nie zaś jak przyjął to sąd postanowienie niekończące postępowania w sprawie. Tym samym dokonanie zmiany prawomocnego postanowienia na podstawie art 359 § 1 k.p.c. jest niedopuszczalne. Wobec braku możliwości zmiany postanowienia z dnia 19.02.2011 wobec niemożliwości wykonania tego postanowienia przez S. O., który nie jest współwłaścicielem nieruchomości, a także wobec upływu terminu zakreślonego do wykonania prac (prawie 2 lata temu), możliwe jest jedynie zakończenie postępowania poprzez wydanie postanowienia końcowego, oddalającego wniosek o zniesienie współwłasności w związku z niewykonaniem prac przez uczestnika S. O., z jednoczesnym obciążeniem go wszystkimi kosztami postępowania na podstawie art. 520 § 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna prowadząc do uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Jak prawidłowo wskazała wnioskodawczyni, orzeczenie z dnia 19 stycznia 2017 r. jako postanowienie wstępne nie mogło podlegać zmianie w trybie art. 359 § 1 k.p.c. Zgodnie z art. 359 § 1 k.p.c. postanowienia nie kończące postępowanie w sprawie mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne. O ile nie ulega wątpliwości, iż w sprawie doszło do zmiany okoliczności, to jednak orzeczenie z dnia 19 stycznia 2017 r. nie mogło być zmienione w trybie dokonanym przez sąd rejonowy, w szczególności zaś na posiedzeniu niejawnym. Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2017 r. III CZ 6/17 – które cytuje sam sąd pierwszoinstancyjny, a mającym odpowiednie zastosowanie w sprawie o podział majątku wspólnego - postanowienie wstępne w sprawach o dział spadku jest orzeczeniem co do istoty sprawy kończącym sprawę w odniesieniu do przedmiotu objętego tym postanowieniem, co oznacza niedopuszczalność uchylenia takiego postanowienia w trybie art. 359 § 1 k.p.c. Postanowienie wstępne w sprawach o dział spadku jest orzeczeniem co do istoty sprawy kończącym sprawę w odniesieniu do przedmiotu objętego tym postanowieniem, co oznacza niedopuszczalność uchylenia takiego postanowienia w trybie art. 359 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy przy tym wyjaśnił, iż nie oznacza to automatycznie, że możliwość rozstrzygnięcia o dziale spadku w inny sposób, aniżeli określony postanowieniem wstępnym za usprawiedliwiony co do zasady, jest wyłączona i to niezależnie od późniejszych nowych okoliczności, przesądzających o innym stanie rzeczy w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Myli się więc również skarżąca wskazując, że w aktualnym stanie sprawy, wobec niewykonania prac przez uczestnika zgodnie z postanowieniem z dnia 19 stycznia 2017r., możliwe jest aktualnie jedynie oddalenie wniosku w niniejszej sprawie. Sposób dokonania działu spadku określony w postanowieniu wstępnym wiąże bowiem tylko wówczas sąd dokonujący tego działu, jeżeli w chwili zamknięcia rozprawy uczestnicy zainteresowani byli dokonaniem działu spadku w taki właśnie sposób. O ile w okolicznościach niniejszej sprawy uczestnicy S. O. i B. C. są nadal zainteresowani takim właśnie sposobem zniesienia współwłasności, to jednak po zmianie współwłaściciela w wyniku dokonanej przez S. O. darowizny, wnioskodawczyni wycofała się z koncepcji fizycznego podziału mieszkania poprzez wyodrębnienie dwóch samodzielnych lokali. Wnioskodawczyni domagała się przyznanie jej całego lokalu ze spłatą na rzecz uczestnika (vide: pismo z dnia 03.08.2018 k. 854, pismo z dnia 28.01.2019 r. k. 901).

Podkreślić w tym miejscu należy, a co całkowicie pominął sąd rejonowy, że wnioskodawczyni wniosła o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną w stosunku do niej na podstawie odpowiednio stosowanego art. 1036 k.c. Zgodnie z tym przepisem spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Stwierdzenie bezskuteczności rozporządzenia udziałem w prawie majątkowym, należącym uprzednio do majątku wspólnego, przez osobę będącą jego właścicielem oparte jest w postępowaniu podziałowym o ww. art. 1036 k.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. w myśl którego do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Tymczasem mimo, że wnioskodawczyni wprost wyartykułowała żądanie uznania czynności darowizny za bezskuteczną, to jednak sąd rejonowy przed wydaniem zaskarżonego postanowienia kreującego miedzy nowymi współwłaścicielami prawa i obowiązki – w żaden sposób się do niego nie odniósł ani nie nadał mu biegu. A wskazać należy, iż o ile czynność rozporządzenia udziałem pozostaje czynnością ważną i wywołującą skutki prawne między jej stronami (zbywcą i osobą trzecią), to bezskuteczność podmiotowa ogranicza się do byłego małżonka, który nie wyraził zgody na czynność a któremu po ustaniu wspólności ustawowej przysługuje pozostały udział, i tylko o tyle o ile rozporządzenie to narusza jego uprawnienia co żądania przyznania przedmiotu rozporządzenia w całości na jego rzecz ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 października 2010 r. I ACa 691/10) - co ma miejsce w niniejszej sprawie. Sąd winien więc rozważyć, czy żądanie to nie niweczy wniosku nowej uczestniczki postepowania zmierzającego do wyodrębnienia dwóch lokali przy uwzględnieniu, że wnioskodawczyni takim sposobem podziału nie jest zainteresowana, zaś uczestnik który zbył swój udział B. C. nie wywiązał się z nałożonego na niego postanowieniem z dnia 19 stycznia 2017r. obowiązku.

Warto przy tym już na zakończenie wskazać, iż nawet bez względu na ocenę stanowiska procesowego wnioskodawczyni, co do dokonanej darowizny, w obecnym stanie faktycznym i prawnym sprawy sąd winien rozważyć ponownie zasadność oraz celowość fizycznego podziału nieruchomości poprzez wyodrębnienie dwóch samodzielnych lokali. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w cytowanym już orzeczeniu, nie jest automatycznie wyłączona, z uwagi na wydanie postanowienia wstępnego, możliwość rozstrzygnięcia o dziale spadku (tu podziale majątku) w inny sposób, aniżeli określony postanowieniem wstępnym za usprawiedliwiony co do zasady, i to niezależnie od późniejszych nowych okoliczności, przesądzających o innym stanie rzeczy w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), aniżeli stan rzeczy istniejący w chwili wydania postanowienia wstępnego. O ile więc nie jest a priori wykluczone wydanie kolejnego postanowienia wstępnego upoważniającego do wykonania prac B. C. (w przeciwieństwie do zmiany postanowienia z dnia 19 stycznia 2017r. w trybie art. 359§1 kpc), o tyle oceniając aktualnie celowość takiego wyjścia ze współwłasności sąd winien wziąć pod uwagę szereg okoliczności, które uległy zmianie od czasu wydania postanowienia z dnia 19 stycznia 2017r. W pierwszej kolejności sąd winien ocenić, czy celowe i uzasadnione ekonomicznie jest przy ustalonej ostatnio na kwotę 155.700 zł wartości lokalu (vide: opinia z dnia 17 stycznia 2018 r.) wykonywanie tak szerokiego zakresu prac zmierzających do wyodrębnienia dwóch lokali. Może się bowiem okazać, że koszt tych prac będzie ekonomicznie nieuzasadniony, wziąwszy pod uwagę wartość potencjalnych lokali, jakie powstałyby po wyodrębnieniu, w zestawieniu z wartością dotychczasowego lokalu i wysokością koniecznych do poniesienia nakładów. Okazać się może, iż w wyniku dokonanych nakładów na remont, którego szeroki zakres wynika z opinii biegłego, wartość poszczególnych lokali przy uwzględnieniu poniesionych już wydatków, które podlegać będą rozliczeniu przez współwłaścicieli będzie na tyle niska, że zniweczy cel niniejszego postępowania tj. podział majaku wspólnego, który obok zniesienia współwłasności nieruchomości zmierza do wzajemnego, kompleksowego rozliczenia małżonków. A tylko pobieżna analiza akt sprawy wskazuje, iż wnioskodawczyni zgłasza do rozliczenia szereg nadkładów i wydatków czynionych samodzielnie na majątek wspólny.

Nie można przy tym nie dostrzec, że o ile ustawodawca opowiada się w pierwszym rzędzie przy zniesieniu współwłasności za fizycznym podziałem nieruchomości, to jednak w okolicznościach sprawy nie można pominąć, iż uczestniczka ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w innej miejscowości, z wydzielonego lokalu z dużym prawdopodobieństwem korzystać nie będzie, zaś darowizna nieruchomości na jej rzecz uniemożliwia zaspokojenie wnioskodawczyni z tytułu poczynionych nakładów na nieruchomość chociażby w drodze egzekucji z darowanego prawa własności.

Mając na uwadze powyższe na mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

Tomasz Radkiewicz Tomasz Szaj Monika Rabiega