Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Goleniowie, po rozpoznaniu sprawy z powództwa G. C., A. Z. i A. G. przeciwko M. P., o zapłatę kwoty 7748,18 zł, wyrokiem zaocznym z dnia 19 grudnia 2018 r. zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 3303,66 zł z odsetkami umownymi w wysokości maksymalnych odsetek za opóźnienie od dnia 22 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty (pkt I); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II); zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 902,47 zł tytułem kosztów postępowania (pkt III); nadał wyrokowi w pkt I rygor natychmiastowej wykonalności (pkt IV).

Apelację od powyższego wyroku wywiedli powodowie, zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt 2 oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucili:

I. naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 339 § 2 KPC, poprzez uznanie, iż twierdzenia Powodów budzą uzasadnione wątpliwości pomimo faktu, iż Powodowie wykazali fakt zawarcia przez Pozwaną umowy pożyczki gotówkowej oraz przekazanie należności w określonej wysokości, tym samym przedstawili wszystkie możliwe dowody na poparcie swoich żądań, jak również rzetelnie wykazali zasadność żądania, co wobec bezczynności Pozwanej winno skutkować zasądzeniem na rzecz Powodów dochodzonej należności w całości;

2. art. 233 § 1 KPC, poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny zasadności i wysokości prowizji stanowiącej koszt pożyczki faktu, iż jej wysokość odpowiada przepisom powszechnie obowiązującego prawa, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, że:

a)  prowizja - zastrzeżona w postanowieniach zawartej przez Pozwaną umowy pożyczki gotówkowej, jest niepowiązana z rzeczywistym kosztem obsługi pożyczki podczas gdy jej wysokość odpowiada faktycznie poniesionym zryczałtowanym kosztom związanym z jej obsługą;

b)  postanowienia § 10 umowy pożyczki gotówkowej nie zostały indywidualnie uzgodnione, podczas gdy to Pozwana wybrała wariant pożyczki gotówkowej, a ponadto przed jej udzieleniem, otrzymała formularz informacyjny, w którym wskazane zostały szczegółowe informacje dotyczące umowy pożyczki gotówkowej, w tym wysokość prowizji, a także była uprawniona do skorzystania z możliwości złożenia oświadczenia o odstąpieniu od zawartej umowy pożyczki gotówkowej;

c)  prowizja - zastrzeżona w § 10 zawartej przez Pozwaną umowy pożyczki gotówkowej, nie stanowi elementu głównego świadczenia stron, obejmującego wynagrodzenie, podczas gdy jej wysokość została sformułowana w sposób jednoznaczny zarówno w postanowieniach zawartej umowy jak i dołączonym do niej formularzu informacyjnym;

d)  koszt pożyczki w postaci prowizji określonej w § 10 umowy pożyczki gotówkowej stanowi istotne naruszenie interesów Pozwanej i jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, podczas gdy wysokość prowizji jest zgodna z przepisami powszechnie obowiązującego prawa, tj. art. 36a Ustawy o kredycie konsumenckim;

e)  prowizja - zastrzeżona w § 10 zawartej przez Pozwaną umowy pożyczki gotówkowej stanowi próbę obejścia przepisów Kodeksu Cywilnego ograniczających wysokość odsetek w stosunkach umownych, tj. art. 359 § 2 ¹ KC;

e)  odsetki kapitałowe, przewidziane w postanowieniach zawartej przez Pozwaną umowy pożyczki gotówkowej, stanowią wyłączną formę wynagrodzenia, podczas gdy mają one zapewnić w chwili spełnienia świadczenia taką samą wartość ekonomiczną, jaką świadczenie to miało w chwili jego powstania, co oznacza że mają one charakter waloryzacyjny w czasie.

2.  art. 232 KPC w zw. z art. 6 KC poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, że Powodowie nie wykazali jakie czynności zostały podjęte w związku z zawarciem umowy pożyczki i jakie faktycznie koszty składają się na pobraną z tego tytułu wysokość prowizji, podczas gdy brak jest takiego obowiązku na gruncie ustawy o kredycie konsumenckim, jak również Powodowie nigdy nie byli wzywani do wykazania zasadności naliczania tych kosztów.

II. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 385 ¹ § 1 KC poprzez błędne zastosowanie i nieprawidłowe przyjęcie, iż w niniejszej sprawie § 10 umowy pożyczki gotówkowej stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, podczas gdy nie zostały spełnione przesłanki do uznania przedmiotowego postanowienia jako sprzecznego z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającego interesy Pozwanej, a to z uwagi na fakt, iż wysokość kosztu pożyczki, w postaci prowizji, jest zgodna z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim;

2.  art. 359 § 2 ¹ KC poprzez jego błędne zastosowanie i w efekcie nieprawidłowe przyjęcie, że prowizja określona w § 10 umowy pożyczki gotówkowej, stanowi obejście przepisów określających maksymalną wysokość odsetek, podczas gdy zarówno z treści umowy pożyczki jak i przepisu art. 5 pkt 6 Ustawy o kredycie konsumenckim wynika, że prowizja stanowi odrębny i dodatkowy koszt pożyczki i została ustalona zgodnie z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim, a jej głównym celem jest pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, w tym zabezpieczenia i wynagrodzenia ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez Pozwaną pożyczki gotówkowej, natomiast główną rolą odsetek jest waloryzacja świadczenia w czasie;

3.  art. 36a ust. 1 i ust. 2 Ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną niezastosowanie, co skutkowało uznaniem przez Sąd I instancji, iż wysokość kosztu prowizji określonego w § 10 umowy pożyczki gotówkowej jest wygórowana i nie mieści się w pojęciu godziwego zysku, przez co jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, podczas gdy jej wysokość pozostaje w zgodzie z w/w przepisem prawa, a w szczególności z ustalonym wzorem do jej wyliczenia;

4.  art. 5 pkt 6, 6a oraz Art. 30 ust. 1 pkt. 10 Ustawy o kredycie konsumenckim poprzez nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, iż zastrzeżona prowizja jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy Pozwanej, podczas gdy przepisy te przewidują w sposób jednoznaczny możliwość pobierania dodatkowego wynagrodzenia, wymieniając składowe zarówno pozaodsetkowych kosztów kredytu jak i całkowitego kosztu pożyczki, w postaci m.in. prowizji;

5.  art. 45 Ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, iż na gruncie niniejszej sprawy zachodzą przesłanki do udzielenia Pozwanej de facto sankcji kredytu darmowego przewidzianej w tym przepisie, poprzez nie zasądzenie na rzecz Powodów całości kosztu prowizji, pomimo iż z prawidłowo ustalonego stanu faktycznego sprawy nie zachodzą przesłanki zastosowania tego przepisu prawa.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na ich rzecz od pozwanej dalszej kwoty 4 444,52 zł z umownymi odsetkami za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, tj. sumy stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania przed sądami I i II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, czyniąc je integralną częścią niniejszego uzasadnienia, a w konsekwencji również podstawą swojego rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu Odwoławczego, Sąd pierwszej instancji dokonał również trafnej oceny prawnej żądania pozwu, uznając, że postanowienia umowy w przedmiocie prowizji w wysokości 5.000 zł, tj. równej kapitałowi pożyczki, miały charakter niedozwolonych postanowień umownych, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przed przystąpieniem do zasadniczych rozważań należy wskazać, że zgodnie z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego, co pozwala na pominięcie tzw. części historycznej uzasadnienia i ograniczenie się do przedstawienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W związku z częściowym zaskarżeniem wyroku Sądu pierwszej instancji, na obecnym etapie postępowania sporna pozostawała jedynie kwestia tego, czy powód był uprawniony do domagania się od pozwanej zapłaty kwoty 5.000 zł tytułem prowizji za udzielenie pożyczki.

Odnosząc się do zarzutów apelacji stwierdzić należy, że nietrafnie skarżący zarzuca naruszenie art. 339 § 2 k.p.c. Powyższy przepis określa wyłącznie podstawę faktyczną wyroku zaocznego. Zgodnie z tym przepisem sąd – jeżeli nie ma uzasadnionych wątpliwości – zobligowany jest do uznania podanej przez powoda podstawy faktycznej (tj. twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych) za zgodną z prawdą bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Jednakże uznanie przez sąd za prawdziwe twierdzeń pozwu nie zwalnia sądu od obowiązku dokonania prawidłowej oceny żądania pozwu w świetle norm prawa materialnego. Negatywny wynik takiej analizy powoduje wydanie wyroku zaocznego oddalającego powództwo (por. m.in. wyrok SN z dnia 15 marca 1996 r. I CRN 26/96).

Wbrew odmiennym twierdzeniom apelacji, w rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy przyjął za ustalone twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych. Ustalony bowiem przez Sąd Rejonowy stan faktyczny sprawy jest zbieżny z przedstawionym w uzasadnieniu pozwu. Skarżący nie wskazał w apelacji faktów, których sąd nie przyjął wbrew domniemaniu ich przyznania przez pozwanego i zgodności z prawdziwym stanem rzeczy. W uzasadnieniu pozwu w ogóle nie wspomniano o prowizji. Natomiast przedstawione tam stanowisko powoda, że przysługuje mu „należność główna w wysokości 7 748,18 zł” nie jest twierdzeniem o okolicznościach faktycznych. Skarżący błędnie utożsamia podstawę faktyczną z oceną prawną żądania pozwu. Ta ostatnia nie jest objęta ww. domniemaniem i – jak już wyżej wskazano – obowiązkiem sądu jest dokonanie samodzielnej oceny materialnoprawnej zasadności żądania prowizji na gruncie przytoczonych w pozwie twierdzeń faktycznych.

Reasumując, Sąd oceniając w niniejszej sprawie zasadność żądania pozwu pod kątem właściwych przepisów prawa materialnego mógł, pomimo niewdania się przez pozwaną w spór co do istoty sprawy, dokonać oceny poszczególnych postanowień umowy przez pryzmat ich abuzywności i wobec uznania ich za niedozwolone klauzule umowne, był uprawniony do tego, aby powództwo – nawet w warunkach zaoczności – oddalić w części, w jakiej dotyczyło roszczenia wywodzonego z niewiążącego pozwanej jako konsumenta postanowienia umowy.

Niezasadny jest również zarzut apelacji naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. przez nieprawidłowe przyjęcie, iż § 10 umowy pożyczki gotówkowej stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.

Stanowisko apelujących, że wysokość kosztu pożyczki w postaci prowizji jest zgodna z przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim , gdyż nie przekracza maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów pożyczki określonych w art. 36a ww. ustawy świadczy błędnym rozumieniu przez apelujących powyższego unormowania i celu tej regulacji. Celem przepisów ustawy jest ochrona konsumentów przed nadmiernym obciążeniem finansowym w związku z kredytem konsumenckim (lichwą). Okoliczność, że obowiązuje limit kosztów pozaodsetkowych na podstawie art. 36a-36d powołanej wyżej ustawy, nie wyłącza kontroli postanowień wzorca umowy, które odnoszą się do takich kosztów, pod kątem skuteczności ich inkorporacji do stosunku prawnego oraz pod względem ich abuzywności (tak: T.Czech, artykuł M.Pr.Bank.2016.2.52).

Sąd Odwoławczy zauważa, że umowa pożyczki zawarta przez pozwaną z wierzycielem pierwotnym (...) Finanse Sp. z o.o. z siedzibą w T. w dniu 22 marca 2017 r. stanowiła umowę o kredyt konsumencki, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 993). Niewątpliwie pozwana zawierając przedmiotową umowę pożyczki występowała w charakterze konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., a pożyczkodawca udzielił mu jej w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Zgodnie z umową, całkowita kwota pożyczki (kapitał) wynosiła 5.000 zł, natomiast pozwana zobowiązała się do zwrotu pożyczkodawcy kwoty 11.691,66 zł, w tym 1.691,66 zł tytułem odsetek oraz 5.000 zł tytułem prowizji za udzielenie pożyczki (§ 1 umowy).

Dokonując oceny dopuszczalności obciążenia pozwanej przez pożyczkodawcę ww. prowizją za udzielenie pożyczki, Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zdaniem Sądu drugiej instancji, zawierając przedmiotową umowę pożyczki strony nie uzgadniały jej poszczególnych postanowień, lecz skorzystały z wzorca jakim posługiwał się pożyczkodawca w prowadzonej przezeń działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek. Strona powodowa – wbrew ciężarowi dowodowemu określonemu w art. 385 ¹ § 4 k.c. - nie wykazała, aby wysokość prowizji była efektem indywidualnych uzgodnień z pozwaną, a nie cennika stosowanego przez pożyczkobiorcę wobec wszystkich klientów. O indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy nie może w żadnym wypadku świadczyć to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości prowizji pozwana wyraziła zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę pożyczki. Również możliwość zapoznania się przez pozwaną z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, w tym odstąpienia od umowy, też nie świadczy o tym, że postanowienia uprawniające poprzednika powoda do pobierania ww. prowizji zostały uzgodnione z pozwaną indywidualnie.

W orzecznictwie ugruntowany jest godny aprobaty pogląd, że postanowienie umowne dotyczące obciążenia prowizją za udzielenie kredytu czy pożyczki nie stanowi świadczenia głównego stron z tytułu ww. umów. Z art. 720 k.c. wynika, że podstawowym obowiązkiem pożyczkobiorcy jest jej zwrot w takiej samej ilości, ewentualnie zapłata odsetek. Wobec kodeksowego uregulowania umowy pożyczki nie sposób przyjąć, że istotne jej elementy mogą być uregulowane pozakodeksowo. Powyższe przemawia za wnioskiem, iż prowizja pobierania przez pożyczkodawcę nie jest świadczeniem głównym i sąd jest uprawniony do badania czy nie stanowi ona niedozwolonej klauzuli umownej.

Zgodnie z cytowanym wyżej art. 385 ¹ § 1 k.c., kryterium oceny decydującym o uznaniu klauzuli za niedozwoloną jest ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszające jego interesy. Uznanie konkretnej klauzuli umownej za niedozwolone postanowienie umowne wymaga więc stwierdzenia łącznego wystąpienia obu przesłanek: sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, postanowienie umowne dotyczące prowizji w wysokości równej kapitałowi udzielonej pożyczki, nie dającej się w żaden sposób zweryfikować, bez wskazania w związku z jakimi konkretnie czynnościami czy kosztami naliczono taką prowizję, narusza reguły etycznego, uczciwego i lojalnego postępowania w obrocie finansowym. Postanowienie to rażąco narusza interes pozwanej - konsumenta, gdyż znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron, jest przejawem nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym (por. wyrok SN z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że w realiach tej sprawy obciążenie pozwanej prowizją za udzielenie pożyczki w wysokości 5.000 zł, kształtowało jej obowiązki niezgodnie z dobrymi obyczajami, nadto naruszało rażąco interesy pozwanej jako konsumenta, dlatego też to postanowienie umowne nie było dlań wiążące.

Ustawodawca w ustawie o kredycie konsumenckim przewidział możliwość obciążenia konsumenta kosztami związanymi z udzieleniem pożyczki, albowiem zgodnie z art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, na całkowity koszt kredytu składają się wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach. Sama jednak dopuszczalność obciążenia pożyczkodawcy prowizją za udzielenie pożyczki nie oznacza jeszcze, że może ona zostać ustalona przez pożyczkodawcę w sposób dowolny, całkowicie oderwany od kosztów jakie faktycznie poniósł w związku z udzieleniem konsumentowi pożyczki.

Opłatą lub prowizją za udzielenie pożyczki jaką pożyczkodawca może obciążyć pożyczkobiorcę, może być wyłącznie taka opłata lub prowizja, która służy pokryciu kosztów rozpatrzenia wniosku kredytowego, czy przygotowania i zawarcia umowy kredytowej. Koszty te ze względów technicznych mogą oczywiście – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – mieć charakter zryczałtowany, tym niemniej przyjęty ryczałt powinien korespondować w jakikolwiek sposób z kosztem czynności jakie rzeczywiście pożyczkodawca musiał podjąć w związku z przygotowaniem i zawarciem umowy pożyczki.

Co istotne, to pożyczkodawca w przypadku naliczenia takiej opłaty lub prowizji, zgodnie z art. 6 k.c. oraz art. 232 k.p.c., jest obowiązany wykazać zasadność pobrania opłaty w naliczonej przezeń wysokości. Winien w związku z tym wskazać czytelne kryteria jakie legły u podstaw obliczenia opłaty lub prowizji, ze wskazanie w szczególności jakie czynności kosztochłonne musiały zostać podjęte w związku z czynnością za którą pobierana jest opłata.

Tymczasem w niniejszej sprawie takich kryteriów powodowie nie wskazali i w żaden sposób nie uzasadnili jakie względy czy czynności podjęte w związku z zawarciem umowy pożyczki, miałyby przemawiać za zasadnością naliczenia prowizji za udzielenie pożyczki na poziomie aż 5.000 zł, która - co nie pozostaje bez znaczenia dla oceny abuzywności tego postanowienia umownego – stanowi równowartość 100 % całkowitej kwoty udzielonej pozwanej pożyczki (5.000 zł).

W rozpatrywanej sprawie będzie miał zastosowanie zarówno art. 5 ust. 6a ustawy o kredycie konsumenckim definiujący pozaodsetkowe koszty kredytu (zgodnie z tym przepisem są to wszelkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek), jak również art. 36a ww. ustawy, określający maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu.

Sąd Odwoławczy dostrzega, iż przy uwzględnieniu tej regulacji naliczona prowizja za udzielenie pożyczki stanowiła maksymalną dopuszczalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu jakie ustawodawca dopuszcza na gruncie art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, niemniej jednak nie można tracić z pola widzenia, że stanowiłoby to maksymalne dopuszczalne pozaodsetkowe koszty kredytu. Tymczasem wbrew stanowisku jakie prezentują w tym zakresie apelujący, sam fakt, że ustawodawca określa poziom maksymalnej wysokości tego rodzaju kosztów, nie stanowi jeszcze dostatecznej i wystarczającej podstawy do przyjęcia, że każdorazowo pożyczkodawca bez względu na rzeczywiście koszty ponoszone przy zawieraniu umowy mógłby naliczyć takie pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości maksymalnej lub zbliżonej do górnego poziomu tychże kosztów. Treść przepisu art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim w żadnym razie nie daje podstaw do takiego stanowiska, albowiem istotą wprowadzenia tej regulacji była ochrona kredytobiorców przed nadmiernym obciążeniem ich kosztami udzielenia pożyczki przez firmy pożyczkowe, a nie przyznanie pożyczkodawcom uprawnienia do naliczania dowolnych opłat za udzielenie pożyczek w maksymalnej kwocie, bez względu na to czy poniesiono jakiekolwiek koszty w związku z zawarciem umowy pożyczki czy też nie.

W związku z zawarciem umowy pożyczki mogłoby być usprawiedliwione obciążenie pożyczkobiorcy maksymalnymi kosztami zawarcia kredytu określonymi, wedle wzoru ustalonego w art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, jednak zasadność obciążenia pożyczkobiorcy taką opłatą musi być każdorazowo podyktowana ściśle określonymi względami związanymi z procesem zawarcia konkretnej umowy pożyczki (wysokością kosztów utrzymania biura, kosztami dojazdu do klienta itp.). Obowiązek dowodowy wykazania w postępowaniu sądowym, że istniały uzasadnione podstawy do ustalenia prowizji za udzielenie pożyczki na tak wysokim poziomie jak miało to miejsce w przypadku spornej pożyczki spoczywał w niniejszej sprawie na stronie powodowej, która w tym zakresie nie podjęła żadnej inicjatywy dowodowej. Nie wykazała jakie czynności należało podjąć i jakie wobec tego koszty zostały wygenerowane w związku z zawarciem przedmiotowej umowy pożyczki, które uzasadniałyby naliczenie opłaty na poziomie 5.000 zł. Biorąc pod uwagę, że pożyczkodawca trudnił się udzielaniem pożyczek (sporna umowa nosi numer (...)), nie sposób uznać, aby aż taki koszt był uzasadniony. Już bowiem tylko zwykłe zasady doświadczenia życiowego wskazują, iż dla firmy udzielającej profesjonalnie pożyczek osobom fizycznym, koszty przygotowania umowy oraz sprawdzenia zdolności kredytowej kredytobiorcy nie będą wynosiły 5000 zł.

W orzecznictwie za niedozwolone klauzule umowne uznaje się te postanowienie umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności (w tym wypadku prowizji za udzielenie kredytu), w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalające mu omijać przepisy dotyczące wysokość odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.).

Strona powodowa w toku niniejszego postępowania nie wykazała ani nawet nie podjęła próby wykazania, że faktycznie w związku z zawarciem z pozwaną umowy pożyczki powstały takie koszty, które uzasadniałyby przyjęcie ryczałtowej prowizji w wysokości 5000 zł, wychodząc zapewne z błędnego założenia, że jedynym ograniczeniem w tym zakresie jest art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim. Tymczasem rzeczą powoda - świetle art. 6 k.c., a także art. 353 ¹ k.c. i art. 720 k.c. - było przedstawienie szczegółowej kalkulacji spornej prowizji, a nadto wskazanie jakie faktycznie podejmowane czynności (w dacie zawarcia umowy lub w toku jej wykonywania) generowały tak wysokie koszty obsługi pożyczki. Wysokość każdego z elementów składających się na sporną opłatę podlegała bowiem ocenie w kontekście jego ewentualnego nieuzasadnionego zawyżenia, przy uwzględnieniu zasadniczego przedmiotu umowy stron, to jest kwoty faktycznie przekazanego pozwanej kapitału pożyczki. Powodowie, zważywszy na konsumencki charakter sporu, musieli zatem wskazać kwoty składające się na omawianą prowizję obciążającą pożyczkobiorcę oraz wykazać, że były to rzeczywiste koszty obsługi umowy, nie zaś dowolnie ustalone należności, stanowiące źródło zysku. Ustalona na poziomie 5.000 zł prowizja nie daje się w żaden sposób zweryfikować i jako taka musi być uznana za świadczenie nieadekwatne, zawyżone i stanowiące nieuzasadniony, skalkulowany wyłącznie według kryterium określonego w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim.

W tej sytuacji zgodzić należało się z Sądem I instancji, że ustalona w umowie prowizja stanowiła postanowienie umowne rażąco naruszające interes pozwanej jako konsumenta, dlatego też nie było dlań wiążące. Słusznie zatem powództwo w tej części zostało oddalone.

Nietrafny jest zarzut naruszenia wymienionych w apelacji przepisów ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tj. Dz.U. 2018, poz.993).

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że opłaty i prowizje nie mogą stanowić źródła zysku dla banków, a ich wysokość powinna być skorelowana z ponoszonymi kosztami. Korelacja może być ustalona w sposób ryczałtowy, uwzględniając koszty bezpośrednie i pośrednie. W obrocie konsumenckim wysokość opłat i prowizji nie powinna rażąco przekraczać ponoszonych kosztów (art. 385 ³ pkt 17 k.c. per analogiam).

Prowizja określona w § 10 umowy pożyczki gotówkowej - z przyczyn szeroko już wyżej omówionych - jest wygórowana, nieweryfikowalna, niepowiązana z kosztami udzielenia pożyczki, a przez to sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy pozwanej. Uprawnienie do pobierania odsetek, prowizji i opłat z tytułu udzielonego kredytu jest podstawowym uprawnieniem kredytodawcy w umowie o kredyt konsumencki. Przywołane w apelacji przepisy, przewidujące możliwość pobierania dodatkowego wynagrodzenia w postaci m.in. prowizji, każdorazowo traktują o kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść „w związku z umową o kredyt konsumencki”. Oznacza to, że prowizja nie może być dowolnie ustalona, lecz jej wysokość powinna być adekwatna do kosztów ponoszonych przez kredytodawcę. Pobranie wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie równej udzielonej pożyczce (5000 zł) nie znajduje podstawy prawnej i uzasadnienia, bowiem nie wykazano, aby w związku z zawarciem umowy poniesiono tak wysokie koszty.

Niezasadny jest też zarzut naruszenia przepisu art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, normującego tzw. sankcję kredytu darmowego, która polega na pozbawieniu kredytodawcy przychodów z tytułu kredytu konsumenckiego.

W niniejszej sprawie powyższy przepis nie został zastosowany ani nawet przywołany, a tym samym nie mógł zostać naruszony. W judykaturze wyrażany jest pogląd, podzielany przez Sąd Okręgowy, że sankcją nieuzgodnionych indywidualnie z konsumentem postanowień umownych jest niezwiązanie konsumenta tymi postanowieniami (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r. w sprawie V CSK 408/12 oraz z 1 marca 2017 r. w sprawie IV CSK 285/16). Postanowienie umowne, które zostało uznane za niedozwolone jest bezskuteczne, a w konsekwencji zgodnie z przepisem art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wiąże stron od samego początku i z mocy samego prawa ( ex tunc i ex lege). Nie zachodzi bowiem możliwość uzupełnienia abuzywnych postanowień umownych z odwołaniem się do zwyczaju, czy zasad współżycia społecznego (art. 56 k.c.). Tym samym można mówić wyłącznie o sankcji niezwiązanie konsumenta tymi postanowieniami, a nie jak podnoszą apelujący – sankcji darmowego kredytu, w rozumieniu art. 45 ustawy.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 359 § 2 ¹ k.c.

Sąd Rejonowy przytoczył powyższy przepis w ramach rozważań dotyczących określonego w umowie pożyczki oprocentowania, które uznał za zgodne z prawem. Natomiast stwierdzenie przez ten Sąd, że prowizja określona w § 10 umowy pożyczki gotówkowej, stanowi obejście przepisów określających maksymalną wysokość odsetek w żadnym wypadku nie może być uznane za błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie w tym zakresie przepisu regulującego maksymalną wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej. W szczególności Sąd Rejonowy nie dokonał utożsamienia pojęcia prowizji z pojęciem odsetek maksymalnych.

W konsekwencji powyższych rozważań za niezasadny należało uznać również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Uprawnieniem Sądu orzekającego jest weryfikacja materiału dowodowego według własnego przekonania, powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z dowodami. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r. (I ACa 180/08, LEX nr 468598), jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Podkreślenia wymaga, iż dla skuteczności zarzutu naruszenia ww. przepisu nie wystarcza samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Nie jest też wystarczające przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena sąd. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie Sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył Sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Zwalczanie swobodnej oceny dowodów nie może polegać tylko na przedstawieniu własnej, korzystnej dla skarżącego wersji zdarzeń ustaleń stanu faktycznego opartej na własnej ocenie, lecz konieczne jest posłużenie się argumentami jurydycznymi dla wykazania, że wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów zostały naruszone, co miało wpływ na wyrok (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 lipca 2008 r., VI ACa 306/08).

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy nie postąpił wbrew ustanowionej przepisem art. 233 § 1 k.p.c. zasadzie swobodnej oceny dowodów; nie przekroczył jej granic, dokonał właściwych i pełnych ustaleń faktycznych, prezentując w procesie wnioskowania logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym rozumowanie.

Z tych względów apelacja, jako bezzasadna, uległa oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy - na podstawie art. 385 k.p.c. – orzekł w sentencji.

SSO Agnieszka Tarasiuk-Tkaczuk

Sygn. akt II Ca 333/19

ZARZĄDZENIE

1.  Odnotować.

2.  Doręczyć odpis wyroku z uzasadnieniem pełnomocnikowi powodów.

3.  Zwrócić akta Sądowi Rejonowemu po dołączeniu zwr. potw. odbioru.

SSO Agnieszka Tarasiuk-Tkaczuk