Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

S., dnia 26 marca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Renata Tarnowska

Protokolant: sekretarz sądowy Klaudia Artym

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 marca 2024 roku w S.

sprawy z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

przeciwko M. Z., P. Z.

o zapłatę, ewentualnie zapłatę

I.  oddala powództwa;

II.  zasądza od powoda Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. na rzecz pozwanych M. Z., P. Z. solidarnie kwotę 10.817 zł (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sędzia Sądu Okręgowego Renata Tarnowska

Sygn. akt I C 149/23

UZASADNIENIE

Bank (...) Spółka Akcyjna w G. wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanych in solidum kwoty 202.681,13 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi, na którą składają się:

a)  kwota 149.999,99 zł tytułem zwrotu kapitału udostępnionego pozwanym na podstawie umowy kredytu zawartej z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w G., którego powód jest następcą prawnym;

b)  kwota 52.681,14 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w postaci korzystania przez pozwanych z kapitału udostępnionego im na podstawie umowy kredytu w okresie od dnia wypłaty kredytu (styczeń 2007 r.) do dnia października 2018 r. włącznie.

- z zastrzeżeniem, że zapłata należności przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego do wysokości dokonanej zapłaty,

2.  zasądzenie in solidum od pozwanych na rzecz powoda Banku (...) S.A. z siedzibą w G. zwrot kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z uwzględnieniem uiszczonych opłat skarbowych od złożonych dokumentów pełnomocnictw- z zastrzeżeniem, że zapłata należności przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego do wysokości dokonanej zapłaty.

Powód uzasadnił swoje roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (świadczenia nienależnego) spełnionego przez powoda istnieniem umowy kredytu, co do której podnoszone są zarzuty nieważności.

W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że obowiązek zwrotu przez pozwanych kwoty udostępnionego kapitału w przypadku hipotetycznej nieważności nie powinna budzić wątpliwości. Z istoty bezpodstawnego wzbogacenia wynika, że świadczenie spełnione jako nienależne powinno zostać zwrócone. Kwota wypłacona pozwanym (bez ewentualnych kosztów i opłat około kredytowych) w ramach kwestionowanego kredytu i żądanie jej zwrotu zdaniem powoda znajduje uzasadnienie w przepisach o świadczeniu nienależnym (art. 410 k.c.) oraz bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.). Zdaniem powoda jego roszczenie o zwrot całości udostępnionych kredytobiorcy środków pieniężnych (kwoty uruchomionego kapitału kredytu) jest oczywiste. Bank domaga się od pozwanych zapłaty całości kwoty udostępnionego kapitału kredytu. Powód wskazuje, że bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanych będzie zaoszczędzony rynkowy koszt usługi, za którą nie musieli zapłacić.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości, z uwagi na przedawnienie roszczenia o zwrot kapitału, nieistnienia i brak podstawy prawnej i faktycznej roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w postaci korzystani z kapitału. Ponadto podnieśli zarzut potrącenia w wysokości 109.579,06 zł. (k.247-258)

Pismem z dnia 7 czerwca 2023 roku powód rozszerzył powództwo i zgłosił zarzut ewentualny, wnosząc o zmianę wysokości świadczenia nienależnego, poprzez sądową waloryzację, w ten sposób że oprócz roszczenia o zwrot kapitału powodowi przysługuje dodatkowe świadczenie w postaci kwoty 88.190,67 zł wynikające z istotnej siły nabywczej pieniądza. (k. 221-224)

W odpowiedzi pozwani wnieśli o oddalenie rozszerzone powództwa w całości. (k.282-284)

W dniu 19 września 2023 roku pozwani zgłosili dalszy zarzut potrącenia kwoty w wysokości 32.156,87 zł (k.286-287)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 8 stycznia 2007 roku została zawarta pomiędzy M. Z. i P. Z. a (...) Bank S.A. z siedzibą w G. umowa kredytu nr (...).

Niesporne

Uruchomienie kredytu nastąpiło w walucie polskiej, w dwóch transzach, w dniu 15 stycznia 2007 roku, w wysokości: 43.783,72 PLN - stanowiącej równowartość 18.716,59 CHF i 106.216,27 PLN - stanowiącej równowartość 45.405,15 CHF (łącznie złotych polskich 149.999,99 zł)

Niesporne

Wyrokiem z dnia 7 października 2021 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie (sygn. akt I C 313/20) po rozpoznaniu sprawy z powództwa M. Z. i P. Z. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w G. w pkt I. ustalił, że umowa kredytu numer (...) z dnia 8 stycznia 2007 roku łącząca powodów M. Z., P. Z. oraz pozwaną Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. jest nieważna; w pkt II. zasądził od pozwanego Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. na rzecz powodów M. Z., P. Z. kwotę 76.720,69 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 stycznia 2020 roku do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2022 roku (sygn. akt I ACa 887/21) Sąd Apelacyjny w Szczecinie, na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 października 2021 roku oddalił apelację, zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 8.100 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Niesporne

Pozwani w okresie spłaty przedmiotowego kredytu od dnia 1 marca 2010 roku do dnia 15 grudnia 2015 roku uiścili na rzecz pozwanego banku łączną sumę 76.720,69 zł. Bank zwrócił pozwanym kwotę 76.720,69 zł wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 października 2021 roku (IC 313/20) w dniu 20 maja 2022 roku.

Pismem z dnia 16 sierpnia 2023 roku pozwani złożyli powodowi oświadczenie o potrąceniu kwoty 109.579,08 zł:

1. o zwrot bezpodstawnie uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od dnia 27 lutego 2007 roku do dnia 22 lutego 2010 roku - kwota 30.362,40 zł,

2. obejmującego skapitalizowane odsetki za opóźnienie za okres od dnia 16 sierpnia 2D20 roku do dnia 15 sierpnia 2023 roku od kwoty wskazanej w ust. 1 powyżej, do zapłaty m.in. której Bank został wezwany do zapłaty wezwaniem z dn. 23 grudnia 2019 roku - kwota 7.993,83 zł,

3. o zwrot bezpodstawnie uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od dnia 15 stycznia 2016 roku do dnia 15 listopada 2019 roku - kwota 43.027,56 zł,

4. obejmującego skapitalizowane odsetki za opóźnienie za okres od dnia 16 sierpnia 2020 roku do dnia 15 sierpnia 2023 roku od kwoty wskazanej w pkt. 3, do zapłaty m.in. której Bank został wezwany do zapłaty wezwaniem z dn. 23 grudnia 2019 roku - kwota 11.328,33 zł,

5. o zwrot sumy opłat dodatkowych pobranych przez Bank w związku z umową nr (...) w okresie od dnia 15 marca 2007 roku do dnia 22 lutego 2010 roku oraz od dnia 15 stycznia 2016 roku do dnia 15 listopada 2019 roku - kwota 13.351,70 zł

6. obejmującego skapitalizowane odsetki za opóźnienie za okres od dnia 16 sierpnia 2020 roku do dnia 15 sierpnia 2023 roku od kwoty wskazanej w ust. 5 powyżej, do zapłaty m.in. której Bank został wezwany do zapłaty wezwaniem z dn. 23 grudnia 2019 roku - kwota 3.515,24 zł-

z roszczeniem Banku o zwrot kwoty kredytu w wysokości 149.999,99 zł wypłaconej na podstawie nieważnej umowy kredytu nr (...) ze skutkiem na dzień doręczenia Bankowi niniejszego pisma.

Powyższe pismo zostało odebrane przez pozwanego w dniu 28 czerwca 2021 r.

Dowód :

- pismo z dnia 16.08.2023 r k. 277 wraz z dowodem nadania k 280,

- potwierdzenie wykonania dyspozycji k. 345.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się niezasadne w całości.

W rozpoznawanej sprawie powód Bank (...) Spółka Akcyjna w G. zgłosił roszczenie o zapłatę na które składała się kwota wypłaconego stronie pozwanej kapitału, roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w postaci korzystania przez pozwanych z kapitału udostępnionego im na podstawie umowy oraz roszczenie ewentualne obejmujące żądanie sądowej waloryzacji.

Powód swoje roszczenia wywodził z przepisów regulujących instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Jako podstawę prawną zgłoszonych roszczeń powódka podawała przepisy art. 405 k.c. w zw. z przepisem art. 410 k.c.

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, iż strony zawarły umowę o kredyt Nr (...), a ponadto, że przed Sądem Okręgowym w Szczecinie toczyło się postępowanie z powództwa M. Z., P. Z. pod sygn. akt I C 313/20 o ustalenie nieważności umowy i zapłatę kwoty 76.720,69 zł, a wyrok uwzględniający powództwo jest prawomocny.

Przedmiotem sporu zaś w niniejszej sprawie stanowiły kwestie rozliczenia świadczeń związanych z umową zawartą między stronami. Powód stał bowiem na stanowisku, że na skutek wydania wyroku zasądzającego na rzecz powodów, którego podstawą było ustalenie nieważności umowy, przysługuje mu roszczenie o zwrot kwoty nominalnej kapitału wypłaconego stronie pozwanej jako kredytobiorcom, a nadto powód domagał się tzw. odszkodowania za korzystanie z kapitału przez pozwanego z udostępnionego mu na podstawie nieważnej umowy kredytu oraz ewentualnie dokonanie sądowej waloryzacji. Pozwani z kolei nie kwestionowali zasadności rozliczenia dokonanych przez strony świadczeń, podnosili jednak że poza możliwością domagania się wypłaconej im kwoty kredytu, powód nie może zgłaszać dodatkowych roszczeń. Dodatkowo pozwani podnieśli zarzut potrącenia kwoty dochodzonej przez powódkę tytułem wypłaconego kapitału z przysługującą im wobec powoda wierzytelnością wynikającą z dokonanych przez pozwanych wpłat tytułem rat kapitałowo-odsetkowych.

Przechodząc zatem do rozważenia zasadności poszczególnych roszczeń zgłoszonych przez powódkę w pierwszej kolejności należy wskazać, iż przesądzona jest w przedmiotowym postępowaniu kwestia ważności umowy kredytu z dnia 9 stycznia 2007 roku zawarta pomiędzy stronami. Zgodnie z przepisem art. 365 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) polega między innymi na zakazie dokonywania ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z ustaleniami i ocenami już w sprawie osądzonej między tymi samymi stronami.

Stwierdzić zatem należy, iż prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie sygn. akt IC 313/20, który w swojej istocie jako ustalenie prejudycjalne zawiera stwierdzenie nieważności umowy z dnia 9 stycznia 2007 roku, ma powagę rzeczy osądzonej co do ważności tej umowy w rozumieniu art. 366 k.p.c. i w takim sensie, niezależnie od treści art. 365 § 1 k.p.c., wiąże strony tego postępowania, Sąd Okręgowy orzekający w sprawie niniejszej, a także Sąd odwoławczy. Sąd zatem jest związany ustaleniem, iż umowa z dnia 9 stycznia 2007 roku jest nieważna.

Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy kredytu jest konieczność traktowania takiej umowy, jakby nigdy nie została zawarta. Orzeczenie Sądu w tym przedmiocie jest deklaratoryjne. Oznacza to, że Sąd nie kreuje tego skutku, a jedynie potwierdza, że ze względu na doniosłe wady umowy nie funkcjonuje ona pomiędzy stronami od samego początku. Takie stwierdzenie dotyczy w szczególności przypadków, gdy do ukształtowania stosunku umownego doszło w sposób wyraźnie krzywdzący kredytobiorców, przy wykorzystaniu przez drugą stronę silniejszej pozycji. Sankcja w postaci bezwzględnej nieważności umowy powoduje, że strony powinny dokonać zwrotu świadczeń, które otrzymały w wykonaniu nieważnej umowy kredytu. Tym samym nieważność umowy sprawia, że po stronie kredytobiorcy powstaje obowiązek zwrotu kapitału uzyskanego od banku tytułem kredytu; z kolei po stronie banku obowiązek zwrotu na rzecz kredytobiorcy sumy świadczeń uzyskanych tytułem rat kapitałowo-odsetkowych spełnionych przez cały okres kredytowania. Podstawą prawną roszczenia banku w takim przypadku jest art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c., które dotyczą tzw. świadczenia nienależnego. Zgodnie ze wskazanymi przepisami, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 k.c.). Kwestia rozliczenia świadczeń wynikających z nieważnej umowy kredytowej stanowiła przedmiot sporu zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie sądowym, z uwagi na dwie konkurencyjne teorie określające sposób zwrotu dokonanych przez strony świadczeń tj. teoria salda i teoria dwóch kondykcji. Wskazać należy, iż teoria salda przewiduje, że pieniądze powinna zwrócić strona, która uzyskała większą korzyść. Stosując tę teorię Sąd dokonuje w procesie niejako automatycznej kompensaty wzajemnych roszczeń stron. Teoria salda zakłada, że w przypadku kiedy Sąd dojdzie do przekonania, że umowa kredytu jest nieważna, wówczas dokonuje porównania wartości wzbogacenia każdej ze stron umowy i wskazuje powstanie roszczenia tylko po tej stronie umowy, której wzbogacenie posiada wyższą wartość. Wysokość roszczenia w takim przypadku będzie stanowiła różnica pomiędzy kwotą większego wzbogacenia i kwotą mniejszego wzbogacenia. Z kolei teoria dwóch kondykcji zakłada, że w sytuacji stwierdzenia przez Sąd, że umowa jest nieważna, obie strony umowy (kredytobiorca oraz bank) stały się bezpodstawnie wzbogacone. Każdej ze stron przysługuje odrębne roszczenie, którego można dochodzić niezależnie od roszczenia przysługującego drugiej stronie. Tak ukształtowany zakres roszczeń sprawia, że roszczenie jednej ze stron może zostać potrącone, jak również dochodzone w drodze powództwa wzajemnego.

O kwestii sposobu rozliczenia świadczeń z nieważnej umowy kredytowej przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, gdzie w uzasadnieniu wskazano, że umowa, która nie może wiązać bez niedozwolonego postanowienia - o czym decydują obiektywne kryteria wynikające z prawa krajowego - jest w całości bezskuteczna, a w konsekwencji konsument i kredytodawca mogą żądać zwrotu świadczeń spełnionych na jej podstawie jako nienależnych (art. 410 § 1 k.c.). Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W tej kwestii Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku wydanej w sprawie III CZP 11/20, w której uznał teorię dwóch kondycji za prawidłowy sposób, w który sąd może rozstrzygnąć o roszczeniu „frankowicza” lub innej osoby pokrzywdzonej kredytem walutowym.

W świetle takiego stanowiska uznać należy, iż przy rozliczeniu wzajemnych świadczeń spełnianych na podstawie umowy, która została uznana za nieważną, zastosowanie powinna mieć teoria dwóch kondykcji, która przewiduje, że powstają w takiej sytuacji dwa stosunki prawne i każda ze stron ma roszczenie do drugiej o zwrot środków na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Powyższe powoduje, iż jako zasadne należy uznać żądanie strony powodowej o zapłatę kapitału wypłaconego na rzecz strony pozwanej na podstawie umowy zawartej w dniu 9 stycznia 2007 r.

Powyższe powoduje, że roszczenie powódki w zakresie zwrotu kapitału udostępnionego pozwanym zasadniczo było usprawiedliwione do wysokości rzeczywiście przekazanej kwoty tj. 149.999,99 zł (co do wysokości tego żądania nie było sporu).

Roszczenie to nie mogło jednak zostać uwzględnione, bowiem pozwani w przedmiotowej sprawie przedstawili doręczone powódce oświadczenie o potrąceniu z dnia 16 sierpnia 2023 r. (k 277-278) co do kwoty 109.5769 zł (powód zwrócił pozwanym kwotę 76.720,69 zł wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 października 2021 roku (IC 313/20) w dniu 20 maja 2022 roku). Pozwani zgłosili zarzut potrącenia roszczenia powódki z tytułu zwrotu kapitału wypłaconego pozwanemu tytułem kredytu z wierzytelnością jaka przysługuje pozwanemu z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych dokonanych przez nich na rzecz powódki. W ocenie Sądu zarzut ten uznać należało za zasadny.

Zgodnie z przepisem art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Przepis § 2 wskazanego artykułu przewiduje, że wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie zaś z art. 499 k.c. potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Przepis artykuł 498 k.c. wyznacza przesłanki oraz skutki czynności prawnej potrącenia wierzytelności. W art. 498 § 1 k.c. wskazane zostały okoliczności, w których aktualizuje się kompetencja wierzyciela do wzajemnego umorzenia dwóch przeciwstawnych wierzytelności mocą jednostronnego oświadczenia woli. Stosownie do treści art. 498 k.c., potrącenie może być skutecznie dokonane, jeżeli łącznie spełnione są następujące przesłanki: 1)wierzytelności są wzajemne i jednorodzajowe; 2) wierzytelność przedstawiana do potrącenia (aktywna) jest wymagalna; 3) wierzytelność potrącana jest zaskarżalna. Aby mogło dojść do potrącenia ustawowego, muszą istnieć dwie przeciwstawne wierzytelności. Innymi słowy: dwie osoby muszą być względem siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Obie wierzytelności muszą być jednorodzajowe w zakresie przedmiotu świadczenia. Jednorodzajowość wierzytelności nie oznacza, że wszystkie cechy potrącanej wierzytelności muszą być takie same po obu stronach. Dotyczy ona tylko jednakowego przedmiotu świadczeń obydwu stron. Zasadniczo więc potrącenie jest możliwe, gdy przedmiotem obu wierzytelności są takie rzeczy, które są zamienne w obrocie. Stan wymagalności wierzytelności oznacza, że upłynął już termin spełnienia świadczenia (zob. art. 455 k.c.). Zob. np. post. SN z 12.2.2019 r., II CSK 413/18, Legalis. Kolejną przesłanką potrącenia jest w świetle art. 498 k.c. zaskarżalność wierzytelności. Polega ona na możliwości dochodzenia ich zasądzenia i egzekwowania wbrew woli pozwanego dłużnika. Za niezaskarżalne w ujęciu art. 498 k.c. uznaje się m.in. roszczenia przedawnione, których dłużnik może się uchylić od świadczenia (art. 117 § 2 k.c.), wierzytelności z gry i zakładu (art. 413 k.c.) oraz - co budzi wątpliwości - wierzytelności, co do których nastąpiło cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia (taki pogląd prezentuje K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz, 2016, art. 498, s. 1019, Nb 30). Odrębną kategorią zobowiązań naturalnych są zobowiązania czyniące zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 KC) (por. M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2014, s. 1522). Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, iż podniesiony przez pozwanych zarzut okazał się skuteczny. Nie ulega wątpliwości, iż wierzytelności, których ma dotyczyć potrącenie, są wzajemne i jednorodzajowe. Wierzytelności te bowiem wynikają z tego samego zdarzenia prawnego, którego podstawą jest stwierdzenie nieważności umowy. Strony niniejszego postępowania są bowiem wobec siebie jednocześnie dłużnikami jak i wierzycielami. Wskazać należy, iż potrącane wierzytelności mają również charakter jednorodzajowy. Wszystkie ustawowe przesłanki skutecznego potrącenia zostały zatem spełnione. Sąd nie podzielił poglądu powoda o nieskuteczności potrącenia jako dokonanego warunkowo. Oświadczenie o potrąceniu, powodujące materialnoprawne skutki, nie zawiera żadnego warunku. Również zarzut potrącenia k. 135v nie został złożony warunkowo. Dopiero uzasadnienie tego zarzutu zawiera pewien warunek, tu jednak wskazać należy, że w judykaturze od dawna przyjmuje się dopuszczalność obrony pozwanego w procesie w drodze podniesienia zarzutu potrącenia jako zarzutu ewentualnego, który sąd powinien rozpoznać merytorycznie tylko wtedy, gdy wcześniej przesądzi zasadność roszczeń powództwa. Sytuacja ta ma miejsce wówczas, gdy pozwany neguje zasadność żądań pozwu z innych przyczyn, jednak chce się zabezpieczyć na wypadek, gdyby główna linia jego obrony nie została przez sąd zaakceptowana (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 grudnia 1961r w spr. IV CR 212/61, OSNC, z. 6 z 1963r, poz. 120 oraz z 22 listopada 1968r w spr. I CR 538/68, OSNCP, z. 11 z 1969r, poz. 204). Sąd zatem, uznając, że oświadczenie o potrąceniu wywołało skutek w zakresie kwoty 109.579,06 zł i co do tej kwoty doszło do umorzenia wierzytelności stron doszedł do wniosku, że powództwo należało oddalić.

Co do roszczenia tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia za korzystanie z kapitału wskazać należy, iż jedynym roszczeniem, jakie przysługuje bankowi w związku ze stwierdzeniem nieważności zawartej pomiędzy stronami umowy jest kwota udostępnionego powodom kapitału. Tymczasem bezumowne korzystanie z kapitału banku nie stanowi jakiegokolwiek świadczenia banku na rzecz kredytobiorcy, ale jest wynikającym z nienależnego świadczenia stanem faktycznym, które nie powoduje powstania żadnych roszczeń poza samym roszczeniem o zwrot rzeczonego kapitału. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, a nie przez bank, bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku (chociażby przez udzielenie kredytu innej osobie) nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Należy zauważyć, że w istocie jedynym przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Niezależnie od powyższego, brak jest podstaw prawnych do określenia wysokości wynagrodzenia przysługującego bankowi, jak również nie sposób nie zauważyć, że nawet w razie stwierdzenia, że roszczenie takie przysługuje powódce, to analogiczna wierzytelność przysługiwałaby pozwanym, skoro podczas wykonywania umowy kredytu również bank korzystał z środków pieniężnych, które pozwani wpłacali tytułem rat i innych należności wynikających z umowy kredytu.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Jest to regulacja o charakterze otwartym, co oznacza, że enumeratywne wymienienie przypadków objętych jej stosowaniem nie jest w istocie możliwe i wynika przede wszystkim z ukształtowanej praktyki sądowej. Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne, którego definicja legalna zawarta jest w przepisie art. 410 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Z przepisów tych wynika obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia dokonanego na podstawie nieważnej czynności prawnej. W przedmiotowej sprawie zaś świadczeniem banku była wyłącznie wypłata kapitału. Tymczasem „bezumowne korzystanie z kapitału banku” nie stanowi jakiegokolwiek świadczenia banku na rzecz kredytobiorcy, ale jest wynikającym z nienależnego świadczenia stanem faktycznym, które nie powoduje powstania żadnych roszczeń poza samym roszczeniem o zwrot rzeczonego kapitału. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, a nie przez bank, bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku (chociażby przez udzielenie kredytu innej osobie) nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Należy zauważyć, że w istocie jedynym przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Niezależnie od powyższego, brak jest podstaw prawnych do określenia wysokości wynagrodzenia przysługującego bankowi, jak również nie sposób nie zauważyć, że nawet w razie stwierdzenia, że roszczenie takie przysługuje pozwanemu, to analogiczna wierzytelność przysługiwałaby pozwanemu, skoro podczas wykonywania umowy kredytu również bank korzystał z środków pieniężnych, które pozwany wpłacał tytułem rat i innych należności wynikających z umowy kredytu. Formułowanie tego rodzaju roszczenia na podstawie art. 224 par. 2 k.c., 225 i art. 461 par. 1 k.c. jest uzasadnione jedynie w przypadku bezumownego korzystania z rzeczy. Tymczasem środki finansowe nie stanowią rzeczy w rozumieniu art. 45 k.c.

W końcu zaś godzi się zauważyć, że przyjęcie, że uznanie umów kredytu za nieważne na skutek zastosowania art. 6 ust. 1 dyrektywy nr 93/13 powoduje w konsekwencji powstanie roszczenia przedsiębiorcy o wynagrodzenie, którego wysokość mogłaby przekraczać należności wynikające z samej umowy byłoby niewątpliwie sprzeczne z ratio legis powyższej regulacji, która ma na celu ochronę konsumentów. Należy również podkreślić, że celem art. 6 dyrektywy 93/13 jest to, aby konsument nie został związany nieuczciwymi warunkami umownymi stosowanymi przez przedsiębiorcę, w tym wypadku przez bank . Ochrona ta ma służyć realizacji celu odstraszającego zawartego w art. 7 dyrektywy 93/13. Polegać ma ona na tym, by przedsiębiorca w umowach zawieranych z konsumentem nie wprowadzał nieuczciwych warunków. Obowiązek zapłaty przez konsumenta na rzecz banku wynagrodzenia za korzystanie z kapitału osłabiałoby odstraszający skutek wynikający z art. 6 i 7 dyrektywy 93/13. Takie praktyki powodowałyby, że cele dyrektywy 93/13 zostałyby pozbawione skuteczności.

Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że konsument nie ma obowiązku płacić wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy banku (por. wyrok z dnia 15 czerwca 2023r w sprawie C-520/21 ). Tym mniej uzasadniona jest zatem aprobata dla tego rodzaju żądania zgłaszanego przez przedsiębiorcę w związku z upadkiem transakcji z powodu zastosowania przez tego przedsiębiorcę klauzuli abuzywnej. Byłoby to stanowisko wprost sprzeczne z dyrektywą 93/13, albowiem zarówno dyrektywa, jak również jej interpretacja w acqis communautaire są silnie naznaczone myślą o pierwotnej naganności strony posługującej się i to w działalności profesjonalnej, stale klauzulami abuzywnymi (por. E. Łętowska, Kwalifikacje prawne … , Iustitia Nr 3(41)/2020, str. 127).

Z powyższym w pełni koresponduje oficjalna opinia Rzecznika Generalnego TSUE z 16 lutego 2023 roku, wedle której bankom nie przysługuje prawo do roszczenia pieniężnego wykraczającego poza sam zwrot kapitału kredytu przez konsumenta. Uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez bank. Przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. W przypadku uwzględniania takich roszczeń banków, nie byłoby to działanie zniechęcające te instytucje do dalszego stosowania nieuczciwych warunków w umowach kredytowych. Dodatkowo naliczanie wynagrodzenia przez banki za kapitał udzielony mocą umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, określane niekiedy mianem bezpodstawnego wzbogacenia konsumenta, mogłoby zniechęcić konsumentów do dochodzenia swoich praw przed sądem. To z kolei pozbawiło by skuteczności dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Choć przywołana opinia nie jest wiążąca, to jednak w pełni pokrywa się z ugruntowanym stanowiskiem doktryny prawa krajowego.

Sąd zwraca też uwagę, że w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. C-520/21 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że w sprzeczności z celami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. stoi wykładnia przepisów krajowych dopuszczająca możliwość dochodzenia przez instytucje kredytowe od konsumentów, po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że konsekwencją nieważności całej umowy jest obowiązek zapłaty przez pozwanych na rzecz powódki wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu, zatem i w tym zakresie powództwo oddalono.

Powód na wypadek nieuwzględnienia roszczenia wartości korzystania przez pozwanych z kapitału wniósł o zmianę wysokości świadczenia w ten sposób, że kwota należności Banku od strony pozwanej z tytułu rozliczenia nieważności umowy kredytu powinna być poddana waloryzacji sądowej. Jako podstawę prawną powód powołał art. 358 ¹ § 3 k.c.

Zgodnie z treścią wskazanego przepisu, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Jedynie istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, zgodnie z art.358 ¹ § 3 k.c. rodzi możliwość żądania, aby wysokość świadczenia określił sąd, mając na uwadze zasady współżycia społecznego i interesy stron. Waloryzacja sądowa jest wyjątkiem od zasady nominalizmu oraz ma charakter subsydiarny, gdyż oznacza brak lub nieadekwatność umownych klauzul waloryzacyjnych, jak również niemożność porozumienia się stron co do wysokości świadczenia już po tym, jak istotna zmiana siły nabywczej pieniądza się zaktualizowała. W ocenie Sądu, na przestrzeni pomiędzy zawarciem umowy a złożeniem pozwu nie ziściła się przesłanka istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, a tym bardziej taka waloryzacja sądowa jakiej domaga się powód nie byłaby zasadna w świetle zasad współżycia społecznego (aktualne wskazane wyżej argumenty).

W ocenie Sądu, także art.358 ¹ §4 k.c. stanowi przeszkodę do uwzględnienia żądania w tym zakresie albowiem dochodzenie zwrotu świadczenia spełnionego na skutek nieważnej umowy pozostaje niewątpliwie w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa powoda. Przepis stanowi jednoznacznie, że z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W ocenie Sądu wskazany przepis winien być interpretowany szeroko i brak jest podstaw do uznania, że hipotezą przepisu nie są objęte świadczenia wynikające z umowy nieważnej, albowiem waloryzacja wskazana w art. 358 1 § 3 k.c. odnosi się do wszelkich zobowiązań, bez względu na źródło ich powstania.

Nadto, w ocenie Sądu domaganie się waloryzacji sądowej stoi w sprzeczności z celami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r.. Sąd miał na uwadze, że w powołanym wyżej wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. C-520/21 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jednoznacznie wskazał, na brak możliwości po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu domagania się przez bank roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Wprawdzie TSUE nie wskazał jednoznacznie na waloryzacją ale odpowiadał na pytanie Sadu odnoszące się również do waloryzacji sądowej. Posłużenie się w przywołanym orzeczeniu przez TSUE pojęciem „rekompensata”, w ocenie Sądu wskazuje jednak na brak możliwości domagania się wszelkich roszczeń poza wyżej wskazanymi. Pojęcie rekompensata oznacza zrównoważenie lub wyrównanie braku, niedoboru lub ujemnego charakteru czegoś, zlikwidowanie poniesionych przez kogoś strat lub doznanych krzywd. Waloryzacja sądowa ma na celu niewątpliwie przywrócenie rzeczywistej wartości długu a tym samym mieści się w pojęciu rekompensaty.

Na marginesie Sąd wskazuje jeszcze, że skoro zgłoszone przez powódkę roszczenia są niezasadne to tym samym za bezprzedmiotowe uznać należało rozpoznawanie zgłoszonego przez pozwanych w odpowiedzi na pozew zarzutu przedawnienia tych roszczeń.

Ustalony w sprawie stan faktyczny był oparty na niekwestionowanym przez strony nieosobowym materiale dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy w postaci dokumentacji związanej z udzieleniem kredytu i jego późniejszą spłatą. Oceniając materiał dowodowy Sąd uznał, iż dowody z dokumentów urzędowych i prywatnych przedłożonych przez strony są wiarygodne, albowiem żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów, prawdziwości twierdzeń w nich zawartych, ani też żadna ze stron nie zaprzeczyła, iż osoby podpisane pod tymi pismami nie złożyły oświadczeń w nich zawartych.

Sąd oddalił wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego oraz zeznań pozwanych ponieważ bezprzedmiotowe byłoby ustalenie wysokości roszczenia powodowego Banku w sytuacji, gdy jest ono nieusprawiedliwione co do zasady, bowiem jak Sąd wskazał roszczenie takie w polskim porządku prawnym Bankowi nie przysługuje.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Pozwani wygrali sprawę w całości, zatem powód obowiązany jest zwrócić im poniesione przez nich koszty procesu w wysokości 10.817 zł, które obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika - 10 800 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. oraz opłatę skarbową od pełnomocnictw w wysokości po 17 zł. Powyższe znalazło wyraz w pkt II wyroku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Sędzia Sądu Okręgowego Renata Tarnowska

ZARZĄDZENIE

1. odnotować,

2. odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda przez portal,

3. z apelacją lub za 21 dni od wykonania pani referendarz.

Sędzia Sądu Okręgowego Renata Tarnowska