Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 maja 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Centrum w Szczecinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa M. E., P. E. przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W. o zapłatę:

I.  zasądził na rzecz powodów od pozwanego kwotę 19.640,31 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w stosunku rocznym od dnia 26 października 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  zasądził na rzecz powodów od pozwanego kwotę 5.800 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 4.800 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach:

M. E. oraz P. E. w ramach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej byli właścicielami następujących nieruchomości rolnych niezabudowanych:

1. stanowiącej działkę gruntu nr (...) o obszarze 4,94 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym Z., gmina W., powiat (...), Kw nr (...),

2. stanowiącej działki gruntu nr (...) o łącznym obszarze 72,6389 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym Z., gmina W., powiat (...), Kw numer (...),

3. stanowiącej działkę gruntu nr (...) o obszarze 5,1860 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym Z., gmina W., powiat (...), Kw nr (...).

W dniu 22 grudnia 2015 roku powodowie zawarli z (...) Sp. z o.o. w B. warunkową umowę sprzedaży, której przedmiotem były powyższe nieruchomości. W § 3 ust 2 umowy wskazano, że umowa w tym przedmiocie zostaje zawarta pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzysta z prawa pierwokupu w trybie art. 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. z 2012 roku, poz. 803 z późn. zm.). Stawających pouczono o obowiązku powiadomienia Agencji o niniejszej umowie, która przewidywała, że cena przedmiotu sprzedaży wynosi 2.896.771,50 złotych. (§ 4). W § 5 umowy strony zobowiązały się zawrzeć umowę przeniesienia własności w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisemnego powiadomienia ze strony (...) o nieskorzystaniu z prawa pierwokupu. W § 6 umowy nabywca (...) zobowiązała się zapłacić powodom całą cenę sprzedaży do dnia 31 stycznia 2016 roku W § 8 umowy stawający oświadczyli, że wydanie przedmiotu umowy w posiadanie kupującej spółki nastąpi w dniu zawarcia umowy przenoszącej własność.

Pozwana została zawiadomiona o w/w umowie w dniu 29 grudnia 2015 roku

W dniu 28 stycznia 2016 roku (...) działająca na rzecz Skarbu Państwa złożyła w formie aktu notarialnego na podstawie art. 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu nieruchomości będących przedmiotem warunkowej umowy sprzedaży zawartej dnia 22 grudnia 2015 roku przez powodów z (...).

W § 4 ust 1 umowy (...) zobowiązała się zapłacić całą cenę w kwocie 2.896.771,50 złotych, na rachunek bankowy wskazany pisemnie przez powodów, w terminie 14 dni od dnia wydania nieruchomości w posiadanie nabywcy.

W § 4 ust 2 umowy (...) wezwała powodów do wydania nieruchomości w terminie 7 dni od dnia doręczenia im. oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu oraz do wskazania rachunku bankowego na który ma zostać dokonana zapłata cena.

Niniejsze oświadczenie pozwanej Agencji o skorzystaniu przez nią z prawa pierwokupu zostało doręczone powodom w dniu 28 stycznia 2016 roku

Od daty złożenia oświadczenia o prawie pierwokupu (...) mogła swobodnie korzystać z przedmiotowych nieruchomości. Ponieważ pozwana miała pełen dostęp do nieruchomości będących przedmiotem wykonania prawa pierwokupu, strona powodowa nie występowała z inicjatywą wydania przedmiotowej nieruchomości Agencji, której był znany numer rachunku powodów.

Wobec braku formalnego odbioru nieruchomości o braku zapłaty ceny pismem z dnia 14 marca 2016 roku, które wpłynęło do pozwanej dnia 14 marca 2016 roku pełnomocnik powodów wezwał ją do zapłaty kwoty 2.723.871,50 złotych. wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 1 lutego 2016 roku do dnia zapłaty z tytułu skorzystania przez pozwaną z prawa pierwokupu nieruchomości dla których prowadzone są Kw nr (...) i (...). W piśmie wskazano, że kwotę z tytułu transakcji 2.896.771,50 złotych pomniejszono o 172.900 złotych, tj. o należność z tytułu działki gruntu nr (...), ponieważ strona powodowa kwestionowała skuteczność nabycia przez pozwaną tej działki gruntu. W piśmie powodowie wskazali numer rachunku na który ma zostać uiszczona należność. Zawierało ono też oświadczenie o zgłoszeniu gotowości wydania nieruchomości i wezwano (...) do niezwłocznego odbioru nieruchomości. W piśmie tym powodowie poinformowali również pozwaną, że w dniu 11 marca 2016roku złożyli skargę na czynności Referendarza w stosunku do orzeczenia o wpisie prawa własności Agencji w księdze wieczystej KW nr (...) – nieruchomości nr 1.

W odpowiedzi pozwana w piśmie z dnia 17 marca 2016 roku wyznaczyła termin odbioru nieruchomości na dzień 18 marca 2016 roku i zobowiązała się do dokonania zapłaty ceny za działki nr (...) w dniu 18 marca 2016 roku w wysokości 2.625.902,20 złotych. Jednocześnie odrzuciła żądanie odsetek ustawowych liczonych od dnia 1 lutego 2016 roku od kwoty 2.723.871,50 złotych powołując się na okoliczność, że powodowie podejmowali czynności prawne, które miały na celu zakwestionowanie wpisu Skarbu Państwa - Agencji Nieruchomości Rolnych jako właściciela w działach w/w. ksiąg wieczystych. Wskazali, że wpis w działach II wskazanych ksiąg wieczystych stał się prawomocny dopiero w dniu 11 marca 2016 roku

W dniu 18 marca 2016 roku (...) przejęła od powodów nieruchomość rolną położoną w obrębie Z. oznaczoną w ewidencji gruntów jako działki nr (...).

W dniu 18 marca 2016 roku Agencja dokonała zapłaty kwoty 2.625.902,20 złotych. Pozwana nie zapłaciła odsetek ustawowych za opóźnienie.

Pełnomocnik strony powodowej w związku z uprawomocnieniem się wpisu w księdze wieczystej pozwanej jako właściciela działki nr (...) w piśmie z dnia 12 września 2016 roku wezwał pozwaną m.in. do zapłaty pozostałej części ceny oraz odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości 23.165,49 złotych. Wskazano, że odsetki zostały naliczone od kwoty 2.625.902,20 złotych, stanowiącej cenę sprzedaży działek nr (...) za okres od upływu terminu zapłaty wynikającego z § 6 warunkowej umowy sprzedaży tj. od dnia 1 lutego 2016 roku do dnia poprzedzającego dzień zapłaty tj. do dnia 17 marca 2016 roku

Pismem z dnia 6 października 2016 roku pełnomocnik powodów ponownie wezwał (...) do zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w kwocie 23.165,49 złotych.

W odpowiedzi na wezwanie powodów (...) oświadczyła, iż zapłaci odsetki ustawowe za opóźnienie jedynie w wysokości 3.525,18 złotych liczonych za okres 12 - 18 marca 2016 roku od zapłaconej dnia 18 marca 2016 roku kwoty 2.625.902,20 złotych. W pozostałym zakresie pozwana odmówiła zapłaty odsetek ustawowych powołując się na kwestionowanie wpisu pozwanej jako właściciela w Działach II ksiąg wieczystych (...).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że żądanie powodów miało swe źródło w warunkowej umowie sprzedaży nieruchomości z dnia 22 grudnia 2015 roku i oświadczeniu pozwanej z dnia 28 stycznia 2016 roku o wykonaniu prawa pierwokupu opartym na art. 3 ust 4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego, do którego ma zastosowanie art. 600 k.c. Zdaniem Sądu I instancji pozwana wykonując prawo pierwokupu została związana treścią warunkowej umowy sprzedaży zawartej przez powodów z (...) Sp. z o.o. i spoczywał na niej obowiązek zapłaty ceny w terminie i w wysokości oznaczonym w umowie, która określała termin zapłaty ceny do dnia 31 stycznia 2016 roku, a który nie był niczym warunkowany. Zatem pozwana winna zapłacić powodom kwotę 2625902,20 złotych do dnia 31 stycznia 2016 roku i w ocenie Sądu, nie zmienia tego fakt, że w oświadczeniu o wykonaniu prawa pierwokupu zawarła zobowiązanie o zapłacie ceny w terminie 14 dni od dnia wydania jej nieruchomości, jak też wezwanie kierowane do powodów o wydanie nieruchomości oraz, że formalne przekazanie nieruchomości nastąpiło w dniu 18 marca 2016 roku, albowiem wskutek złożenia przez pozwaną oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu została zawarta pomiędzy powodami i Agencją nowa umowa, ale o tej samej treści co umowa między powodami a TS A..

W ocenie Sądu Rejonowego nie było podstaw do powstrzymania się przez pozwaną z spełnieniem świadczenia do chwili wydania nieruchomości przez powodów w oparciu o art. 488 § 2 k.p.c. Oświadczenie pozwanej o wykonaniu prawa pierwokupu doręczono powodom w dniu 28 stycznia 2016 roku, z tą datą wywarło ono skutek w postaci nabycia przez pozwaną prawa własności przedmiotowych nieruchomości (art. 61 § 1 k.c.). Sąd zgodził się ze stroną powodową, że już od tej chwili pozwana mogła korzystać z nieruchomości i dysponować nimi, gdyż były nieruchomościami rolnymi, niezabudowanymi i nieogrodzonymi. Zgodnie z art. 348 k.c. za równoznaczne z fizycznym władaniem rzeczy należy uznać wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzenie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą. Pozwanej do władania nieruchomościami niezbędne były jedynie akty notarialne obejmujące warunkową umowę sprzedaży i oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu i dokumenty te posiadał. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że po 28 stycznia 2016 roku powodowie nie podejmowali w stosunku do nieruchomości, z którymi związane jest żądanie żadnych działań wskazujących na kwestionowanie prawa własności Agencji do tych nieruchomości, prawa do władania nimi. Zgodnie z § 8 warunkowej umowy wydanie przedmiotu umowy w posiadanie kupującego miało nastąpić w dniu zawarcia umowy przenoszącej własność. Zważywszy, że do przeniesienia własności nieruchomości doszło w dniu 28 stycznia 2016roku, powodowie z tą datą winni byli wydać nieruchomości pozwanej. Aczkolwiek nie zamanifestowali jednoznacznie wobec pozwanej woli wydania nieruchomości, niemniej nie można przyjąć, że nie wyrażali gotowości do spełnienia świadczenia w postaci wydania nieruchomości. Choć ze względów organizacyjnych inicjatywa w zakresie wyznaczenia konkretnego terminu przekazania nieruchomości spoczywa na (...), a złożone przez Agencję oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu obejmowało wezwanie powodów do wydania nieruchomości, lecz bez wskazania konkretnego terminu. Sąd zwrócił uwagę, że gdy (...) w piśmie z dnia 17 marca 2016 roku wyznaczyła termin wydania nieruchomości, powodowie przystąpili do ich przekazania.

Jak podkreślił Sąd Rejonowy, zarzut z art. 488 § 2 k.c. może być podniesiony tylko, jeżeli przy obowiązywaniu zasady jednoczesności świadczeń strona gotowa do świadczenia wykaże (art. 6 k.c.), że druga strona nie tylko nie jest przygotowana, ale nawet będąc gotowa, nie zaofiaruje swojego świadczenia. Tymczasem pozwana nie wykazała, że powodowie nie mieli woli, nie byli przygotowani do spełnienia świadczenia w postaci wydania nieruchomości i tym samym pozwana nie wykazała, aby była uprawniona do powstrzymania się z zapłatą ceny.

Sąd nadmienił, że nie wywiązanie się przez powodów z obowiązku wydania nieruchomości winno skutkować wdrożeniem przez pozwaną trybu postępowania sądowego o stwierdzenie zobowiązania zbywającego wobec Agencji i wydanie spornych nieruchomości z naliczaniem wynagrodzenia Agencji za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Brak podjęcia takich działań przez Agencję jest argumentem za stwierdzeniem, iż w jej własnej ocenie po stronie powodów nie zachodziło nie zaofiarowanie świadczenia w postaci wydania nieruchomości. Zdaniem Sądu pozwanej nie uprawniał do powstrzymania się z świadczeniem zapłaty ceny także fakt, iż powodowie nie wskazali numeru rachunku bankowego w terminie określonym w oświadczeniu o wykonaniu prawa pierwokupu. Pomijając już, iż Agencji znany był ten numer, to jeżeli miała wątpliwości, co do jego aktualności mogła zwrócić się do powodów o jego potwierdzenie, czego nie uczyniła, nadto mogła wykonać świadczenie zapłaty ceny poprzez złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Reasumując Sąd I instancji uznał, że pozwana od dnia 1 lutego 2016 roku opóźniała się z spełnieniem świadczenia w postaci zapłaty kwoty 2.625.902,20 złotych tytułem ceny i opóźnienie to trwało do dnia 18 marca 2016 roku W związku z tym w świetle art. 481 § 1 k.c. powodowie mogli się domagać zasądzenia kwoty skapitalizowanych odsetek od tej kwoty za okres opóźnienia, pomniejszonej o wypłaconą z tego tytułu kwotę 3.525,18 złotych., czyli dochodzonej pozwem kwoty 19640,31 złotych, którą to kwotę Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powodów wraz z odsetkami od daty wniesienia pozwu zgodnie z żądaniem.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła strona pozwana domagając się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu z obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła naruszenie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dowolnej, rażąco sprzecznej ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, wybiórczej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności w zakresie dostępu (...) do nieruchomości od chwili złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu oraz posiadania numeru rachunku bankowego na które miało zostać wypłacone wynagrodzenie powodom, jedynie w oparciu o zeznania powoda, podczas gdy ocena całokształtu zebranego materiału dowodowego, dokonanego w zgodzie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, nakazuje uznać, że pozwana nie miała swobodnego dostępu do nieruchomości, a także nie była w posiadaniu numeru rachunku bankowego, na który miała nastąpić zapłata ceny za nieruchomości, a w konsekwencji poczynienie sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym i dowolnych ustaleń faktycznych w tym zakresie, albowiem z całokształtu zgromadzonego w sprawie, wiarygodnego materiału dowodowego, ocenionego swobodnie i zgodnie ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego wynika, że Agencja do dnia 18 marca 2016 roku nie miała możliwości z nich korzystać z uwagi na brak ich wydania przez powodów, kwestionowanie przez powodów skuteczności nabycia działek przez pozwaną, a nadto zagospodarowanie tych gruntów przez powodów (zgodnie z treścią protokołu zdawczo - odbiorczego z dnia 18 marca 2016 roku były obsiane pszenicą i rzepakiem) i nie znała numeru rachunku powodów, na który miała uiścić umówioną cenę za przedmiotowe nieruchomości;

b)  art. 487 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnie i przyjęcie, że pozwana nie mogła powstrzymać się z świadczeniem zapłaty ceny, mimo że powodowie nie wskazali na wezwanie pozwanej numeru rachunku bankowego, podczas gdy z uwagi na wzajemny w rozumieniu art. 487 § 2 k.c. charakter umowy sprzedaży, świadczenia wynikające z umów sprzedaży powinny być spełnione jednocześnie, skoro w umowie nie wskazano dnia wydania nieruchomości;

c)  art. 111 § 2 k.c. poprzez niezastosowanie i przyjęcie, że zapis zawarty w oświadczeniu o wykonaniu prawa pierwokupu z dnia 28 stycznia 2016 roku „7 dni od doręczenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu” nie jest wskazaniem terminu, podczas gdy początkiem terminu może być określone zdarzenie i wówczas termin liczy się od następnego dnia po tym zdarzeniu.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca podkreśliła, że powodowie od początku przejawiali złą wolę, poczynając od odmowy pokwitowania odbioru oświadczenia o skorzystaniu przez Agencję z prawa pierwokupu, przez nie wskazanie w terminie 7 dni od doręczenia im tego oświadczenia rachunku bankowego, na który miała zostać dokonania wpłata z tytułu nabycia nieruchomości, nie wydanie nieruchomości pozwanej, wreszcie podważanie skuteczności nabycia przez Agencję działki, objętej warunkową umową sprzedaży.

Skarżąca nie zgodziła się z tym, że dysponowała wiedzą, co do rachunku bankowego, na który miała zostać zapłacona cena. Podkreśliła, że kwota, mająca zostać uiszczona tytułem ceny była bardzo wysoka, zatem nie było celowe, aby pozwana domyślała się na jaki rachunek winna przelać umówioną kwotę. Niezrozumiałe było zachowanie powodów, którzy celowo, z premedytacją utrudniali zrealizowanie umowy sprzedaży, tj. nie podali zgodnie z wezwaniem w terminie 7 dni numeru konta bankowego, ani nie wydali przedmiotowych nieruchomości. Sąd poczynił ustalenia w tym zakresie jedynie w oparciu o zeznania powoda, które nie mogą stanowić wiarygodnego dowodu. Tym bardziej, że powód w swoich zeznaniach podał, że nie wie dlaczego dopiero w marcu wezwał (...) do zapłaty ceny z tytułu sprzedaży nieruchomości. Zeznał także, że nie wystąpił do Agencji z inicjatywą wydania nieruchomości, gdyż nie uważał to za konieczne. W ocenie apelujące nie sposób przyznać racji w tym zakresie powodowi, skoro zapoznał się z treścią oświadczenia Agencji o skorzystaniu z prawa pierwokupu w dniu 28 stycznia 2016 roku, więc miał świadomość, że Agencja oczekuje, aby w terminie 7 dni wydał nieruchomości Agencji oraz wskazał numer rachunku bankowego, czego nie uczynił.

Zdaniem apelującej celowe nie wskazanie rachunku bankowego i opóźnianie zapłaty, aby móc naliczyć odsetki i się wzbogacić, jest działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego i jako takie nie zasługuje na ochronę, gdyż wniesione powództwo jest przejawem nadużycia prawa (art. 5 k.c.). Nadmieniła, że powstrzymała się z zapłatą ceny aż do wskazania rachunku bankowego i wydania nieruchomości, tak aby świadczenia z umowy wzajemnej zostały spełnione jednocześnie, co było usprawiedliwione o tyle, że w umowie warunkowej nie było wskazanego rachunku bankowego powodów, ani termin wydania nieruchomości, nadto takie działanie uzasadniała regulacja art. 488 § 1 i 2 k.c. Powodowie dopiero w dniu 11 marca 2016 roku podali konto bankowe, na które Agencja mogła wpłacić umówioną kwotę za działki i zaoferowali ww. działki do wydania. To, że pozwana uiściła na rzecz strony powodowej odsetki od roszczenia głównego za okres 12 - 18 marca 2016 roku w wysokości 3.525,18 złotych, jest to przejaw wyłącznie dobrej woli, gdyż wywiązała się terminowo ze swoich obowiązków.

Pozwana w kontekście stanowiska sądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku podała, że za wydanie nieruchomości nie można uznać pasywnej postawy właściciela, który oczekiwałby, że inwestor będzie w każdej chwili zainteresowany zajęciem nieruchomości. Z kolei złożenie sumy pieniężnej do depozytu sądowego nie mogło mieć miejsca w tej sprawie, bowiem strona powodowa nie odmówiła przyjęcia pieniędzy czy podania rachunku bankowego, ale faktycznie go nie wskazała. Nadto zanim zakończyłoby się postępowanie depozytowe, doszłoby już prawdopodobnie do wskazania rachunku przez powoda (co nastąpiło w marcu 2016 roku). Strona skarżąca podniosła, że bezzwłocznie zareagowała na pismo powodów wyznaczając termin do wydania nieruchomości na dzień 18 marca 2016 roku i jeszcze tego dnia dokonała zapłaty ceny.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać trzeba, że Sąd Rejonowy zasadniczo prawidłowo zgromadził w niniejszej sprawie materiał dowodowy, a następnie w sposób niewadliwy dokonał jego oceny ustalając stan faktyczny odpowiadający treści tych dowodów. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął go za własny, w sytuacji bowiem, gdy sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, gdyż wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne ( vide orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 roku, C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938 roku, C II 21172/37 Przegląd Sądowy 1938, poz. 380 i z dnia 10 listopada 1998 roku, III CKN 792/98, LEX nr 34884).

Tym niemniej sąd drugiej instancji doszedł do przekonania, że na podstawie tak zasadniczo prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych sprawy Sąd Rejonowy dokonał nietrafnej oceny zasadności żądania pozwu pod kątem mających zastosowanie w niniejszej sprawie właściwych przepisów prawa materialnego.

Godzi się bowiem zauważyć, iż w niniejszym postępowania powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 19640,31 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych za okres od dnia 1 lutego 2016 roku do dnia 11 marca 2016 roku za opóźnienie w zapłacie kwoty 2.625,902,20 złotych.

W świetle tak zakreślonej podstawy faktycznej żądania wniosku trafnie sąd pierwszej instancji ocenił, iż znajduje swą podstawę prawną w treści art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Z jednoznacznego brzmienia cytowanego przepisu wynika, że odsetki należą się wierzycielowi za samo opóźnienie się w spełnieniu świadczenia, niezależnie od tego, czy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Stanowią one bowiem opartą na uproszczonych zasadach rekompensatę uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela w wyniku pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2017 roku, IV CSK 106/16, LEX nr 2261742).

O ile z uwagi na treść art. 481 § 1 k.c. co do zasady zgodzić należy się z tym, że dłużnik ma obowiązek zapłaty na rzecz wierzyciela odsetek za czas opóźnienia chociażby stan opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego był następstwem okoliczności za które nie ponosi żadnej odpowiedzialności, to jednak nie sposób przyjąć, aby jego obowiązek w tym zakresie istniał również wówczas, gdy to opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest wynikiem okoliczności, za które odpowiada wyłącznie wierzyciel.

Nie można bowiem tracić z pola widzenia tego, iż zgodnie z art. 354 § 1 k.c., dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Co nader ważne w kontekście rozpatrywanej sprawy, stosownie do dyspozycji art. 354 § 2 k.c., w taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. Obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania obciąża zatem zarówno dłużnika, jak i wierzyciela, każdy z nich powinien baczyć na uzasadniony interes kontrahenta i nie czynić nic, co by wykonanie zobowiązania komplikowało, hamowało lub udaremniało. Negatywny obowiązek spoczywa na wierzycielu zawsze, pozytywnego natomiast działania należy wymagać od wierzyciela jedynie wtedy, gdy wynika to z właściwości świadczenia lub umowy. Współdziałanie wierzyciela może polegać na udzielaniu wskazówek czy wyjaśnień, przyjęciu świadczenia, powstrzymaniu się od działań utrudniających świadczenie (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 roku, IV CSK 621/12, LEX nr 1353258; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 czerwca 2016 roku, I ACa 346/16, LEX nr 2073874; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 maja 2015 roku, VI ACa 1321/14, LEX nr 1960673). Z kryterium zawartego w art. 354 § 2 k.c. wynika, iż wierzyciel domagający się spełnienia świadczenia, które formalnie zgodne jest z treścią zobowiązania, nie może domagać się uczynienia tego w taki sposób, aby szykanowało to dłużnika lub celowo - narażając na szkodę dłużnika - odraczać momentu przyjęcia świadczenia ( vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 lutego 2017 roku, I ACa 1216/16, LEX nr 2375049). Naruszenie powinności lub obowiązku współdziałania wierzyciela z dłużnikiem prowadzi do wyłączenia zwłoki po stronie dłużnika, w konsekwencji wyłącza też postawienie mu zarzutu z powodu niewykonania zobowiązania ( vide wyrok Sądu Wojewódzkiego z dnia 15 września 1994 roku, V Gr 22/94, LEX nr 1726298).

W rozważanym w niniejszej sprawie przypadku zobowiązanie dłużnika (pozwanego) polegało na daniu ("dare"), a mianowicie na dokonaniu zapłaty określonej sumy pieniężnej tytułem zapłaty ceny sprzedaży nieruchomości na rzecz wierzyciela (powodów), których współdziałanie polegać by zatem miało na przyjęciu zapłaty. W tego typu sytuacji, jak trafnie zauważono w orzecznictwie, ewentualne uchybienia ciążącemu na wierzycielu z mocy art.. 354 § 2 k.c. obowiązkowi współdziałania z dłużnikiem przy wykonywaniu zobowiązania mogłyby się wiązać z zachowaniem utrudniającym, komplikującym czy uniemożliwiającym dokonanie zapłaty przez dłużnika od strony jej przyjęcia, np. przez ukrywanie przed dłużnikiem numeru konta, podaniem fałszywego oznaczenia swego konta, odmową przyjęcia ofiarowanej gotówki w razie, gdy nie zastrzeżono zapłaty bezgotówkowej itp. ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1998 roku, II CKN 60/98, LEX nr 50662).

Odnosząc powyższe rozważania do realiów rozpatrywanej sprawy sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że choć bezspornie doszło do opóźnienia w spełnieniu świadczenia przez pozwanego polegającego na zapłacie na rzecz powodów ceny sprzedaży nieruchomości będących przedmiotem przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 22 grudnia 2015 roku i wobec wykonania przez pozwanego przysługującemu mu prawa pierwokupu stały się przedmiotem umowy sprzedaży łączącej strony, to jednak ocenić należało, że powodowie jako wierzyciele dopuścili się zwłoki w zakresie współdziałania z dłużnikiem (poprzednikiem pozwanego) przy wykonywaniu tej umowy w zakresie wskazania rachunku bankowego na który dłużnik mógłby dokonać zapłaty ceny sprzedaży, co stanowiło powód opóźnienia w wykonaniu zobowiązania przez dłużnika.

Zauważyć bowiem trzeba, iż z treści art. 454 § 1 k.c. wynika, że jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania. W świetle powyższej normy ustalenia miejsca, w którym dłużnik ma spełnić świadczenie, winno nastąpić w sposób przewidziany przez strony w zdarzeniu kreującym źródło obowiązku świadczenia dłużnika, tj. w umowie. Dopiero jeżeli na podstawie treści umowy nie uda się ustalić miejsca, w którym świadczenie powinno być wykonane, a mamy do czynienia długiem pieniężnym, będącym tzw. długiem oddawczym, to wówczas dłużnik winien dostarczyć przedmiot świadczenia wierzycielowi na swój koszt i ryzyko w miejscu jego zamieszkania.

Niewątpliwie w przedwstępnej umowie sprzedaży z dnia 22 grudnia 2015 roku nie zawarto zastrzeżenia, że zapłata ceny sprzedaży ma nastąpić na rachunek bankowy sprzedających. Jednocześnie nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że żadnej przepis prawa nie przewiduje obowiązku dokonywania tego typu transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego, bowiem powodowie są osobami fizycznymi, a ustawodawca na kanwie art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2017 roku, poz. 2168) przewidział obowiązek rozliczeń za pośrednictwem rachunku płatniczego tylko takich transakcji, które związane są z wykonywaną działalnością gospodarczą, a stronami transakcji są przedsiębiorcy. Skoro nie doszło do oznaczenia przez strony w treści umowy miejsca wykonania zobowiązania i jednocześnie transakcja nie musiała obligatoryjnie nastąpić bezgotówkowo za pośrednictwem rachunku bankowego, to mogłoby się wydawać w świetle art. 454 § 1 k.c., że spełnienie przedmiotowego świadczenia – będącego wszak świadczeniem pieniężnym – winno nastąpić poprzez zapłatę określnej kwoty pieniędzy w miejscu zamieszkania wierzycieli, tj. miejscu zamieszkania powodów.

Mieć jednak należało na uwadze, że zgodnie z art. 354 § 1 k.c. każde zobowiązanie winno zostać wykonane w sposób odpowiadający ustalonym zwyczajom, a w ocenie sądu drugiejinstancji można z całą pewnością przyjąć, że rzeczą powszechną i zwyczajowo przyjętą jest, iż transakcje których przedmiotem jest obowiązek zapłaty przez kupującego znacznej kwoty pieniężnej są dokonywane bezgotówkowo za pośrednictwem rachunków bankowych. Stanowi to bowiem nie tylko najbezpieczniejszy sposób przekazania środków pieniężnych pomiędzy stronami, ale co nie bez znaczenia – sposób najwygodniejszy i najpraktyczniejszym, gdyż nie sposób sobie wyobrazić, że kupujący miałby z kwotą ponad 2600000 złotych w gotówce udać się do miejsca zamieszkania sprzedającego czy kwotę taką przekazać za pośrednictwem przekazu pocztowego. W okolicznościach rozpatrywanej sprawy nie bez znaczenia pozostaje przy tym fakt, że stroną transakcji była instytucja państwowa, co niewątpliwie tym bardziej czyniło zasadnym dokonanie transakcji bezgotówkowo.

Nie może budzić zastrzeżeń stwierdzenie, iż wykonanie zobowiązania przez pozwanego w tym zakresie wymagało współdziałania ze strony powodów oraz wskazania kupującemu ich rachunku bankowego, na który miałaby nastąpić zapłata, albowiem takowy rachunek nie został w umowie przedwstępnej sprzedaży z dnia 22 grudnia 2015 roku wskazany. Znamiennym jest, że pozwany w swym oświadczeniu z dnia 28 stycznia 2016 roku o wykonaniu prawa pierwokupu nieruchomości w § 4 ust. 2 aktu notarialnego zwrócił się do powodów o wskazanie rachunku bankowego, na którym na zostać dokonana zapłacą ceny. Powyższe wezwanie zostało stronie powodowej doręczone już dnia 28 stycznia 2016 roku, lecz nie spotkało się z żadną jej reakcją. Dopiero w pisemnym wezwaniu do zapłaty, które pozwany otrzymał dnia 11 marca 2016 roku, powodowie wskazali rachunek bankowy na który ma nastąpić zapłata. Co prawda rację mają powodowie, iż pozwanemu już wcześniej był znany numer rachunku bankowego powoda, gdyż był on wykorzystany przy innej transakcji pomiędzy stronami, lecz nie można tracić w tym zakresie z pola widzenia, że rachunek ten mógł ulec zmianie od tego czasu lub mógł być on przeznaczony do innych celów. W kontekście wysokości kwoty jaką strona pozwana była obowiązana zapłacić powodom (ponad 2600000 złotych), nie może dziwić jej ostrożność i podjęcie działań mających na celu upewnienie się, jaki jest prawidłowy rachunek bankowy, na który ma zostać zapłacona cena sprzedaży nieruchomości. Nadmienić w tym kontekście przy tym trzeba, że w okolicznościach rozpatrywanej sprawy nie sposób zasadnie czynić pozwanemu zarzutu, że nie zdecydował się złożyć przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, albowiem mając na uwadze czas trwania tego typu postępowania sądowego, przy uwzględnieniu odstępu czasu w jakim ostatecznie nastąpiła zapłata, nie byłoby to celowe. Wysoce prawdopodobnym bowiem jest, że skoro do zapłaty doszło w dniu 18 marca 2016 roku, do tego czasu sąd nie zdążyłby nawet wydać postanowienia o wyrażeniu zgody na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż słusznie zatem pozwany wstrzymał się z zapłatą na rzecz powodów ceny sprzedaży do czasu wskazania przez nich rachunku bakowego na którym miała nastąpić zapłata. Rachunek taki został wskazany w piśmie doręczonym pozwanemu dnia 11 marca 2016 roku, dlatego też dopiero wówczas możliwe stało się spełnienie przez dłużnika jego zobowiązania. Bacząc zaś, że wcześniejsze wykonanie zobowiązania w tym zakresie przez pozwanego nie było faktycznie możliwe wyłącznie z uwagi na postawę powodów, którzy wbrew spoczywającemu na nich z mocy przepisu art. 354 § 2 k.c. obowiązkowi współdziałania jako wierzyciele z dłużnikiem przy wykonywaniu zobowiązania, uniemożliwili mu wykonanie umowy nie wskazując rachunku bankowego na który miałaby nastąpić zapłata ceny, to w tej sytuacji stwierdzić należało, że to powodowie są wyłącznie odpowiedzialni za powstanie stanu opóźnienia w wykonaniu zobowiązania, wobec czego nie mogą domagać się od pozwanego zapłaty odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia.

Jedynie marginalnie nadmienić można, iż niezasadnie pozwany utrzymywał, że był on uprawniony do powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia na rzecz powodów z uwagi na regulację przepisu art. 488 § 2 k.c., zgodnie z którym, jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego. Wprawdzie istotnie skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 roku, IV CKN 651/00, OSNC 2002, nr 12, poz. 155, z glosą M. Kozińskiego, PS 2003, nr 10, s. 127, oraz z omówieniem Z. Strusa, Przegląd orzecznictwa, Palestra 2002, nr 9–10, s. 191, i W. Robaczyńskiego, Przegląd orzecznictwa, PS 2005, nr 11–12, s. 223), to jednak w realiach tej konkretnej sprawy pozwany nie był uprawniony do zatrzymania wzajemnego świadczenia. W tym aspekcie wymaga bowiem zwrócić uwagę, że w świetle jednoznacznej treści przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 22 grudnia 2015 roku (§ 6 i 8 tejże umowy), w przypadku tej konkretnej transakcji nie miało nastąpić jednoznaczne wydanie nieruchomości i zapłata ceny sprzedaży. Tym samym regulacja art. 488 § 2 k.c. nie mogła mieć zastosowania w sprawie - tym bardziej, że strona mogłaby powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia jedynie wówczas, gdyby miała obawy z uwagi na sytuację finansową drugiej strony umowy, że ta nie spełni swego świadczenia i nie zapłaci umówionej kwoty. Tymczasem w niniejszej sprawie to pozwany był obowiązany do spełnienia świadczenia polegającego na zapłacie ceny sprzedaży, a powodowie mieli tylko wydać mu przedmiot sprzedaży, wobec czego taka obawa nie istniała.

Tym niemniej powołując się na argumentację zaprezentowaną we wcześniejszej części uzasadnienia, w uwzględnieniu apelacji pozwanego zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie jego punktu I. w ten sposób, iż powództwo oddalono.

Powyższa zmiana skutkowała jednocześnie koniecznością modyfikacji rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania przed sądem pierwszej instancji, o czym orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., stosownie do reguły odpowiedzialności za wynik procesu. Zważywszy, iż roszczenie powodów nie zostało uwzględnione, musieli zostać potraktowani jako przegrywający to postępowanie w całości i z tego względu obowiązani do zwrotu stronie przeciwnej poniesionych przez nią kosztów postępowania. W toku procesu pozwany poniósł jego koszty w kwocie 4800 złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego, którego wysokość ustalono na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1800). Uznając przy tym, że nie było podstaw ku temu, aby koszty te zasądzić solidarnie od powodów na rzecz pozwanego, zgodnie z art. 105 § 1 k.p.c., koszty te nakazano im zwrócić w częściach równych, wobec czego ostatecznie w punkcie II. zaskarżonego wyroku zasądzono od każdego z powodów na rzecz pozwanej po 2.400 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (1/2 z 4800 złotych).

Tak argumentując Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. uznając, że skoro apelacja pozwanego doprowadziła do zmiany zaskarżonego orzeczenia, jest on stroną wygrywającą to postępowanie, której powodowie winni zwrócić poniesione przez nią koszty instancji odwoławczej – zgodnie z art. 105 § 1 k.p.c. – w częściach równych. W toku postępowania apelacyjnego pozwany poniósł jego koszty w łącznej kwocie 2783 złotych, w tym 983 złotych tytułem opłaty od apelacji i 1800 złotych tytułem kosztów zastępstwa adwokackiego – przy czym wysokość wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej ustalono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.). W konsekwencji zasądzono od każdego z powodów na rzecz pozwanej po 1391,50 złotych (1/2 z kwoty 2783 złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego, o czym orzeczono w punkcie drugim wyroku.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Katarzyna Longa

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować;

2.  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powodów;

3.  po upływie terminu do wniesienia środka zaskarżenia akta zwrócić do sądu Rejonowego

SSO Tomasz Sobieraj 8 czerwca 2018 roku