Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 9 maja 2018 roku ( (...)) wydanym w sprawie z wniosku S. R. z udziałem B. I., E. S., E. W. i B. S. (1) o dokonanie wpisu w dziale II księgi wieczystej numer (...) Sąd Rejonowy w Gryficach oddalił wniosek o wpis.

Przywołując treść art. 626 ⁸ § 1 i § 2 k.p.c. i art. 626 ⁹ k.p.c. Sąd Rejonowy wskazał, że analiza wniosku i dokumentów doń dołączonych, w świetle zapisów księgi wieczystej wskazuje na fakt, że został on złożony przez osobę uprawnioną. W dziale II. przedmiotowej księgi widnieje wpis prawa własności w udziałach po Vi części na rzecz B. S. (1) i S. S.. Postanowienie Sądu wydane w sprawie I Ns 540/16 wskazuje też na krąg spadkobierców, którzy nabyli spadek po S. S., a treść umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego potwierdza fakt, że wszyscy ci spadkobiercy (działający również przez właściwie umocowanych pełnomocników) uczestniczyli w dziale spadku po spadkodawczyni, którego przedmiotem był także jej udział w masie spadkowej po mężu B. S. (1) i dwójce dzieci. Sąd Rejonowy wskazał, że skoro w myśl art. 1037 § 1 k.c. dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców, a stronami umowy byli wszyscy spadkobiercy S. S., to brak jest podstaw do kwestionowania ważności umowy działu spadku.

Za przeszkodę w dokonaniu wpisu Sąd Rejonowy uznał zakres wniosku (żądanie ujawnienia jedynie jednego ze współwłaścicieli) i treść działu II., w którym wymieniony jest także nieżyjący już B. S. (1) w udziale do ½ części. Bezsprzecznie S. S. nabyła do 7/28 części udział w spadku po mężu. Sąd Rejonowy wskazał, że uwzględnienie wniosku prowadzić by musiało zatem do podjęcia przez sąd wieczystoksięgowy działań z urzędu polegać mających na przeliczeniu i zmniejszeniu udziału w/w (nieżyjącego już wszak) współwłaściciela, gdyż w skład masy spadkowej po S. S. wchodził też udział w spadku po mężu. Takie czynności stanowiłyby naruszenie zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego w tym art. 626 ⁸ § 1 k.p.c. (wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach). Kolidowałyby także z art. 626 ¹⁰ §1 k.p.c. (O dokonanym wpisie sąd zawiadamia uczestników postępowania), gdyż w świetle żądania wnioskodawczyni B. S. (1) musiałby pozostawać ujawniony w dziale II. w innym, aniżeli widniejący udziale, a nie posiadając zdolności sądowej, nie może być uczestnikiem postępowania. Ponadto zwrócono uwagę na okoliczność, iż uwzględnienie wniosku oddziałującego na masę spadkową po B. S. (1) wywiera jednocześnie wpływ na masę spadkową po nieżyjącej córce W. B., która także nabyła spadek po ojcu, a jej sukcesorem obok wnioskodawczyni jest również S. B. - nie będący wskazany jako uczestnik niniejszego postępowania.

Sąd Rejonowy wskazał, że o ile wnioskodawczyni sformułowałaby jednocześnie żądanie ujawnienia sukcesorów wskazanych w postanowieniu wydanym w sprawie I Ns 540/16, wyżej opisane czynności byłyby nie tylko dopuszczalne i zgodne z wnioskiem i treścią księgi wieczystej, ale prowadziły do jego uwzględnienia. Sformułowanie żądania, w świetle treści księgi wieczystej (przy braku ujawnienia następów prawnych B. S. (1), J. S. i W. B.) uniemożliwia ujawnienie w dziale II. przedmiotowej nieruchomości skutków działu spadku ,po S. S..

Sąd Rejonowy dodał, że z art. 35 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 roku (tj. z dnia 11 maja 2017 roku Dz.U. z 2017 roku poz. 1007) płynie legitymacja ale i obowiązek każdego ze współwłaścicieli do złożenia wniosku o ujawnienie nie tylko swojego udziału, ale także udziałów pozostałych współwłaścicieli. Sąd wieczystoksięgowy ujawni jednak prawa współwłaścicieli tylko wtedy, gdy z dokumentu stanowiącego podstawę wpisu będą wynikały przysługujące im udziały we współwłasności. Sąd ten nie może jednak wpisać do księgi wieczystej np. jednego ze spadkobierców (wnioskodawcy), a w pozostałym zakresie pozostawić wpis (zmniejszonego) udziału na rzecz dotychczasowego właściciela z jednoczesnym wpisem ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wniosek taki podlega oddaleniu, istnieje bowiem przeszkoda do dokonania wpisu - jego dokonanie utrwaliłoby niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.”

Sąd Rejonowy wskazał, że rzeczą sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym jest analiza zgodności i spójności wniosku, załączonych doń dokumentów oraz ujawnionych wpisów w treści księgi wieczystej. Na płaszczyźnie przedmiotowej sprawy spójność ta nie zachodzi. Nadmienił jednocześnie, że w świetle posiadanej przez wnioskodawczynię dokumentacji (odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Gryficach wydanego w sprawie I Ns 540/16) brak - oczywiście poza wnioskiem strony - przeszkód do wykonania obowiązku właścicieli wynikającego z przytoczonego art. 35 ustawy o księgach wieczystych i ujawnienia następstwa prawnego po byłych współwłaścicielach, co umożliwiłoby nie tylko ujawnienie skutków umownego działu spadku po jednym ze współwłaścicieli, ale doprowadziłoby do zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła wnioskodawczyni wnosząc o uchylenie w całości ww. postanowienia Sądu Rejonowego w Gryficach oraz dokonanie wpisu do księgi wieczystej wyżej wymienionej zgodnie z wnioskiem zawartym w akcie notarialnym sporządzonym przez notariusza w G. I. S. dnia 29 stycznia 2018 roku, Rep. A Nr 228/2018.

Zdaniem skarżącej Sąd pominął istotny w przedmiotowej sprawie art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie. Wniosek wieczystoksięgowy w całości koresponduje z treścią zawartej w przedmiotowym akcie notarialnym czynności prawnej, wobec czego powinien być uwzględniony bez jakichkolwiek dodatkowych obwarowań.

Skarżąca podniosła, że nielogicznym jest twierdzenie Sądu jakoby wpisanie wnioskodawczyni w dziale II ww. księgi wieczystej w związku z czynnością prawną przy jednoczesnym pomniejszeniu udziału nieżyjącego już B. S. (1) spowodowałoby utrwalenie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Każde pomniejszenie udziału B. S. (1) jest zbliżaniem treści księgi wieczystej do rzeczywistego stanu prawnego. Ponadto wskazała, że Sąd bezpodstawnie nie skorzystał z instrumentu proceduralnego, jakim jest wpis w dziale III księgi wieczystej ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (w zakresie dotyczącym już pomniejszonego udziału B. S. (1)). Wpisu tego ostrzeżenia dokonał dopiero po ponad trzech miesiącach w dniu 15 maja 2018 roku.

Zdaniem skarżącej, Sąd mając wiedzę w zakresie zaistniałej zmiany ma obowiązek podjęcia działań w kierunku doprowadzenia treści księgi wieczystej do rzeczywistego stanu prawnego. Oddalenie wniosku o wpis jest działaniem Sądu wbrew temu obowiązkowi. To Sąd (a nie notariusz) posiada konkretny i określony przepisami prawa instrument prawny do przynaglania opieszałych właścicieli (użytkowników wieczystych) do ujawnienia swoich praw w księdze wieczystej. Uznając ważność przedmiotowej umowy Sąd powinien był sprawdzić poprawność wyliczenia udziału podlegającego działowi. Wystarczyło więc następnie od stu procent (43.008/43.008) odjąć wysokość udziału podlegającego działowi. Ułamek, który pozostałby przy moim obecnym jeszcze w księdze wieczystej ojcu to: 14.787/43.008 części.

Skarżąca wskazała, że Sąd Rejonowy dokonał niepoprawnego odczytania księgi wieczystej (wszak B. S. (1) oraz S. S. wpisani są w niej jako wyłączni użytkownicy wieczyści gruntu i właściciele znajdujących się na nim budynków na prawach małżeńskiej majątkowej wspólności ustawowej, a nie - jak twierdzi Sąd - w udziałach do 1/2 części każdy).

Skarżąca podkreśliła, że kolejne umowy o działy spadku doprowadziłyby do całkowitego wykreślenia B. S. (1) z księgi wieczystej.

Wskazała, że Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie o sygnaturze akt II Ca 1141/16 z dnia 23 stycznia 2017 roku w analogicznej sytuacji w uzasadnieniu swego postanowienia zajął stanowisko, iż niezbędny formalizm postępowania o wpis do księgi wieczystej, określający zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, nie może przesłaniać uniwersalnego postulatu ujawniania w księdze wieczystej aktualnego stanu prawnego nieruchomości. Sąd wieczystoksięgowy badając treść księgi wieczystej oraz załączonych do wniosku dokumentów orzeka mając także na uwadze przepisy materialnoprawne wpływające na sytuację prawną nieruchomości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustawodawca w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. zakreślił kognicję sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym stanowiąc, że rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

W myśl art. 626 ⁹ k.p.c. sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do jego dokonania.

W literaturze przyjmuje się, że trudno zinterpretować precyzyjnie pojęcie przeszkód do wpisu z uwagi na wielość i różnorodność okoliczności powodujących, że uwzględnienie wniosku jest niemożliwe (vide E. Gniewek, w: System Prawa Prywatnego, t. 3, 2013 r., s. 180). Zakreślając jednak linię demarkacyjną, należy tutaj wykluczyć z jednej strony skomentowaną już merytoryczną bezzasadność wniosku, a z drugiej braki formalne wniosku uzasadniające jego zwrot (vide E. Gniewek, w: SPP, t. 3, 2013, s. 180). Pośrodku mieści się zaś sporo różnorodnych, czasem nadal wątpliwych okoliczności, wykluczających uwzględnienie wniosku (z literatury zwłaszcza E. Gniewek, w: SPP, t. 3, 2013, s. 180; P. Pruś, w: M. Manowska, KPC. Komentarz, t. 2, 2015, s. 278; A.J. Szereda, w: A. Marciniak, K. Piasecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2016, s. 1050; J. Zawadzka, w: J. Pisuliński, Komentarz KWU, 2014, s. 1313–1316). Za jedną z przeszkód przyjmuje się m.in. niewykazanie następstwa prawnego; brak ciągłości następstwa prawnego. W literaturze wskazano również, wśród przeszkód do wpisu w księdze wieczystej, niewykazanie następstwa prawnego po osobie wpisanej do księgi wieczystej oraz brak ciągłości w ujawnianiu zmian stanu prawnego nieruchomości (vide P. Pruś, w: M. Manowska, KPC. Komentarz, t. 2, 2015, s. 278).

Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że w dziele II księgi wieczystej nr (...) jako współwłaściciele prawa użytkowania wieczystego figurują B. S. (1) oraz S. S.. Nie są wskazane ich udziały w prawie do nieruchomości poza zastrzeżeniem, że ich udziały po 1/1 są wpisane na zasadzie wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej.

Ta oczywista uwaga została przywołana w kontekście rozważenia kognicji sądu wieczystoksięgowego, z której wynika sąd obowiązany jest dokonać wpisu zgodnie z wnioskiem, w oparciu o przedstawione dokumenty i treść księgi wieczystej. Sąd wieczystoksięgowy nie został wyposażony w instrumenty odpowiednie do wyjaśnienia kwestii wątpliwych związanych np. z ustalaniem kręgu spadkobierców i ich udziałów w prawie, w zakresie nieobjętym wnioskiem. Należy podkreślić, że sąd prowadzący księgi wieczyste dokonuje wpisu jedynie w granicach wniosku. Jeżeli zatem np. żądanie wniosku odnosi się do wpisania jednego ze spadkobierców, sąd z urzędu nie dokona wpisu pozostałych współspadkobierców, a wpisze jedynie ostrzeżenie z art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. - jednocześnie pouczając o obowiązku złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa oraz o możliwości ukarania grzywną – art. 36 ust. 3 i 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (vide Kodeks postępowania cywilnego Komentarz T. II red. Piasecki, 2016, wyd. 7, Legalis).

W powyższym kontekście należy dokonać analizy treści wniosku zawartego w akcie notarialnym Rep A nr 228/2018 z dnia 29 stycznia 2018 roku. W § 6 tego aktu zawarto wniosek o „wpisanie S. R. w dział II Księgi wieczystej Kw nr (...) w udziale do 28.221/43.008 części”. Treść wniosku w takim kształcie odzwierciedla również wydruk elektronicznego wniosku o wpis w księdze wieczystej (k. 37). Wniosek ten w ocenie Sądu Okręgowego nie mógł być uwzględniony z uwagi na występującą przeszkodę do wpisu. Na przeszkodzie dokonaniu wpisu w takim – nota bene mało precyzyjnym - brzmieniu stało obecne brzmienie księgi wieczystej, gdzie w dziale II ujawnione są dwie osoby na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej.

Niewątpliwym jest, że domyślne udziały tych osób w prawie określonym w dziale II księgi wieczystej wynoszą po ½ w związku z ustaniem wspólności majątkowej na skutek śmierci B. S. (1). Jednakże z samej treści dokumentów załączonych do wniosku wynika, że zapisy księgi wieczystej nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu rzeczy, albowiem udział do 7/28 w prawie po zmarłym B. S. (1), który nabyła S. S. na podstawie postanowienie Sądu Rejonowego w Gryficach nie został uwzględniony w treści księgi wieczystej. Udziały w prawie do nieruchomości przysługujące S. S. osadzały się więc na innych podstawach prawnych. Idąc dalej, wnioskodawczyni składając wniosek o wpis nie wskazała nawet w czyje miejsce i na jakiej podstawie jej udział w prawie ma zostać wpisany w dziale II księgi wieczystej.

W tej sytuacji li tylko uwzględnienie samego wniosku prowadziłoby do niezgodności w treści samej księgi, albowiem wpis spowodowałoby, że udział B. S. (1) do ½ części domyślnie „na zasadach wynikających ze wspólności ustawowej” (ujawniona podstawa wpisu) łącznie z udziałem wnioskodawczyni tj. 28.221/43.008 wynosiłby ponad 1/1, co jest niedopuszczalne.

Należy zaś wskazać, że żadna z osób ujawnionych w księdze nie ma udziału w prawie, który dopełniłby brakujący udział, jaki powstałby po wpisie na rzecz wnioskującej udziału do 28.221/43.008 w prawie do nieruchomości. Oznaczałoby to, że Sąd wieczystoksięgowy działając z urzędu musiałby dookreślić udział drugiego z podmiotów ujawnionych w dziale II, przy czym kwestia ta dotyczyłaby osoby z pewnością nieżyjącej. W księdze wieczystej nie są zaś ujawnieni następcy prawni B. S. (2).

Uwzględnienie takiego wpisu - bez sprecyzowania, na rzecz którego z dotychczasowych uprawnionych w księdze wieczystej ma to nastąpić - można sobie wyobrazić jako możliwe w sytuacji gdyby któremuś z dotychczasowych uprawnionych w dziale II przysługiwał udział do 28.221/43.008 w prawie do nieruchomości. Jednakże tak nie jest, albowiem wysokość udziałów jest inna, zaś ich dookreślenie na rzecz innych osób wykracza poza treść wniosku i wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego, które nie mieści się w kognicji Sądu wieczystoksięgowego. Sąd musiałby bowiem na nowo ustalić wartość udziału w prawie, jak i jego podstawę, wobec osób nieobjętych wpisem do księgi wieczystej. Sąd nie może z urzędu ustalić za którego z dotychczasowych uprawnionych ma być wpisany nowy udział w prawie. Wiązałoby się to z potrzebą rozpoznania sprawy w zakresie nieobjętym wpisem. Jak zaś wyżej wskazano, jeżeli żądanie wniosku odnosi się do wpisania jednego ze spadkobierców, sąd z urzędu nie dokona wpisu pozostałych współspadkobierców.

Po wtóre, uwzględnienie wniosku doprowadziłoby w efekcie do sytuacji w której zaszłaby potrzeba dokonania z urzędu wpisu nowego udziału w prawie na rzecz ujawnionego w księdze B. S. (1) w mniejszym udziale, przy czym wpis ten miałby nastąpić na rzecz osoby nieżyjącej, co również jawi się jako niedopuszczalne. Osoba nieżyjąca nie może być uczestnikiem postępowania wskutek braku zdolności sądowej.

Nie było zatem wątpliwości, że wskutek wadliwego sformułowania wniosku, braku wniosku o wpis udziału w prawie w zakresie pozostałych osób uprawnionych do wpisania w dziale II i wskazania ich udziałów w prawie, uwzględnienie żądania nie było możliwe wobec sprzeczności takiego wpisu z dotychczasową treścią działu II księgi wieczystej.

Skarżąca zarzuca Sądowi Rejonowemu nadmierny formalizm przy rozpoznaniu wniosku, powołując się przy tym na postanowienie tut. Sądu wydane w sprawie II Ca 1141/16. Zarzut ten jest chybiony, albowiem skarżąca traci z pola uwagi, że postanowienia wydane w przywołanej sprawie zostało wydane w odmiennym stanie faktycznym. W tamtej sprawie z dniem śmierci męża jego małżonka z mocy prawa (art. 43 § 1 k.r.o.) stała się współwłaścicielką w udziale do ½ przysługującego uprzednio małżonkom na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej udziału do 64/256 części w przedmiotowej nieruchomości, tj. udziału do 32/256 części. Udział ten, od chwili śmierci męża R. F., małżonki stał się jej własnością, w związku z czym przyjąć należało, że uczestniczka była uprawniona do tego, aby nim rozporządzać, w tym, zbyć w drodze umowy darowizny na rzecz swego syna, tj. wnioskodawcy. Jednakże – odmiennie niż w niniejszej sprawie – problem w tamtej sprawie dotyczył jedynie wykazania za pomocą aktu zgonu, że w momencie śmierci pomiędzy małżonkami ustała wspólność ustawowa małżeńska i powstała udziały po 1 /2 w prawie. Skoro zaś przedmiotem umowy darowizny był jedynie nowo powstały udział i nie wpływał on na wielkość udziałów ujawnionych w księdze wieczystej, co do pozostałych podmiotów ujawnionych w dziale II – nie było przeszkód do dokonania wpisu.

W przedmiotowej zaś sprawie dokumenty przedłożone wraz z wnioskiem wskazują, że na skutek postanowienia o stwierdzenie nabycia spadki wydanego w sprawie I Ns 540/16 oraz umowy o częściowy dział spadku poza wpisaniem udziału wnioskodawczyni, należy ujawnić również udział po nieżyjącym już B. S. (1) w mniejszym zakresie, aniżeli wynikający z dotychczasowego brzmienia księgi wieczystej, wobec treści umowy o dział spadku. Ustalenia wysokości tego udziału dla osoby nieżyjącej nie może z urzędu poczynić Sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym, albowiem wykracza to poza jego kognicję.

Z kolei przywołany przez apelująca przepis art. 92 ust. 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 Prawo o notariacie nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Przepis ten bowiem zasadniczo jest skierowany do notariuszy określając termin i sposób wniesienia do Sądu wniosku o wpis w księdze wieczystej. Przepis ten zaś nie ma wpływu na postępowanie Sądu wieczystoksięgowego, jak i zakres kognicji tego Sadu który jest wyznaczony w przepisach art. 626 ¹ i następne k.p.c. Zupełnie zaś bezpodstawne jest wywodzenie w oparciu o art. 92 ust. 4 przywołanej ustawy, że Sąd ma bezwarunkowy obowiązek uwzględnienia wniosku o wpis w kształcie zgłoszonym w akcie notarialnym.

Tak argumentując, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. - orzekł jak w sentencji.

SSO Marzenna Ernest SSO Tomasz Sobieraj SSO Agnieszka Tarasiuk – Tkaczuk

ZARZĄDZENIE

1.  Odnotować;

2.  Odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem doręczyć wnioskodawczyni

3.  Akta księgi wieczystej zwrócić do Sądu Rejonowego po dołączeniu zwrotnego potwierdzenia od wnioskodawczyni bez oczekiwanie na wniesienie skargi kasacyjnej

SSO Tomasz Sobieraj 26 lipca 2018 roku